فرهاد

فرهاد «یکی از پیرسانجهای قصّه و داستانها و روایتهای ایجادیات دهنکی و ادبیات خطّی فارس-تاجیک و خلقهای دیگر شرق می‌باشد. نام فرهاد کوهکن، عاشق ملکه شیرین و رقیب خسرو-پادشاه ساسانی اوّلین بار در «ترجمة تاریخ طبری» بلعمی (عصر 10) ، «رسالة ثانیه» سییاه عرب ابودولف (عصر 11) ، «مجمل-ات-تواریخ ول-قصّس» مؤلف نامعلوم (عصر 11) به نظر می‌رسد. در ادبیات بدیعی یک اد و اشاره‌ به فرهاد در شعرهای قطران تبریزی (عصر 11) و امیر ابوالحسنابن الیاس آغاجی (آخر عصر 10-ابتدای عصر 11) وجود دارند.
در ادبیات فارس-تاجیک آبرز فرهاد پرّه و مکمّل در داستان نظامی گنجوی «خسرو و شیرین» تصاویر گردیده است. نظامی در آفریدن این آبرز از قصّه و روایتهای خلقی استفاده کرده است. در داستان نظامی فرهاد نمایندة اهل محنت، خردمند، انساندوست، شخص فداکار و در عشق صادق می‌باشد. و نه تنها با زور بازو، بلکه با دانش عمیق خود از دیگران فرق می‌کند. در زیر تأثیر داستان نظامی گنجوی داستانهای زیادی آفریده شده‌اند، که در بین آنها داستان خسرو دهلوی «شیرین و خسرو» و «فرهاد و شیرین» علیشیر نوایی جالب دقّتند. فرهاد خسرو دهلوی در عنعنه‌های نظم درباری آفریده شده است. و شاهزاده‌ای است، که از عشق بی‌برار خود می‌نالد. در داستان نوایی فرهاد قهرمان اساسی بوده، سرگذشتش از آوان کودکی تا آخر عمر تصویر شده است. آبرز فرهاد در داستانهای شاعران دیگر فارس-تاجیک، ازبک، ترک، هند و، اردو و غ. (از دورة نظامی تا عصر 20) ، رمان و پاوست و درمه‌های حاضره‌زمان («خسرو و شیرین» م. تورسون‌زاده و ا. دهاتی (1936)؛ «فرهاد و شیرین» صمد ورگون (1942)؛ «داستان عشق» ناظم حکمت (1948) و غیره تصویر گردیده است.
دبیات: علی‌اف گ. یو. ، لیگینده آ خاسراوی ا شیرین و لیتیرتورخ نراداف واستاکه، مسکو. 1960؛ برتلس ک. ه. ، نیزم ا فیزول، م. ، 1962؛ همانمولّیف، نوایی دجم، مسکو، 1965.