خورفه

خورفه، خلفه، چولی‌گوشتک، چولانگوشتک، وشفنگ، سینجاب، خفرج، پر­نهن، فرفخ، فرفینه، بق­لة زُهرا، بق­لة طاهر (راrtulaca aleracea) ، گیا­ه یکساله‌ای است از عایلة خلفیها. 10-35 سم قد می‌کشد. برگش بیزشکل یا بیلچشکل (درازی‌اش 0، 8-3 سم، برش 0، 5-1 سم) ، سیرگوشت، سیراب. گلش میده، زرد؛ آخر ماه مه‌ای به شکفتن cap می‌­کند و از ژوئن تا آخرهای تیره‌ماه تخم می‌بندد. غوزه‌اش مدوّر یا بیزشکل، تخمش گُردشکل دارچینی.

خورفة خودرویی در ا.ج.ش.س. (زکوکزیه، قسم اروپایی، شرق دور و آسیای میانه) فراوان است. در تاجیکستان xورفه چون علف بیگانه در پَخته‌زار، پالیز، علفزار، باغ و غیره می‌سبزد. در جایهای ریگزار ساحل دریا، نزدیک استقامتگاهها و زمین پرتاو نیز نیمو می‌کند.

xورفه چون گیاه غذایی از قدیم معلوم است. مخصوصاً xورفه سبزه‌وات پسندیدة کوکزیها حساب می‌یابد. آن را چون خورش، بریان کرده، آچارانیده و به طعام انداخته، فراوان استعمال می‌کنند. خصوصیتهای شفابخش xورفه به بوقرات (گیپّاک­رت) ، پلینیی، جالینوس (گلین) ، ابوریهان بیرونی و ابوعلی‌سینا معلوم بودند. در طبّ شرق مخصوصاً تخم xورفه چون داروی سرفه (سلفه) مشهور است. شاعر عصر 10 تییان مروزی گفته است:

کسی را، ک-او تو بینی درد سرفه،

بیفرمایش تو آب دوغ و خرفه.

با گفت جالینوس تخم xورفه خصوصیت اسهالاوری نیز دارد. سینا افشرة خرفه را داروی سیرتعسیر حسابیده است. آن را برای طبابت التهاب معده، ضعف جگر و ب­رای رفع خون‌پرتایی توصیه می‌داد. xورفه برای زخم پیشابدان و ضعف گُرده نیز مفید است. خون‌روی را باز می‌دارد. برگ و پایة بریان شدة xورفه اسهال را می‌بندد.

xورفه در طبّ خلقی نیز خیلی معمول است. برگ و پایة نورس آن را به خوراک بیمارانی، که به رعف پیشابدان، گُرده و جگر گرفتارند، علاوه می‌کنند. امّا به شخصانی، که گرفتار غلیان خون (گیپیرتانیه) هستند، فراوان استعمال کردن xورفه ضرر دارد. تجربة داروشناسان نشان داد، که نقیع و جوشاب برگ و پایة xورفه رگهای خونگرد را تنگ نموده، خون را به غلیان می‌آرند. طبیبان به شخصان گرفتار دیبیت هم خرفه را توصیه می‌دهند. سنجش نشان داد، که نقی xورفه قند ترکیب خون را کم می‌کند، از این رو، استفادة برگ و پایة آن در دورة آغاز دیبیت مفید است. خرفه را داروی کیجّران می‌حسابند. با آن درد چشم را نیز طبابت می‌کنند. مرهمش را به جای گزیدة کجدُم و زنبور می‌بندند. آذربایجانیها با برگ و پایة xورفه کسلیهای غدود سپرشکل را طبابت می‌نمایند.

در طبّ حاضره جوشاب تخم خرفه را هنگام اسهال و جوشاب بر­گ و پایهش را چون داروی ضدیلتیهابی و شاشران استفاده می‌برند. xورفه برای طبابت زنگیله (سینگه) نیز خوب است.

xورفه گیاه سیرویتمین است. برگو  پایهش 180-300 مگ% ویتامین س،  11، 6% ویتامین ا، 0. 29 مگ/گ کراتین (پراویتمین ا) ، 33% مادّه‌های نیت­راگیندار (اساساً سفیده) ، 6% رو­غن، کیسلاته‌های آرگنیکی، گلیکازیدها، نمکهای مینیرلی و غیره دارد.

د .: فلاره تدجیکسکایی سّر. ت. 3، ل. . 1968؛ سکلیریوسکیی ل. یه. . تسی­لیبنыی سوایستوه پیشیوыخ رستینیی. م. ، 1972.                    م. حاجیمتاو.