وشنان

اشنان، اشلان، اشنه، خرد، خرود چیرکیز (salsola richtere) ، بتّة سیرشاخ یا درخت خردیست (از عایلة شوریها). 2-5 م قد می‌کشد.
وشنان خاص بیابان بوده، به ریگ تفسان، کم‌آبی و هوای گرم به خوب تاب می‌آرد. به چقوری تا 3 م ریشه می‌راند. برگش خیلی باریک است و آب را کم بخار می‌کند. باد سخت میوة قناتکدار اشنان را در روی ریگ روان به آسانی غیلانده، به دهها کیلومتر می‌برد. در تاجیکستان فقط در موضعهای پایان‌آب وخش و کافرنهان(ریگزار قرادم و کورجلقم؛ 300-500 م از سطح بهر) می‌سبزد.

ادتن همراه سکسوول سفید، جزغون، بایلیچ و غیره وامیخورد. اشنان در شرایط جنوب ریسپوالیکه هر سال گل می‌کند و تخم بسیار می‌بندد. در شرایط طبیعی اساساً از تخم (عادتاً ماه مارت می‌روید) زیاد می‌شود. اشنان یکساله تا 30 سم قد می‌کشد، از 3-4-سالگی گل می‌کند. اشنان را همة ریسلوبلیکه‌های آسیای میانه (از جمله خواجگی جنگل شهریتوز تاچیکستان) می‌پرورند. از تخم، قلمچه، فرغوچ و نهال زیاد می‌کنند. تخمی را ماههای
ینور-فوریه (بیشتر همراه سکسوول سفید) می‌کارند. هنگام کشت سال اوّل گل می‌کند. اشنان به مستحکم گردیده‌ای ریگ روان، ریگزار کنار راه آهن و کانالها مساعدت می‌کند.
وشنان را از قدیم استفاده می‌برند. از خاکستر شاخ و میوه‌اش (تا 22% خاکستر دارد) یک نوع صابون جامه‌شویی تییار می‌کردند، که با نام «اشنان گازیراپ»، «کرمک» یا «پیخال گنجشک» معمول است. بنا به گفت ابوریهان بیرونی»، اشنان نرمترین را «کرمک»، بعضاً «اشنان خیفّ» (سبک) می‌گفته‌اند و با آن بیشتر دست می‌شسته‌اند. شهید بلخی آورده است:
امین بزی اکنون، که بشستم
دست از تو به اشنان و کنشت و.
وشنان از همه تیز اشنان سبز، یعنی «اشنان گازیران» بوده است و آن را برای جامه‌شویی استفاده می‌برده‌اند ابوعلی‌سینا اشنان از همه سفید و نرم را «پیکال گنجشک» نامیده است. به عقیدة او 3 درهم آن (1 درهم-2، 34 گ) آب بیمار آبخوره (استسقا) را می‌راند و 10 درهمش زهر قاتل است. دود اشنان سبز هر گونه جانزاد ضررناک را می‌رماند.
میوة اشنان اشیای خام صناعت طبّ است. میوة آن را بعد پختن (سپتامبر-نوامبر) دستی میغوندارند و در آفتاب میخوشکانند. بعضاً شاخچه‌های گل و برگدار آن را هم جمع می‌کنند. در مملکت ما سالی تا 700 ت (اساساً در ترکمنستان، ساحلهای دریای ام و) ، اشیای خام میغوندارند. تقریباً در 2 ملن گه اشنان می‌روید. از هر گه 2-5 کگ میوه (اگر در 1 گه اندریک 100 بیخ اشنان باشد) می‌گیرند. در زواد داروسازی از اشیای خام اشنان الکلاید (سلسالین و سلسالیدین) حاصل می‌کنند. نمکهای سلسالین و سلسالیدین را برای طبابت غلیایه خون (گیپیرتانیة درجة i و 2) ، سرچرخی و درد سر، که سببش اختلاج رگهای مینه است، استفاده می‌برند. سلسالین داروی موسکّیل عصب نیز حساب می‌یابد.
میقدار الکلایدها (سلسالین، سلسالیدین، سلسمین و غیره) وابسته به اقلیم، عضو، دورة نشو و نما (ویگیتسیه) و محل رشد اشنان هر خیل می‌شود. مثلاً، در شاخچة سبزش 0، 32-1، 5% الکلاید هست. از روی معلومات دیگر گلش ، تا 2، 6% (برگ و می‌ودش تا 1، 6%) سلسالین، برگش 1، 2%، گلش 0، 7%، میوه‌اش تا 1، 6% سلسالیدین دارد.
با قیام شاخچه‌های سبز اشنان متاعهای پختگین و مویینه (دارچینی سبزتاب) و شاهی را رنگ (دارچینی) می‌کنند. آن را هنگام رنگ و بار گلیم نیز استفاده می‌برند.
تیرماه و زمستان اشنان را بز و گوسفند و شتر نغز می‌خورد. بهار و تیره‌ماه برگ و میوه‌اش 14-31% پراتیین، 2-3% روغن، 10-15% کلیتچتکه، 36-50% مادّه‌های قیامی بینیتراگین (باو) و غیره دارد.
بعزی گیاه و بتّه‌های دیگر (ایllenia، نjinia، اnabasis و غیره) را هم، که برای شستشویی همچون صابون استفاده می‌برند، اشنان می‌گویند.
م. حاجیمتاو.