باسنیه و هیرسیگاوینه

باسنیی و هیرسیگاوین (bosna i hercegovina) ، جمهوری باسنیه و هیرساگاوینه، دولت در قسم جنوبی شرقی اروپا، در نیم‌جزیرة بالکن. با خارو­تیه، سیربیه و چیرناگاریه هم‌سرحد است. درازی خطّ سرحدش در خشکی 1459 کیلومتر. به بهر ادریتیکه راه دارد. مساحت 51129 کیلومتر2. اهالی‌اش 3، 8 ملن نفر (2012). پایتختش شهر سریوا (س­رایی). باسنیه و هیرسیگاوینه از دو حدود مأموری-فدراسیون باسنیه و هیرسیگاوینه (10 مضافات دارد) و جمهوری سیر­بیه، که دارای 5 منطقه است (پایتختش-بنیه-لوکه) عبارت می‌باشد. عیدهای ملّی: روز استقلال-1 مارت و روز ملّی-25 نوامبر. واحد پول: مرکة آلمانی. زبانهای رسمی: باسنی، خاروتی و سیربی.

ساختی دولتی. سردار دولت-ریاست کالّیکتیوی، که در هیت آن سه نماینده (از جمعیّت باسنیه، سیر­بیه و خاروتیه) داخلند و به مهلت 4 سال انتخاب می‌شوند. هر یکی از آنها به نوبت، به مدّت 8 ماه، ریاست را سروری می‌کنند. مقام قانون‌گذار-اسّمبلیه پارلمنتی دوپلتگی (سکوپشینه) از پلتة نمایندگان (42 جایی، 28 نفر از باسنیه و هیرسیگاوینه 14 نفر از جمهوری سیربیه، که طریق رعیپورسی گشاد انتی­خاب می‌شوند) و پلتة مردمی (15 جایی-5 باسنییگی. 5 سیربی و 5 خاروتی، وکالتشان 4 سال) عبارت است، که از طرف پارلمنت فدراسیون باسنیه و هیرسیگاوینه و جمهوری سیربیه انتخاب می‌شوند. مقام عالی اجرائیه‌-شورای وزیران، که آن را ریاست تأسیس می‌دهد. مقام عالی سودی-سود کانستیتوتسیانی، که از 9 اعضا (4 نفر از پلتة نمایندگان باسنیه و هیرسیگاوینه، 2 نفر از اسّمبلیه ملّی جمهوری سیربیه و 2 نفر از سود اروپایی حقوق انسان) عبارت است. باسنیه و هیرسیگاوینه عضو سازمان ملل متّحد، فاند بینلمیللی اسعار، ادم و دیگر سازمانهای بینلمیللی می‌باشد. مناسبتهای دیپلماتی باسنیه و هیرسیگاوینه با تاجیکستان از 12 ژانویه 1977 برقرارند. قرارگاه سفیر باسنیه و هیرسیگاوینه در تاجیکستان در شهر مسکو. حالا (2012) مناسبتهای دوجانبة سیاسی تاجیکستان و باسنیه و هیرسیگاوینه با مبادلة پیامها محدود بوده، هنوز زمینة قراردادی و حقوقی موهییا نگردیده است.

‌طبیعت. 90 درصد طبیعت باسنیه و هیرسیگاوینه را کوههای جوان به کهنوردی موافق تشکیل می‌دهند. قطارکوه نسبتاً طولانی-دینار (بلندی‌اش 1913 م) در سرحد غربی باسنیه و هیرسیگاوینه جایگیر است. اینچنین سلسله‌کوههای ورنیسه (بلندی‌اش تا 2112 م) ، ورن (تا 2074 م) ، بییلشنیسه (تا 2067) وامیخورند. نقطة بلندترین باسنیه و هیرسیگاوینه کوه میگلیچ (2386 م) بوده، در قسم جنوب شرقی مملکت واقع است. کوههای دینار از آهک‌سنگ، دالامیت عبارت بوده، غار و چاههای زیادی دارد. به قسم غربیی مملکت پستی دونی میانه داخل می‌شود. در باسنیه و هیرسیگاوینه ذخیره‌های زیاد انگشت تیره، معدن آهن، باک­سیت موجودند. کانهای نقره، سرب و منگن نیز دارد. اقلیم پستیهای دونی میانه و دامنة کوهها معتدل. حرارت میانة ژوئیه 22-23° س، ژانویه-1-2°س. بارشات سالانه 600-700 مّ. در نواحی کوهی تابستانش معتدل، زمستانش خنک قهرتون (بارشات سالانه 1500-2500 مّ). اقلیم جنوب مملکت سوبتراپیکی و بهریمیانزمینیست. دریاهای کلانش-سوا (شاخاب دونه‌ای) و شاخاب آن درینه. شاخابهای سوا: باسنه، وربس، ثنا و انا. در قسم جنوبی باسنیه و هیرسیگاوینه دریای نیریتوه جاریست، که به بهر ادریتیکه می‌ریزد. خاک باسنیه و هیرسیگاوینه اساساً سیاه‌خاک بوده، در ناحیه‌های کوهی و دامنکوهها خاک تیرة جنگلی و پوسیدة کربنتدار به نظر می‌رسد. 46 درصد باسنیه و هیرسیگاوینه را بیشه‌زار فرا گرفته است. در بیشه‌زارها درختان بُلوط، آلش، صنوبر، کاج، کولکن (گرب) می‌رویند. در نواحی بلندکوهش مرغزارهای الپی وامیخورند. در بیشه‌زار سیلاوسین، میر مشان، خرس، گرگ، روباه، گراز و گوزن باقی مانده‌اند.

هودودهای حفظشوندة باسنیه و هیرسیگاوینه باغهای ملّی سوتییسکه، کازره. زمین‌جنبیهای خرابی‌آور و فروروی زمین خطرهای طبیعی باسنیه و هیرسیگاوینه به حساب می‌روند. موش­کیل اساسی ایکالاگی باسنیه و هیرسیگاوینه نابود و کم شدن بیش­زارها، اینچنین چرکینشوی محیط از پرتاوهای کارخانه‌های معدن‌گدازی می‌باشد.

هالی. هیت ایتنیکی باسنیه و هیرسیگاوینه را باسنییگیها (48%) ، سیربها (37، 1%) ، خاروتها (14، 3%) ، یوگاسلوییگیها، البنییگیها، مکیدانییگیها، چیرناگارییگیها و غیره تشکیل می‌دهند. باسنییگیها در قسم مرکزی مملکت، سیرب­ها در شرق و غرب، خاروتها در جنوب-غرب باسنیه و هیرسیگاوینه زندگی می‌کنند. زبان رسمی-باسنییگی، سیربی و خار­وتی بوده، زبان گفتگویشان قریب از هم دیگر فرق نمی‌کند. نوشت خاروتوا و باسنییگیوا با خطّ لاتینی، سیربوا با خطّ سریلیک صورت می‌گیرد. 40 در­سد اهالی معتقد دین اسلام (باسنییگیها و البنییگیها) ، 31 درصد اعتقادمندان مذهب پرواسلوی (سیربها، چیرناگارییگیها، مقدونیها) ، 15 درصد موعت­قید کتالیتسیزم (خاروتها) و 14 درصد اهالی پیرو دینهای دیگر می‌باشند. سن میانة عمر اهالی 78 سال: (مردان-74، 3، زنان-81، 9 .). زیچی میانة اهالی-78، 6 نفر در 1 کیلومتر2. قسمت مرکزی و شمالی مم­لکت سه‌رهالی بوده، قسمت غربی و ناحیه‌های کوهستان کم‌اهالیند. شهرهای بزرگترینش: سریوا (س­رایی) ، بنیه-لوکه، زینیتسه، توزله.

تعریخ. در اوّل عصر نو باسنیه و هیرسیگاوینه به هیت مضافات الّیریی امپراتوری رم داخل بود. از آخر عصر 6 در آن قبیله‌های اسلاوینی مسکن شده، با اهالی محلی آمیزش یافتند و دو ولایت-باسنیه و زمین خالم را (میانة عصر 15 نام هیرسیگاوینه را گرفت) به وجود آوردند. در عصرهای 8-12 خاک باسنیه و هیرسیگاوینه به نوبت زیر تصرّف رم، مجارستان و خاروتیه قرار می‌گرفت. در آخر عصر 12 دین نصرانی جاری کرده شد و در همین دوره کنیزیگری صاحب‌استقلال باسنیه، که گیرسیگاوینه نیز در هیت آن بود، تأسیس یافت و در نیمة 2-یوم عصر 12 به شاهیگری مبدّل گردید. در عصر 15 آن را امپراتوری عثمانی زیر تصرّف خود درآورد و قسم زیاد اهالی اسلاوینی دین اسلام را قبول کرد. این اشخاص اساساً عابدان و معتقدان معبدهای شهر رم و امپراتوری رم، اینچنین اهالی به امتیازهای ‌انداز نیازمند شهر و دهات و غیره بودند. معتقدان مذهب پرواسلوی و کتالیکی خیلی کم باقی ماندند. از بین آنها گروه پرتیزنی گیدوکها به وجود آمد، که برای استقلال به مقابل ترکها مبارزه می‌برد. بعد عصیان باسنیه و هیرسیگاوینه و جنگ بین ترکها و روسها (1877-78) مملکت، که طبق قرار کانگریسّ برلین صلح سن-ستیفن را عاید به صاحب‌استقلالی ساخیب گشته بود (1878) ، از جانب امپراتوری اوستریه و مجارستان ضبط کرده شد. بعد پاش خوردن امپراتوری اوستریه و مجارستان باسنیه و هیرسیگاوینه به هیت شاهیگری سیربها، خاروتها و سلاوینییگیها وارد گردید (از سال 1929 شاهیگری یوگاسلویه). سال 1941 در نتیجة از طرف فاشیستان آلمانی تارمار گردیدن یوگاسلویه حدود باسنیه و هیرسیگاوینه به هیت «دولت مستقل خاروتیه» اتّحاد آلمان همراه کرده شد. در رفت جنگ خلقی-آزادی‌خواهی (1941-45) در یوگاسلویه باسنیه و هیرسیگاوینه، که مرکزی حرکتهای پرتیزنی ضدفشیستی بود، آزاد کرده شد و یکی از شش جمهوریهای جمهوری خلقی فدراتیوی یوگاسلویه (دیرتر جمهوری سوسیالیستی فدراتیوی یوگاسل­ویه) گردید. سال 1990 در باسنیه و هیرسیگاوینه بار نخست رعیپورسی بسیارهیزبی در پارلمنت برگزار شد. در نتیجه به سر حاکمیت حزبهایی آمدند، که از گروه ملّی-دینی (باسنییگیهای مسلمان، سیربها، خاروتها) بودند. بین آنها مبارزة سیاسی در مسئلة ساخت دولتداری آینده وسعت می‌یافت. برنامة هر سه حزب با هم موافقت نمی‌کرد. خاروتها طلبگار آن بودند، که تمام مملکت یا خود در کمترین حالت ناحیه‌هایی، که در آنها خاروتها می‌زیستند، با خاروتیه متّحد ش­ود. سیربها برای به سیربیه همراه شدن در دایرة فدراسیون یوگاسلویه تلاش می‌ورزیدند، باسنییگیها برای در تمام حدود مملکت بنیاد گردیدن دولت متّحد مسلمانی جهد و کوشش می‌نمودند. سازش موقتی در وضعیت به‌املامده راه تأسیس نهاد حکمرانی کالّیکتیوانه را پیدا کرد، که در ریاست باسنیه و هیرسیگاوینه نمایندگان هم جمعیّت باسنییگی، هم سیربییگی و هم خاروتی داخل بودند. موازنة ناپایدار بعد از هیت یوگاسلویه برآمدن سلاوینیه و خاروتیه (ژوئن 1991) برهم خورد. سرور حاکمیت قانون‌برآر باسنیه و هیرسیگاوینه الیه عزّتبیکاویچ از حکومت یوگاسلویه طلب نمود، که استقلال باسنیه و هیرسیگاوینه اعتراف کرده شود. آوریل 1992 به باسنیه و هیرسیگاوینه حقوق صاحب‌استقلالی داده شد و آن همچون دولت اتّحاد اروپا و ایالات متحدة امریکا اعتراف گردید. در این مدّت وکیلان سیربییگی ترک پارلمان کردند و تأسیس جمهوری سیربیّه را به میان گذاشتند. آن زمان خاروتها نیز تأسیس دولت گیرسیگ-باسنه را اعلان نمودند. سال 1992 عملیات جنگی بین طرفهای مقابلقیده وسعت یافت. به سیربهای باسنییگی از جانب حکومت سیربیه، که سرورش سلابادن میلاشیویچ بود و لشکر مردمی یوگاسلویه یاری و دستگیری می‌رسید. در این جنگ از همه بیشتر مسلمانها سرکوب کرده شدند (قریب 8 هزار نفر در نتیجة عملیا­ت جنگی با سروری ژنرال سیربی رتا ملدیچ کُشته شدند). شمارة عمومی قربانیان این جنگ به 100-110 هزار نفر و گریزه‌ها تا به 2، 2 ملن نفر رسیده بود، که در تاریخ بعد جنگ دوّم جهانی از همه خرابی‌آورترین جنگ به حساب می‌رفت. در دهات بکوس 27 ژوئن 1992 از طرف سیربها 70 نفر باسنییگی مسلمان زنده سوزانده شدند. اتّحاد اروپا و سازمان ملل متّحد برای به نظام درآوردن وضعیت به‌املامده مداخله نموده، چاره‌های ضروری ‌اندیشیدند. سال 1995 برای برهم دادن جنگ یک قطار نقشه‌های صلح‌جویانه پیشنهاد کرده شد. در حدود باسنیه و هیرسیگاوینه تأسیس دادن یک دولت تحت راهبری حکومت کالیتسیانی از حساب سه خلق اساسی، که بین هم مناسبتهای تیز و تند داشتند، یکی از شرطهای اساسی این نقشه بودند. در نتیجة جدّ و جهد اتّحاد صلح و در رفت گفت و شنید دییتان (ایالات متحدة امریکا) ، که نایب­ر 1995 بین پیشوایان باسنیه، یوگاسلویه و خاروتیه با اشتراک نمایندگان روسّیه، ایالات متحدة امریکا و اتّحاد اروپا صورت گرفته بود، سازشنامة صلح عاید به نی­زام درآوردن نزاع باسنییگیخا پیشنهاد کرده شد. دسامبر 1995 در پاریس حجّتهای سازشنامة صلح به امضا رسید. سازشنامة دییتان تأسیس مقامات یگانة اداره‌کننده را برای تمام باسنیه و هیرسیگاوینه و در ممل­کت موجود بودن دو دولت-فدراسیون  باسنیه و هیرسیگاوینه و جمهوری سیربیّه را بررسی نمود.

در باسنیه و هیرسیگاوینه زیاده از 30 حزب سیاسی و متّحد عمل می‌کنند، که در اساس ملّی و دینی بنیاد شده‌اند. حزب عملیات دموکراتی. حزب برای باسنیه و خیرساگاوینه، اتّحاد دموکراتی خاروتیه، اتّحاد ملّی سیربیه، حزب سوسیال-دموکراتهای مستقل، حزب سوسیالیستی جمهوری سیربیه، حزب دیماکر­تی سیربیه نسبتاً بانفوذند.

یقتیسادیات. باسنیه و هیرسیگاوینه در اروپا از جهت حجم مّد یکی از جایهای آخرین را اشغال می‌نماید. سیاست اقتصادی باسنیه و هیرسیگاوینه به دو سمت روانه کرده شده است: برقرار کردن خرابکاریهای خواجگی زمان جنگ و جاری نمودن اصلاحات در اساس مناسبتهای بازاری. اقتیسا­دیات بیشتر با کمک مالیوی بینلمیللی برق­رار کرده می‌شود. باسنیه و هیرسیگاوینه برای داخل شدن به اتّحاد اروپا برنامة وسیع خصوصی‌گردانی ساحه‌های صناعتی را قبول نمود، که آن برای جلب مبلغ‌گذاری (انویستیتسیه)-های خارجی امکان فراهم آورد. سال 2010 حجم مّد 16، 202 ملرد دلار را تشکیل می‌داد، که 30 درصد آن به حصّة ‌محصولات صناعت، 14، 2 % به کشاورزی و 55% به ساحة خدمترسانی و دیگر ساحه‌ها راست می‌آید. استحصال نیروی برق در یک سال 10، 5 ملرد کوت ساعت. صناعت استخراج معدن نیز در اقتصادیات باسنیه و هیرسیگاوینه موقع بزرگ دارد. اساس ساحة سنا­ت استخراج معدن را استخراج معدن آهن (لیوبیه، وریش) ، انگشت تیره (در نزدیکی بیلینه، سریبینیی، تریبینی، دابایی، ماستر) ، باکسیت (ولسینیسه، ییسی، لیوبینی، باسنسکه-کروپه) تشکیل می‌دهد. اینچنین استخراج نمک آشی، بریت، اسبیست، آهک‌سنگ و سنگ مرمر راه‌اندازی شده است. در کارخانه‌های فلزات (متالورگیه)-ا سیاه و رنگة مملکت پولاد، الیومینیی، مس، سرب، روح و خولة آهن گداخته می‌شوند (در زینیسه، توزله، ماستر، بنیه-لوکه، وریش، زوارنیک). کار­خانه‌های بزرگ ماشینسازی (زواد کارکرد فیلّیزات، زواد استحصال اتوماشینه و تجهیزات) در بنیه-لوکه واقع بوده، در شهر کاپچ ناقل برق استحصال کرده می‌شوند. صناعت کیمیا نیز ساحة مهم بوده، اساساً عشقار ازات، ساده، لاکها، واسطه‌های رنگده، موادّ شستشویی و لوازمات طبّی استحصال می‌کند. در شهرهای باسنک-براد و مادریچ دو کارخانة کارکرد نفت، در ولسینیسی، برتونسی، سریوا، بنیه-لوکه کارخانه‌های کارکرد چوب و استحصال سیلّیولازه و کاغذ فعالیت دارند. ساحة اساسی صناعت خوراکواری استحصال محصولات گوشتی، قنّادی، مرملاد، کانسیروة سبزه‌وات و شرابپزی می‌باشد.

ساهة اساسی کشاورزی باسنیه و هیرسیگاوینه رستنی‌پروری بوده، زراعتهای غلّه‌دانه-گندم، جواری، جودار، جو و زراعتهای تکنیکی-لبلبو قند، تماکو، آفتاب‌پرست پرورش می‌کنند. کرتاشکه، سبزه‌وات (پامیدار، قلنفور، ک­رم، سبزی، پیاز، سر) ، میوه‌جات (سیب، آل و، ناک، تمشک، قلفنه‌ای) نیز می‌پرورند. در جنوب مملکت تاکداری، پرورش مند­رین، شفتالو و زردآلو رواج دارد. به پر­وریش گاو، گوسفند، خوک و پرنده مشغولند. خواجگی جنگل باسنیه و هیرسیگاوینه نیز غنی بوده، سالی 10، 5 ملن م3 چوب و تخته تییار می‌کو­ند. صناعت ماهیداری نیز ترقّی کرده است.

نقلیات. درازی عمومی خطّ راه آهن 1021 کیلومتر، که از آن 795 کیلومتر راه برقی است. خطهای مهمّ راه آهن مملکت: پلاچی-ماستر-سریوا-زینیتسه-دابایی-باسنسک-شمس؛ بخچ-باسنسک-ناو-پرییدار-بنیه-لوکه-دابایی-توزله. درازی امّی راه اتومبیلگرد 21846 کیلومتر، از آن 11424 کیلومتر با آسفالت پوشیده شده است. نقلیات اوتاما­بیل واسطة اساسی کشاندن بار و مسافران است. درازی خطّ لولة انتقال نفت-9 کیلومتر، لولة انتقال گاز-170 کیلومتر. از طریق بندر بهری خاروتیه سالی از باسنیه و هیرسیگاوینه 5 ملن تُن بار کشانیده می‌شود. باسنیه و هیرسیگاوینه 27 ایراپارت، از جمله ایراپارت بینلمیللی (در شهر سریوا) دارد.

باسنیه و هیرسیگاوینه به خارجه خولة الیومینیی، خولة آهن، محصولات چوب و چوب و تخته، قوّة برق و غیره صادر نموده، از خارجه تجهیزات صناعت، محصولات صناعت سبک وارد می‌نماید. باسنیه و هیرسیگاوینه اساساً با خاروتیه، سلاوینیه، آلمان، اتالیا، اوستریه، ترکیه، مجارستان رابطه‌های اقتصادی دارد. اهالی قابل کار-2، 6 ملن، قریب 19 درصد اهالی در حالت قشّاقی قرار دارند. ساحة سییاهی در حالت برقرارشوی است. تا زمان نزاع حربی این ساحه درآمدناک بوده، 2، 5 درصد مّد-ا مملکت را تشکیل می‌داد. این زمان موضعهای جالب و تماشاباب و برای سییاهی لیجرانی موافق در ناحیه‌های کوهی یخارینه، بیلشنیسه، چشمه‌های آبهای مینیرلی در نزدیکی سریوا، توزله، تیسلیچه، آلاوا، سریبرینیسه، ویشیگرد موجودند. ساحلهای بهر اد­ریتیکه در یک سال 270 روز آفتابی داشته، برای رواج آسایشگاه اقلیمی موافق است.

نیگهداریی تندوروستی. به این ساحه 10، 9 درصد مّد راست می‌آید. سال 2010 به هر 10 هزار نفر اهالی 14، 6 طبیب و 31 کت بیماری راست می‌آمد. با کمک تشکیلاتهای بینلمیللی بیمارخانه‌های خرابگشته برقرار و بیمارخانه‌های نو و زمانوی بنیاد کرده شدند.

ورزیش. کمیتة عالمپی باسنیه و هیرسیگاوینه سال 1992 تأسیس یافته است، ورزشگران از سال 2000 در بازیهای المپیک شرکت ورزیده، در مسابقه‌های بینلمیللی عاید به ورزش سبک، والییبال، هندبال، بدمینتون، تنیس، شناوری قوّه‌آزمایی می‌کنند. نمودهای معمولترین ورزش در باسنیه و هیرسیگاوینه-بسکتبال و فوتبال. دزیودا، ک­رته، کیکباکسینگ، سمبا، باکس نیز رواج یافته است. یکی از واقعه‌های مهمّ ورزشی باسنیه و هیرسیگاوینه این برگزاری با­زیهای عالمپی 14-ام زمستانی در شهر سریوا (1984) می‌باشد.

ماریف. معلومات تامکتبی در باغچه‌های بچگان برای کودکان 3-7-ساله داده می‌شود. در مملکت نظام تعلیم حتمی میانه جاری کرده شده است و تعلیم از 3 زینه عبارت است: زینة اوّل-مکتب 8-سالة تحصیلات اساسی برای کودکهای 7-11-ساله و 11-15 ساله، زینة دوّم-گیمنزیه‌های 4-ساله یا خود مکتبهای میانة کسبی-تکنیکی برای نورسان 15-19-ساله؛ زی­نة سوّم دانشگاهها. معلومات عالی درجة 1-م (2-3 سال تعلیم) ، درجة 2-یوم (معلومات کسبی در هر ساحة علمهای گوناگون و صنعت – 4-5 سال تعلیم) ، درجة 3-یوم (مگیستر با آماده‌سازی لایحة تحقیقات) ، زینة 4-م (دکتر علم با حمایه رساله) مقرّر شده است. در باسنیه و هیرسیگاوینه 4 دانشگاه: در سریوا (1949) ، بنیه-لوکه، ماستر، توزله (1970) ، آکادمیها، کالج آموزگاری در بیلین، آکادمی آموزگاری 2-ساله (ب­رای باغچة بچگان مربّیه‌ها و برای مکتبهای میا­نة تحصیلات عمومی آموزگاران تییار می‌کند) موجودند. آموزگاران مکتبهای میانة مخصوص در دانشگاه تعلیم می‌گیرند. آ.ع. باسنیه و هیرسیگاوینه سال 1966 در سریوا تأسیس یافته است. انستیتوتهای تحقیقات علمی نیز موجودند.

دبیات. کتاب نخستین در باسنیه و هیرسیگاوینه به زبان گلگالی و سریلیک نوشته شده، خصوصیت دینی داشت. بعد ضبط امپراتوری عثمانی فعالیّت ادبی به رویه‌ها (جمعیّتها-آبشینه‌ها)-ا دینی نگرانده شده بود. ادیبان مسلمان باسنییگی اثرهای خود را به زبانهای عربی، ترکی، فارسی و خاروتی تألیف می‌کردند. دورة احیای ملّی خاروت و سیربها در عصر 19 در اثر­های نویسندگان انعکاس می‌گردید. از بین ایجادکاران خاروتی راهب ایوان فرنا یوکیچ، که سرمحرر نخستین مجلّة ادبی باسنیه و هیرسیگاوینه-«باسنسکیی پریی­تیل» بود، از نویسندگان سیربی سیمه میلوتیناویچ، نیکیفار نینکاویچ مشهور بودند. در عصر 20 نویسنده اوا اندریچ شهرت جهانی را صاحب گردیده، ب­رای اثر خود «پول طریق درینه» سزاوار مکافات نابیلی شد. او واقعه‌های تاریخی و محاربة بین یهودیان و مسلمانها و کتالیکها را در تول سالهای 1516-1914 نوشته است. بین نویسندگان عصر 20 اثر­های محمد می‌شه سلیماویچ (زادة شهر توزله) معمول گردیده بود.

میعماری، سنعتی تسویری و ارایشی. در باسنیه و هیرسیگاوینه یادگارهای صنعت معماری دورة کیلتها، الّیرییگیها و دمنه‌های منسوب مدنیّت روم قدیم (دامویم، نام پیشینه‌اش دامویه) ، مدنیّت عصر میانگی رمانی و گاتیکه باقی مانده‌اند. در دورة کشورگشایها و حکمرانی امپراتوری عثمانی در صنعت معماری باسنیه و هیرسیگاوینه اسلوب معماری اسلامی رواج یافت و آن در آثار بناسازی و یادگارهای معماری عبدالمنّان سنان به اوج انکشاف رسید. پول سنگین ویشیگرد، که عبارت از 11 رواق و 180 م بوده، در بالای دریای درینه بنیاد شده است، نمونة آثار مهمّ اسلوب صنعت مهندسی عصر میانگی ترکی به حساب می‌رود و سال 2007 به رویختّ میراث عمومی‌جهانی یونسکو داخل کرده شده است. اینچنین مسجد سلطان، که در شهر سریوا بنیاد گشته، به شرف سلطان سولیمان i نامگذاری شده است، یکی از قدیمترین یاد­گارهای معماری باسنیه و هیرسیگاوینه می‌باشد. نمود خاص بناهای قدیمی باسنیه و هیرسیگاوینه از قلعه‌های مدافعویی و عمارتهای دوآشیانة پوششش چارپهلو عبارتند. در دو­رة حکمرانی اوسترییگیها عمارتهای بزرگ با اسلوب موریتنی ساخته می‌شدند. نمونة عالی اسلوب می‌ع­ماری مدرنیزم در میانه‌های عصر 20 در انشائات در شهر سریوا بنیادگشته (معمار یو. نییدخرت) ظهور یافته، سالهای 1920-40 اسلوب ملّی معماری (مصوّره‌های ش. باشریچ، و. دمیترییویچ، ا. مویزیناویچ) وسعت یافت. صنایع کُلالی، نقّاشی در روی سفال، قالین‌بافی، گلدوزی، بخیه‌دوزی با موهره و غیره خیلی ترقّی کردند

اسارخان، متبوات، ردیا، تیلیویزیان. در شهر سریوا آثارخانة ملّی باسنیه و هیرسیگاوینه نگارستان مصوّره‌ها، کتابخانة ملّی (1945) ، در توزله کتابخانه‌های عامّوی، دانشگاه و منطقوی «دیرویس سوسیک» (1946؛ به شرف نویسنده و سابق دیرکتور کتابخانه نامگذاری شده است) موجودند. روزنامة بزرگترین مملکت «آسلابادینی» (1943) در شهر سریوا نشر می‌­شود. برنامه‌های رادیو و تلویزیون دولتی در باسنیه و هیرسیگاوینه در 4 شبکة رادیویی و 2 شبکة تلویزیون پخش می‌گردد.

دبیات: استاریه سیربی ا چیرناگاری، باسنیه، گیرتسیگاوینه، مکی­دانیه، سلاوینیه، خاروتیه. مسکو،  2002؛ ناویه راسّییسکیه اینتسیکلاپی­دیه. ت. 3 (1). مسکو،  2007؛ سترنы میره. ساوریمینّыی سپرواچنیک. مسکو،  2008.