فانالوژی

فانالوژی (از یونانی phone-آواز و… لوژی) ، یک شعبة زبان‌شناسی، علمیست، که ساخت و عمل واحدهای خردترین از معنا محرومبودة زبان (هجاها، فونمه‌ها) و وظیفة آنها را در نطق همچون جزءهای واحدهای مرکّب معنادار (مارفیمه‌ها، کلمه‌ها) می‌آموزد. فانالوژی با همین خصوصیتش از فونتیکه فرق می‌کند. فانالوژی عاملهای تجزیة جریان نطق و جدا کردن فونمه را آشکار ماسازد (تفرید همنشینی فونمه)؛ مسئلة واریانتناکی فونمه را آموخته، سببهای در جریان نطق به شکل علاّفانها (با اصطلاح دیگر-تابشها، واریانتها و وریسیه‌ها) ظاهر شدن آن را مویین می‌نماید؛ محیطی را، که در آن نسبت علاّفانها به فونمه مویین کرده می‌شود، روشن می‌کند (تفرید جا‌نشینی فونمه).
به فانالوژی همچون تعلیمات در بارة فونمه زبان‌شناس روس و پالیک ا. ا. بادوان دی کورتینه (1845-1929) اساس گذاشت. وه‌ای در سالهای 70 عصر 19 مفهوم فونمه را به وجود آورده، بین آن و آواز نطق فرق گذاشت. در انکشاف بعدینة نظرین فونمه شاگرد بادوان ل. و. شیربه سهم کلان دارد.
در اتّفاق ساویتی در فانالوژی دو جریان اساسی عمل می‌کند: مکتب شیربه (گاها مکتب لنینگرادهم می‌نامند) و مکتب فانالاگی مسکو (مفم). این مکتبها مفهوم فونمه را هر خیل شرح می‌دهند. در مکتب شیربه فونمه واحد مستقل بوده، با همین خصوصیتش همیشه و از جمله، در حالت ضعیف (نییترلیزسیه) شناخته می‌شود. از دید مفم فونمه یک جزء مارفیمه است و تنها در حالت قوی ظهور می‌کند.
ل. زندیر، ت. خس‌کشیف.