تسنیف زبانها

تصنیف زبانها، آموزش و طبقه‌بندی زبانها از روی علامت و خصوصیت اساسی آنها. دو طرز تصنیف زبانها معمول است: گینیلاگی و تیپالاگی. 1) ت. گینیلاگی (از یونانی jیnیlاjiه-نسب، شجره) وابسته به عمومیت پیدایش و درجة خویشی به گروهها جدا کردن زبانهاست. زبانهای خویش عمومیت زیادی دارند. مثلاً، در زبانهای گوروه ایرانی نام عضوهای بدن، فصلهای سال، مهمترین فعلها، جا‌نشینها، بعضی شماره‌ها و افّیکسها به هم مانندند. برای مقرّر نمودن تاریخ پیدایش و درجة خویشی زبانها فونتیکة مقایسوی تاریخی استفاده می‌شود، که آن موافقت همیشگی آوازی-عایلة زبانها و وضع ابتدایی فونمه‌ها را برقرار می‌کند. مثلاً، به این واسطه ثابت شده است، که کلمه‌های تاجیکی رنگ، تنگ، راه و آستین از کلماته عمومیارانی رuه، رusگه، رsه به وجود آمدند. خویشی دیگر زبانها را نیز با این اصول مویین نمودن ممکن است.
موافیق تدقیقات زبان‌شناسان امروز در اوراسیا عایلة زبانهای هندویوراپایی، اورالی، شاخه‌های فن و اگاری و سمادی، ترکی، کرتویل، مغولی، تنگوسی و منجوری، سامی و حامی، درویدی، و غیره معلومند. زبانهای سیر‌شمار افریکه را به عایلة زبانهای هامی و سامی یا افریکای و آسیایی، نیگیری و کردافنی، میلی و صحرایی و کیسان منسوب دانسته‌اند. در جنوب آسیا و استرالیا عایلة زبانهای ملی و پالینیایی، پپوه‌ای و غیره وجود دارند. تصنیف زبانهای مردم مقیم‌نشین قطعة امریکا نیز نامکمّل است. آنها را قیاسن به عایلة زبانهای الگانکی و وکشی، سیوخاکه، ندنی، پینوتی، یوتاستیکی-میّه، چیبچه، اروکی، توپیتورن، کیچوه و غیره جدا کرده‌اند. به کدام عایله تعلق داشتن بسیار زبانها (بسکی، بروشسکی، ژاپنی، کارییگی، عینی و بعضی زبانهای متروک: شومیری، کاسیتی، خیتّی و غیره) روشن نشده است. بعضی زبانها، از جمله زبانهای ابخزی و ادیگی ه‌ا کرتویلی را به عایلة زبانهای ابیری و کوکزی نسبت داده‌اند. یکچند عایلة زبانها-ترکی و مغولی، تنگوسی و منجوری و حتّی کارییگی و ژاپنی به یک عایلة کلان نسبت داده شده‌اند، ولی این تقسیمات در بین زبان‌شناسان پرّه اعتراف نگردیده است. 2) تصنیف زبانهای تیپالاگی یا مارفالاگی اصول از روی ساخت به گروهها جدا کردن زبانها را پیش می‌گذارد. از روی این اصول زبانهای دنیا به سه تیپ اساسی جدا می‌شوود: 1) زبانهای امارفی یا غیریتسنیفی (ختایی، ته‌ای، برمگی، ویشمی، یاروبه و غیره). در این زبانها کلمه‌ها به تغییرات دچار نمی‌شوند. علاقة سینتکسیسی بین آنها در جمله از روی جایشان مقرّر می‌شود. این زبانها افّیکسهای شکل‌ساز ندارند. کلمه در این زبانها به اساس (ریشه) برابر است، از این رو آنها را زبانهای ریشگی هم می‌نامند؛ 2) زبانهای اگگلیوتینتیوی (فن و اگاری، ترکی، مغولی، بن و، درویدی و غیره) دارای سیستم مرکّب افّیکسهای کلمه‌ساز و شکل‌ساز می‌باشند. در آنها کلمه سیرمارفیمه بوده، هر یک مارفیمه یگان معنای گرمّتیکی را افاده می‌کند. حدود بین مارفیمه‌ها خیلی روشن ظاهر می‌شود. بنا بر آن در پیوندگاه مارفیمه‌های این زبانها تغییرات مهم فونتیکی خیلی کم به وجود می‌آیند؛ 3) زبانهای فلیکتیوی (هندویوراپایی و هامی و سامی) ، افّیکسهان زیاد دارند. امّا این افّیکسها سیرمعنا بوده، هر یک آنها یکچند معنای گرمّتیکی را افاده کرده می‌تواند. علاقة مارفیمه‌ها در این زبانها خیلی قوی بوده، مویین نمودن حدود آنها دشوار است. خ. قرباناو.