باک و

باکو (baki) ، شهر، پایتخت جمهوری آذربایجان، بندر کلان بهر کسپیی و شهر بزرگترین قفقاز. در ساحل جنوبی نیم‌جزیرة اپشیران (آبشاران) واقع است. اهالی‌اش 2 092 400 نفر (2011، با اطرافش 2 600 100) ، اساساً آذریها (تا سال 1990 سیرملت بود؛ ضمن برویختگیری سال 1989-م 66 درصد اهالی‌اش آذریها بودند). طریق گذرگاه کشتیها (راه کشتی‌گرد) با شهرهاای ترکمنباشی، بیکدشیم (ترکمنستان) و آق تپّه(قزاقستان) می‌پیوندد. مرکز راه آهن در گنجه، دربند، امیشل، سلن و لینکارن. ایراپارت بینلمیللی و متراپالیتین دارد. باکو بار نخست در مأخذهای عصر 5 و اثرهای جغرافی عصرهای 9-10 («حدود و-ل-عالم» و در آثار استخری، مسعودی، مقدّسی) ذکر شده است. از عصر 11 بندر بهری اساسی شیروان، در آخر عصر 12 و عصر 15 مرکز مأموری دولت شیروانشاهیان بود. مؤلفان عصرهای 12-15 (یاقوت هموی، ذَکریای قزوینی، بکران و غیره) کان نفت داشتن باکو را (در اثرهای خود) قید کرده‌اند. سال 1540 باکو را سپاهیان صفویان و در آخر عصر 16 امپراتوری عثمانی تصرّف نمودند. سال 1604 قلعة باکو را لشکر شاه عبّاس 1 خراب کرد. سالهای 1723-35 و 1796-97 زیر تصرّف سپاهیان روس قرار داشت. سال 1747 مرکز خانیگری باکو بود. در سالهای جنگ بین روسها و فارسها (1804-13) به روسّیه همراه کرده شد (1806). در نیمة دوّم عصر 19 باکو با صناعت استخراج نفت باسرعت ترقّی کرد. آوریل-ژوئیة 1918 تحت نظارت بلشویکان، آگوست 1918 در تصرّف لشکریان انگلیس قرار داشته، دیرتر باکو را ترکها به دست درآوردند. سالهای 1919-20 پایتخت جمهوری دموکراتی آذر­بایجان بود. آوریل 1920 به باکو ارتش سرخ وارد گردید؛ سالهای 1920-91 پایتخت جشس آذربایجان بود. از سال 1991 پایتخت جمهوری آذربایجان.

باک و مرکز بزرگترین اقتصادی مملکت بوده، دارایی سه زواد پراقتدار کارکرد نفت است. باکوی معاصر مرکز صناعت ماشینسازی، کشتی‌سازی، الکترو­تیخنیک (زوادهای ماشینسازی الکتریکی، «الکتروسویت»، استحصال یخدان و کاندیتسیانیر) ، نفت و کیمیا (زواد کارکرد کیسلاتة سولفات، استحصال شینه و یاد سورخن) ، کارکرد سیمان، صناعت سبک (استحصال متاعهای پختگین، شاهی و ماهوت مهین، کامبینت دوزندگی، فابریکة پایفزار) و صناعت خوراکواری می‌باشد. مرکز باکو به دو قسم-کهنه و نو (اروپایی) جدا می‌شود. در شهر قدیمه شهر درون، قلعة شکسته (عصر 11) ، قلعة دختر (عصر 12) ، مجمعه قلعة شیروان شاهیان (عصر 11) ، مناره و مسجد سینیک-قلعه (1079) ، دیوان‌خانه، منارة مسجد جامع، مقبرة ستاره‌شناس سعید باکویی، کاروانسرای مولتان (عصر 14) باقیست. در قسم اروپایی باکو بناهای آخر عصر 19 و اوّل عصر 20، از جمله بنای دومة شهری (1900) ، تئاترهای موسیقی-مضحکویی، آکادمی علمها ، فیلرما­نیه، خانة ا. قلییف (1899) ، آثارخانة ادبیات آذر­بایجان به نام نظامی و دیگر میدان و خیابانهای آذربایجان، نفتچیان، به نام ر. بییبوتاو، استقلالیت؛ میدانهای مرکزی ازلدی، آزنیفت، فضولی، مسجدهای تازه-پیر (1914) ، مسجد امام هوسیین، خاجی سلطانلی جایی گرفته‌اند. در باکو دانشگاه (1919) ، 8 مکتب عالی، آکادمی علمها (1945) ، 32 آثارخانه (از جمله آثارخانه‌های تاریخ آذربایجان، صنعت، آثارخا­نة قالین‌بافی) ، 8 تئاتر، سیرک، باغ باتنیکی و باغ هیوانات موجود است.