بدولّاهخان ابن اسکندر

عبدالله‌هخان ابن اسکندر (1532/1533، آفرینکینت میانکال زرافشان-8. 2. 1598، سمرقند) ، معروفترین حکمفرما از سلالة شیبانیان. پدرش اسکندرخان، بابایش جانی‌بیک، باباکلانش خانه محمّد ابن ابوالخیرخان. اوّل در کرمینه بود، حملة حاکم تاشکند نوروز احمدخان و ابدولّتیف را رفع کرده، پدرش را، که به جانب آمودریا فرار کرده بود، دوباره به ولایت کرمینه برگرداند. بعدتر کرشی و شهرِ سبزو ولایت بخارا را به دست درآورد.

لیکین از دست دشمنان سال 1555 به میمنه فرار کرده، بعد از فوت دشمن قدرتمندش نوروز احمدخان (اکتبر 1556) از نو کرمینه و شهرِ سبزو بخارا را تصرّف نمود (1557). بخارا از این بعد تا زمان ضبط از طرف روسها (عصر 19) مرکز اساسی سیاسی و فرهنگی در ماوراءالنهر شد. حکومت را عبدالله‌هخان به طور رسمی (بعد از مرگ پد­رش) از سال 1583 به دست گرفت. سال 1570 ترمذ، 1573 بلخ، 1574 حصار، اوراتپّه و خجند، 1578 سمرقند، 1582-1583 تاشکند، اندیجان و دیگر ویلیتهای وادی فرغانه را نیز به تابعیت خود درآورد.

سال 1582 ضد قبایل قضاک لشکر کشیده شاهرخیه، سیرم و آهنگران را به تصرّف خود درآورد. بدخشان، ختلان، قندز (1584) و خراسان و گیلان و بعد محاصرة مدید هرات را (1588) نیز به خود تابع نمود. در زمان عبدالله‌هخان خانیگری بو­خا را از حدود قاشغر (در شرق) تا ترکستان و سیرم (در شمال) ، تا بخشهای شرقی خراسان (در جنوب) امتداد پیدا کرد. زندگی بعدی عبدالله‌هخان پُر از جنجال با پسرش عبدالمؤمن (از آخر 1582) بود. خان حاکم بلخ بود و دعوا داشت حاکم واقعی گردد.

بدولّاهخان به هیچ وجه نمی‌خواست بر نفع پسر خود گذشتی کند. اقوام صحراگرد ازبک با استفاده از ضدیت پدر و پسر، پیوسته به تاشکند و سمرقند حمله می‌کردند. عبدالله‌هخان ب­رای حمایه سرحدات مالکییتش با سپاه عظیم به جانب سمرقند روان شد، ولی در راه فوتید (8 فوریه 1598).

پیسرش عبدالمؤمن نیز بعد از نیم سال مرگ پدرش کُش­ته شد. در عهد او در بخارا و ولایات دیگر راهها، پولها، سردابه‌ها، کاروانسرایها، مدرسه‌ها، تیمهای تجارت، بازارها، حمامها ساخته شدند. مدرسة عبدالله‌فسان (در بخارا) ، مدرسة کوکلتاش (در تاشکند) ، تیم عبدالله‌هخان (در بخارا) ، پول کرمینه نیز به زمان عبدالله‌هخان تعلق دارند. در زما­ن او همچنین ضرب سکّه‌های طلا شروع گردید.

د .: حافظ تنیش ابن میر‌محمّد بخاریی، ابدولّه‌نامه، شرفنامة شاهین. 1-11 جلد، تاشکینت، 1966-1969؛ بر­تالد و. و. ، ابدولّه ب. اسکندیر 2 بر­تالد و. و. ، ساچینینیه، ت. 2، چ. 2، م. ، 1964؛ گفوراف ب. ر. ، تاچنکان، کیت. 2، د. ، 1985؛ خمزه ک ا م آ ل، پالیتیچیسکیه استاریه مویرنّخره 16، د. ، 2007.