صدبرگ، و ا ر د، گل، گل سرخ، گل سوری (rosa) ، گلیست، که شکوفههای کلان و سیربرگ و خوشبویی دارد. موافق تصنیفات باتنیکه از جنس نسترن (عایلة نسترنیها) است. نوعهای گوناگون صدبرگ در طول عصرها در نتیجة گردآلودانی، انتخاب و پیوند نمودهای نسترن (صدبرگهای خودرویی) به وجود آمدهاند. اوّلین مأخذهایی، که عاید به صدبرگ معلومات میدهند، به عصرهای 6-2 تا میلاد تعلق دارند. طبیعتشناس و فیلسوف یونان قدیم تیافرست در «تاریخ طبیعت» بعضی نوعهای صدبرگ را توصیف نموده است. او در فیلیپّین و مقدونیه رستن سالهای 12-20-و 100-برگرا قید کرده است. یونانیها در روزهای عید خانه، معبد، بزمگاه را با صدبرگ آرا میدادند. به سر غالبان گلچنبر میسوزاشتند؛ عروس و داماد را در مراسم نکاح با صدبرگ میآراستند. مورخ و نویسیدة ریم قدیم پلینیی کلانی 12 خی-ل صدبرگ را نام برده است و آن را «آلهة گلها» نامیده است. ریمیها اوّلخای تابستان «روز صدبرگ» را چون «یادبود گذشتگان» قید میکردند. در دیوار چند خانههای پامپیی رسم صدبرگ باقی مانده است.
در اوراپة غربی صدبرگ عصرهای 5-6 پیدا شده است. در مملکتهای اوراپه اساساً صدبرگ خودروی را میپروریدند. اروپایها نوعهای عطرگل و صدبرگ بنغالی را عصرهای 18-19 آوردهاند. در روسیه نیز (از عصرهای 12-13) بعضی نمودهای صدبرگ خودروی را پرورش میکردند. احتمال وطن اصلی صدبرگ عجم بود، از آن جا سانیتر، به یونان و رم بردهاند. به هر حال صدبرگ در «اوستا» تاجیک و فارسیان (عصرهای xi-ix تا میلاد) ذکر شده است (در آن صفت خوب «روغن صدبرگ» ثبت گردیده است). تاریخ صدبرگپروری تاجیکان دور و دراز است.
در دورة سامانیان تاجیکان نوعهای بلندصفت عطریّات را، که از صدبرگ تییار میکردند، به بسیار کشورهای آسیا میبردند. تاجیکان عید قدیمة «سیر گل سرخ» را با طنطنه قید میکردند. آدمان به سیر و گشت میبرآمدند و به یکدیگر گلاب میپاشیدند. حتّی «بازارهای گل» بودند. تاجیکان از قدیمولییام گلبرگ صدبرگ (نوعهای گلابی و سرخ) را برات تییار کردن گلاب، گلقند، گلانگبین (جلنجوبین) ، «مربّای گل» و غیره استفاده میبردند. گلانگبین را از گلبرگ و عسل تییار میکنند، که آن خیلی خوشبوی و خوشطعم و گواراست. طبیبان آن را برای تقویت معده و دل و جگر توصیه میدهند. گلاب را در دیگ مخصوص-انبیق از گلبرگ صدبرگ (گل سرخ، گل گلاف، آزادگول، آتشی و غیره) میکشند. گلابکشی در بین خلقهای فارس و تاجیک کسب خاسهای بود. بیرون نوعهای جایداری صدبرگ (آزادگول، دوروگول، روسپیگول، زردسوخر، سدفر، قیسرگول، کورگول، گنبدگول، شکنجگول و غیره) را نام برده، تییار کردن گلاب را «کسب خاص فارسها» خوانده است. او گلاب را مقوّی معده و جگر دانسته است.
بولی سینا با روغنّ گل زخم معده را طبابت میکرد. افشرة صدبرگ را دوای علّت معده و شش و جگر میحسابید. گلانگبین را برای تقیویّت معده توصیه میداد. گلبرگی را، که در آب جوشانیده شده است، چون مرهم به آماس میبست. مؤلفان اثرهای طبّ شرق گلقند، گلانگبین و گلاب را توصیف کرده، عاید به حکمت و منفعت آنها سخن راندهاید. مثلاً، در «احیا-ات-طبّ سبحانی» آمده است، که گلاب «مقوّی دماغ و موسکّین سودّاع باشد؛ تقویت دل و معده کند، درد چشم ساکن سازد. خردن آن بیماریهای نفسودّم، خفقان گرم و غشی را نافع بود…».
هالا صدبرگپروری در بسیار کشورهای دنیا ترقّی کرده است. صدبرگزارهای بولگاریه، که با نام «وادی صدبرگ» مشهورند، در اقتصادیات مملکت موقع مهم دارد. در ا.ج.ش.س. اوّلین نوع روغن ایفیردار صدبرگ («کرыمسکیه کرسنیه») را سال 1926 رویاندهاند. سال 1933-یوم 218 گه، 1973 بیش از 4، 5. گه صدبرگزار بود. حالا در 5 هزار گه گل گلاب (گلابی یا آزادگول) -r. gallica میپرورند. از گلبرگ گل گلاب روغن ایفیر میگیرند. از هر گه 17، 7 س، در بعضی خواجگیها بیش از 40 س (در خواجگیهای تجربوی تا 102 س) گل میغوندارند. در ا.ج.ش.س. سالی بیش ها 7 ت روغن ایفیر میگیرند. مقدار روغن ایفیر گلبرگ گل گلاب 0، 14-0، 20% است. روغن ایفیر گل گلاب از مادّههای بسیاری (بیش ها 200)-اسپیرت فینیلاتیل (70-75%) ، گیرنیال (10-15%) ، تسیترانیلّال (5-6%) ، نیرال (2-3%) ترکیب یافته است. عموماً از 10 نوع صدبرگ روغن ایفیر میگیرند. در مملکت ما چند نوع نو گل گلاب-«میچورینکه»، «فستیوالنیه»، «پیانیرکه»، «اکراینه» را رویانیدهاند. روغن ایفیر صدبرگ («روغن صدبرگ») را برای خوشبویی کردن دارو، نوشاکی، محصولات قنّادی و برای تییار نمودن عطریّات بلندصفت (گروه ا و «ایکستره») استفاده میبرند.
هالا در بسیار مملکتهای دنیا صدبرگ گل پسندیده است. در این زمان بیش از 25 هزار نوع صدبرگ را میپرورند. آنها خیابان و گلگشتها، کوچهباغ و چارباغها، بناها و غیررا آرا میدهند. نوعهای صدبرگ را اساساً به 3 گروه تقسیم میکنند: خ ا ز آ ن ر ا ز، که گلبن آنها بیخجست بسیاری حاصل میکنند، اییام گلشکفت-20-40 شباروز، بهاران میشوکوفند؛ ه ا م ا ش ا س ا ب ز، که تیزرسند، دورة گلشان تولانیست؛ پیچان (لیپهها) ، که نودههای دراز (تا 10-12 م) دارند، تابستان میشوکوفند و سیرگل میشوند. حالا در صدبرگزار باغ باتنیکی انستیتوت باتنیکة اف رسّ تاجیکستان بیش از 600 نوع و خیلهای صدبرگ را پرورش میکنند. بعد سنجش نوعهای بهترین را توصیه میدهند. در این زمان در شهر و دهات ریسپوبلپکهامان نوعهای صدبرگ «سوپیر ستر»، «میرند»، «ات را ماسکوы»، «کلیمینتینه»، «گلاریه دیی» و غیره خیلی معمولند.
سدی گوید:
هزاران صفت گل دمیده ز سنگ،
ز صدبرگ و دوروی و از هفترنگ
تسویر در ص. 288-289.
د .: ا ر ج ا و س ک ا ی س. ا. ، رازы، م. ، 1958؛ س و ش ک آ و ک. ، بیسّ چت پاپه م. ، رازы المه-اته، 1072؛ س ا و ک آ و س. گ. ، رییکسته د. ا. ، رازы ریگه، 1973؛ کلیمینکا ن. ن. ، کلیمینکا 3. ا. ، رازы، سیمفیراپال، 1074.
م. حاجیمتاو.