فیتاپتالوژی

فیتاپتالوژی (از فیتا… و پتالوژی) ، علمیست عاید به کسلیهای رستنی، واسطه و اصولهای پیشگیر و برطرف کردن آنها. در میانه‌های عصر 20 فیتاپاتالوژی همچون علم کامپلیکسی، که از ساحه‌های مستقل-فیتامیدالوژی (علمیست عاید به کسلیهای زنبوروغی رستنی) ، فیتاویروسالوژی (نگرید کسلیهای ویروسی رستنی) ، فیتانیمتادالوژی (علمیست عاید به باکتریازها و کسلیهای نیمتادی رستنی) ، ایپیفیتاتیالوژی (علمیست عاید به سببها و قانونیّتهای خروج کسلیها) ، فیتایمّونالوژی، فیتاتاکسیکالوژی و غیره عبارت است، شکل گرفت.
تشکّول فیتاپاتالوژی در تاجیکستان با انکشاف بیولوگیه و میکالوژی علاقه‌مند است. سالهای 1892-93 و. ل. کامراف نباتات کوهستان زرافشان را آموخته، 106 نمود زنبوروغ فیتاپتاگینی را جمع آورده بود. منبعد میکروفلارة عالم نباتات تاجیکستان را پراف. ن. گ. زپرامیتاو، پ. ن. گالاوین و ر. ف. کوپراویچ آموختند. معلومات به دست آمده برای مقرّر نمودن زنبورورهای فیتاپتاگینی، که به کشتزار زراعت خواجگی قشلاق ضرر کلال می‌رسانیدند، امکان داد. معلومات نخستین عاید به تدقیقات فیتاپتاگینی اوّل عصر 20 (به سبب در آسیای میانه، از آن جمله در تاجیکستان، پهن شدن کسلی پخته-ویلت ویرگیسیلّیاز) پیدا شدند. سال 1916 مقالة پروفسور ن. گ. زپرامیتاو عاید به کسلیهای پختة آکروگ ترکستان به طبع رسید. میوبعد او عاید به پهن‌شوی و ضرررسانی ویلت پخته و بیولوگیة انگیزندة آن تدقیقات برد. سال 1928 در نزد شعبة حفظ رستنی کمیسریت خلقی زراعت ا.ج.ش.س. لبارتاریة میکالوژی (با راهبری پراف. ا. ا. یچیوسکیی) به آموزش کسلیهای پختة آسیای میانه، از جمله تاجیکیستایه و زکوکزیه، سر کرد. سال 1927 در هوالی دوشنبه ستنسیة دولتی تجربوی سلکسیانی تاجیکستان تأسیس یافت. سال 1937 فیتاپتالاگ م. ا. اننیوه در ستنسیة مذکور نوعهای زراعت خواجگی قشلاق (گندم، جو، ارزن، نخود، نسک، زغیر، کنجد، مهسر، جواری، یونچققه و غیره) را آموخته، یک قطار کسلیهای این رستنیها را، که در تاجیکستان معلوم نبودند، آشکار ساخت؛ اثبات نمود، که نوعهای محلی زراعت غلّه‌دانه نظر به نوعهای به شرایط محل مطابق نسبتاً کم کسل می‌شوند.
سالهای 30 انستیتوت عمومی‌اتّفاقی تدقیقات علمی حفظ رستنی با مقصد آشکار ساختن کسلیهای زراعت اساسی خواجگی قشلاق، تدقیق بیولوگیة انگیزندة کسلیها و سنجش تدبیرهای گوناگون مبارزة ضد آنهر در تاجیکستان شبکة پونکتهای تکیه‌گاهی برپا کرد. یکی از این پونکتها در شمال تاجیکستان سیاه‌مشک پایة گندم را آشکار ساخت. معلوم شد، که در شرایط ریسپوبلیکه به گندم بیشتر سیاه‌مشک سخت و به پخته اساساً ویلت ضرر می‌رساند. همان سالها در وادی حصار (در قریبی دوشنبه) انستیتوت تدقیقات علم خواجگی میوه و سبزه‌وات و تاکپروری تاجیکستان تأسیس یافت.
سالهای 1938-40 در ریسپوبلیکه ویلت فوزریازی به پختة نوع مهین‌نخ ضرر کلان رساند. در سته‌انسیة منطقوی تجربوی پختة در وخش بودة انستیتوت عمومی‌اتّفاقی تدقیقات علمی پخته‌کاری (حالا فیلیل در وخش بودة انستیتوت تدقیقات علمی زراعت تاجیکستان) با راهبری آکادمیک و. پ. کرسیچکاو یکچند نوع پختة مهین‌نخ به ویلت فوزریازی تاب‌آور رویانیدند. سال 1941 در ریان لنین‌‌آباد (حاضره ریان خجند) با مقصد تاب‌آوری همة نوعهای پختة مهین‌نخ را به ویلت فوزریازی سنجیدن، پونکت مخصوص نوعسنجی پخته تأسیس داده شد. سال 1954 ن. ت. کوزنیساوه تدقیق کسلیهای غوزه و نخ پختة آسیای میویانه، از جمله وادیهای وخش و حصار را به آخر رساند. در انستیتوت باتنیکة آکادمی فنهای تاجیکستان (با راهبری یه. ن. کارباناکیه) از سال 1947 این جانب فلاره، سیستمتیکه، اکولوژی میک را و مکرامیسیتها را می‌آموزند؛ 2000 خیل و نمود (از جمله 10 نمود نو)-ا زنبوروغهای پامیر و آلای را مویین کرده‌اند. معلوم شد، که به رستنیهای خوش‌ادار، سبزه‌وات، درختان میوه‌دار و جنگلی بلندکوه هم زنبوروغهای فیتاپتاگینی در وادیهای ریسپوبلیکه موجوده ضرر می‌رسانند.
یه. ا. کاربانسکیه تدقیقات عاید به عالم نباتات، سیستمتیکه و اکولوژی زنبوروغهای زنگی را جمع‌بست کرده، مونوگراف «زنبوروغهای زنگة تاجیکستان» (روسی؛ استالین‌آباد، 1954) را نوشت، که در آن عاید به 158 نمود زنبوروغ زنگه معلومات هست. اثر دیگر او «فهرست زنبوروغهای زنگة آسیای میانه و قزاقستان جنوبی» 7روسی؛ دوشنبه، 1969) در آموزش زنبوروغهای زنگه و کسلیهای رستنیها سهم کلان دارد.
سال 1956 استیتوت تدقیقات علمی زراعت تاجیکیستای تأسیس یافت. خادمان علمی شعبة حفظ رستنی انستیتوت عاید به کسلیهای میکرواپاریاز پخته، که سالهای 50 مخصوصاً به پَخته‌زار وادیهای حصار و وخش ضرر می‌رساند، تدقیقات بردند و تدبیرهای مبارزة ضد این کسلی را دریفته، توصیه‌های موافق پیشنهاد کردند.
سالهای 1957-62 م، یه. می‌نلیکییف در ستنسیة منطقوی تجربوی خواجگی قشلاق در وخش بودة انستیتوتّ تدقیقات علمی زراعت تاجیکستان درجة به ویلت فوزریازی تاب‌آوری نوع و دورگه‌های پختة مهین‌نخ را سنجید و عاید به راههای برهم دادن این کسلی در شرایط وادی وخش تجربه گوزراند. عالمان شعبة حفظ رستنی انستیتوت تدقیقات علمی زراعت تاجیکستان منبعد عاید به بیولوگیة زنبوروغها، تأثیر عاملهای محیط به انکشاف کسلینگیزها، دوامات دورة انکوبسیانی کسلی در شرایط گوناگون ایکالاگی، زیر تأثیر عاملهای ایکالاگی تغییر یافتن انگیزیدة کسلی ویلت، به کسلی تاب‌آوری نوع و دورگه‌های پخته، سبب پجموردگی گل و میوة درخت ساب، بیااکالوژی انگیزندة انترکناز و جیل. (آیدیم) ، انگیزندة ویلت ویرتیسیلّیاز رستنیهای ستروسی (لیم و) و غیره تدقیقات بردند.
الیمان انستیتوتّ تدقیقاگگ علمی باغ و طاق‌داری تاجیکستان به مقابل علّت میوه و خشک شدن درختان میوه‌دار وادی فرغانه تدبیرهای اگراتیخلیکی ‌اندیشیدند. در لبارتاریة ژنتیکة ایمّونیتیت (مصونیت) پختة نزد آکادمی فنهای رسّ تاجیکستان آموزش ویلت ویرتیسیلّیاز پخته خیلی وسعت یافت. خادمان لبارتاریه نوعهای زنبوروغ جنس ویرتیسیلیوم را، که در این میتقه‌های پخته‌کاری می‌رویند، مقرّر کردند. بار اوّل در ا.ج.ش.س. کلکسیون زنبوروغهای جنس ویرتیسیلیوم را (بیش از 2000 شتم) جمع آوردند. حالا تدقیقات فیتاپتالاگی مسئله‌های زیادی را در بر می‌گیرد: سیستمتیکه، فیلاگینیه و اکولوژی زنبوروغهای فیتاپتاگینی؛ سلکسیه و ژنتیکه، تکامل تدبیرهای حفظ زراعت اساسی خواجگی قشلاق از کسلیهای زنبوروغی و باکتریوی (ویلت ویرتیسیلّیاز و فوزریاز، سیاهتاسک ریشه، مکراسپاریاز و گاماز پخته، سیاهموغ، گردزنی زراعت خوش‌ادار) ، پجموردگی درختان میوه‌دار و رستنیهای ستروسی و غیره.
اید به فیتاپاتالوژی در انستیتوتّ تدقیقات علمی زراعت، کفیدرة حفظ رستنی انستیتوت خواجگی قشلاق، انستیتوت اکولوژی و پرزیتالوژی آکادمی فنها، انستیتوت باتنیکه و شعبة ژنتیکة عمومی پختة آکادمی فنها و انستیتوت خاک‌شناسی کامیتیت دولتی اگراسناتی رسّ تاجیکستان تدقیقات می‌برند.
دبیات: پیریسыپکین و. ف. . سیلسکا-خازییستوینّیه فیتاپتالوژی، م. 1974؛ می‌نلیکّیف م. یه. ، فوزریاانایی ویدنیا خلاپچتنیکه، دوشنبه، 1976؛ آسناوы انتیگریراونّایی زشیتы خلاپچتنیکه آت وریدیتیلیی ا بالیزنیی و سریدنیی ازی، دوشنبه، 1976؛ فیتاپتالوژی، ل. ، 1990؛ کسینینکا ا. گ. ، کاربانسکل یه. ا. ، اتاگ رزویتیه میکالاگی ا فیتاپتالاگی و تدجیکسکایی سّر. «میکالوژی ا فیتاپتالوژی». 1982، ش 6؛ آبزارы رزویتیه ا رسپراسترنینیه ورادیتیلیی ا بالیزنیی سیلسکاخازییستوینّыخ کولتور و تدجیکیستنی ا پراگنازы اخ پایهولینیه. مسخ تدجیکسکایی سّر (هر سال نشر می‌گردد). م. یه. می‌نلیکییف.