ریسپوبلیکة اوطانامی ساویتی سوسیالیستی ترکستان (رسّت)

ریسپوبلیکة اوطانامی ساویتی سوسیالیستی ترکستان (رسّت) ، در هیت ریسپوبلیکة ساویتی فدراتیوی سوسیالیستی روسیه (1918-24) ، اوّلین دولت ساویتی در آسیای میانه، که آن را 30 آوریل 1918 سعیزد 5-ام عمومیتورکستانی ساویتها (20 آوریل-1 مة 1918) در تاشکینت اعلان نمود. سعیزد اینچنین «نظامنامة ریسپوبلیکة ساویتی ترکستان» را تصدیق کرد، کامیتیت اجرائیة مرکزی (رئیسانش پ. ا. کابازیف و ا. ف. سالکین) و ساویت کمیسران خلق (رئیسش ف. ا. کالیساو) را انتخاب نمود. سعیزد 6-ام فوق‌العادّة ساویتهای ریسپوبلیکة ترکستان (5-14 اکتبر 1918) کانستیتوسیة ریسپوبلیکة اوطانامی ساویتی سوسیالیستی ترکستان رسّت-را قبول کرد. پایتختش شهر تاشکینت.

ریسپوبلیکة اوطانامی ساویتی سوسیالیستی ترکستان رسّت در تیرّیتاریة ترکستان غربی تأسیس یافت. تیرّیتاریة آن (به غیر از بخارا و خیوه) 1705، 4 هزهر کیلوییتر2 بوده، 5230 هزار؛ نفر (موافق برویختگیری سال 1920) اهالی داشت، که از آن 41، % ازبکها، 13، 3% قزاقها، 10، 8% قرغیزها، 7، 7% تاجیکها، 4، 7 ترکمنها، 1، 4 قراقلپاقها و 12، 7%-را دیگر خلقها تشکیل می‌دهد. زیاده از 85% اخالی در دهات زیگدگی می‌کرد. 2/3 حصّة ‌تمام محصولات ریسپوبلیکه را خواجگ قشلاق می‌داد. بهار 1918 در ریسپوبلیکة اوطانامی ساویتی سوسیالیستی ترکستان رسّت ساحه‌های اساسی صناعت (پَخته‌تازه‌کنی، روغنکشی، استحصال معدیهای کوهی و غیره) ، بنکها، راههای آهن ملّی کنانیده شدند. دیکریت لنینی در بارة زمین به عمل برآورده می‌شد. 17-25 ژوئن 1918 سعیزد 1-ام تشکیلاتهای بلشویکی ترکستان برنا گردید، که آن پرتیة کمونیستی ترکستان (پکت) را همچون قسم ترکیبی راسّییسکیه کمونیستیچیسکیه پرتیه (بلشویکاو) رکپ (ب) از جهت تشکیلی به رسمیت درآورد. ریسپوبلیکة اوطانامی ساویتی سوسیالیستی ترکستان رسّت در رفت جنگ گرجدنی (1918-20) از روسیه مرکزی کنده شده بود.

رمیة سرخ ترکستان تشکیل کرده شد. کامیتیت مرکزی راسّییسکیه کمونیستیچیسکیه پرتیه (بلشویکاو) رکپ (ب) و حکومت ریسپوبلیکة ساویتی فدراتیوی ساتسیلیستی روسیه رسفسر به محنتکشان ریسپوبلیکة اوطانامی ساویتی سوسیالیستی ترکستان رسّت در مبارزة ضد انتیروینتها و کانترّیوالیوتسیانیران داخلی یاری اقتصادی، حربی و سیاسی رساندند. دیویزیة یکم فرانت ترکستان به تارمار قوّه‌های مسلّح ضد ساویتی در زکسپیی، دیویزیة دوّم به نیست کردن باسمه‌چییانی  فرغانه و دیویزیة سوّم به مقابل کزکهای سفید هفترود سفربر کرده شدند. سپتامبر 1919 قشونهای ساویتی فرانت ترکستان (فرمانده م. و. فرونزی، اعضای سهر و. و. کویبыشیف) محاصرة دوش-من را رخنه کرده، علاقة ریسپوبلیکة اوطانامی ساویتی سوسیالیستی ترکستان رسّت-را با روسیه مرکه‌ای برقرار نمودند. آکت. 1919 کمیسیون تور” کیستایی کامیتیت اجرائیة مرکز کیم-ا عمومیراسّیه و ساویت کمیسرین خلق ریسپوبلیکة ساویتی فدراتیوی سوسیالیستی روسیه رسفسر تأسیس شد، که آن در مستحکم نمودن حاکمیت ساویت در ریسپوبلیکة اوطانامی ساویتی سوسیالیستی ترکستان رسّت و جاری کردن سیاست ملّی لنین رل مهم بازید. 24 سپتامبر 1920 سعیزد 9-ام ساویتهای عمومیتورکستانی کانستیتوتسیة نو ریسپوبلیکة اوطانامی ساویتی سوسیالیستی ترکستان رسّت-را تصدیق کرد، که آن را کامیتیت اجرائیة مرکز کیم-ا عمومیراسّیه با قرار خود از 11 آوریل 1921 «در بارة تشکیلیابی ریسپوبلیکة اوطانامی ساویتی سوسیالیستی ترکستان» تصدیق نمود. 20 آوریل 1921 کامیتیت اجرائیة مرکزی کیم ریسپوبلیکة اوطانامی ساویتی سوسیالیستی ترکستان رسّت در بارة عوض نمودن رزویارستکة آذوقه‌ به ‌انداز آذوقه‌ قرار قبول کرد.

با قرار سعیزد 5-ام پرتیة کمونیستییتورکستان (سپتامبر 1920) در دهات تشکیلاتهای صنفی دهقانان محنتکش تشکیل کرده شدند، که آنها در اتّفاق قوشچی متّحد گردیدند.

با اشتراک اتّفاق قوشچی سالهای 1921-22 در ریسپوبلیکة اوطانامی ساویتی سوسیالیستی ترکستان رسّت اصلاحات آب و زمین سر شد، که در نتیجة آن 13 هزار دهقان کمزمین و بی‌زمین 232 هزار دیسیتینه زمین زمینداران محلی را تقسیم کرده گرفتند. تا سال 1921 در جبهة حیات خواجگی و جمعیّتی-سیاسی یک قطار موفقیّتها به دست آمدند، مرکزهای اساسی باسمه‌چی‌گری برهم داده شدند، ساویتها مسته-کم گردیدند، کدرهای ملّی پرتیوی و ساویتی به کمال رسیدند.

2/3 قسم کشتزارها برقرار کرده شد، صناعت و سودا رونق یافت. ساختامن مدنیّت سوسیالیستی اوج گرفت. محویی بی‌سوادی سر شد.   مکتبهای عالی، میانه و مخصوص گشاده شدند. سال 1920 با دیکریت آکخ ریسپوبلیکة ساویتی فدراتیوی سوسیالیستی روسیه رسفسر، که ولاديمير  الیچ لنین امضا کرده است، انیویرسیتیت دولتی ترکستان (حالا انیویرسیتیت دولتی تاشکینت) گشاده شد. 74 کتابخانة کلان، 2 موزیی به کار درآمد. سال 1924 53 گزیتة ریسپوبلیکوی و محلی نشر می‌گردید. از روسیه مرکزی به ریسپوبلیکة اوطانامی ساویتی سوسیالیستی ترکستان رسّت آموزگاران، کارکنان علمی، اینچنین کتاب و اسبابهای تعلیمی فرستاده می‌شد.

27 اکتبر 1924 در نتیجة گذرانیدن تعیینات ملّی-دولتی ریسپوبلیکه‌های ساویتی آسیای میانه ریسپوبلیکة اوطانامی ساویتی سوسیالیستی ترکستان رسّت، برهم داده شد.

دبیات .: ریزالیوتسیه ا پاستناولینیه سعیزداف کمونیستیچیسکای  پرتی ترکیستنه (1918-24 گاد) ، تشکینت، 1968؛ عورزه‌یف ش. ا. ، ترکیستنسکیه اوطانامنیه ساویتسکیه ساتسیلیستیچیسکیریسپوبلیکه ا ایا گاسودرستوینّыی آسابینّاست، تشکینت، 1968؛ ت و ر س و ن آ و x. ت. ، نتسیانلنیه پالیتیکه کمونیستیچیسکایی پرتی و ترکیستنی (1917-24 گ .) ، تشکینت، 1971؛ عنایتاو x. ش. ، پابیده ساویتسکایی ولست و ترکیستنی، مسکو، 1973.

ا. مجلساو.