پوشیدتوخمها

پوشیدتوخمها (angiospermae) ، رستنیهای گلدار (magnoliophyta یا anthophyta) ، رستنیهای گلدار درجة عالی. خصوصیت اساسی پوشیدتوخمها در آن است، که به غیر از گل حقیقی داشتنشان تخمموغجة آنها (برعکس لوچتوخمفا) در جوف غورک از یک یا یکچند می‌وبرگ پیوسته با هم حاصلشده، جایگیر شده است. خصوصیت خاص پوشیدتوخمها از فرق اساسی گل از ستربیله‌های لوچتوخمها گردگیرک داشتن آنهاست. به پوشیدتوخمها باردارشوی دوچنده خاص است و با این خصوصیت خود از تمام گوروههای دیگر عالم نباتات فرق می‌کنند. ماهیّت این خصوصیت پوشیدتوخمها در آن است، که یکی نطفه‌ها با هوجیرتوخم یا (سیپگمیه) و دیگری با 2 یدرای قطبی (تریگمیه) آمیخته می‌شود. در نتیجة سینگمیه زیگاته و هنگام تریگمیه باشد، نخستیدرای ایندا­سپیرمه حاصل می‌شود، که برای جنین انکشافیابنده چون غذا خذمت می‌کند.

توخم پوشیدتوخمها در میوه جایگیر شده است (سبب پوشیدتوخمها نام گرفتن رستنیهای گلدار نیز همین است).

تعریخ حفریاتی پوشیدتوخمها 125 ملن سال مقدّم آغاز یافته است. در آن دوره پوشیدتوخمها در روی زمین خیلی کم بودند. ولی مابینهای دورة بور (تباشیر) ، یعنی تقریباً 110 ملن سال پیش از این عالم نباتات خشکی خیلی تغییر یافت و پوشیدتوخمها در سراسر دنیا پهن شده‌اند. یکی از عاملهای اساسی باسرعت پهن شدن پوشیدتوخمها قابلیّت به شرایط نهایت گوناگون ایکالاگی مساعدت کرده توانستن آنهاست. در تحوّل و پهن شدن پوشیدتوخمها هیوانات-گردآلودکننده‌ها (مخصوصاً حشرات مکّنده) موقع کلان داشتند.

لامتهای زیاد مشترک مارفالاگی، آناتومی و ایمبریالاگی نمودهای خیلی گوناگون گروهها و عایله‌های رستنیها از عمومیت پیدایش همة پوشیدتوخمها گواهی می‌دهند. macلن، مشترکی باردارشوی دوچنده، که در نتیجه ایندا­سپیرمة تریپلایدی محض به آنها خاص حاصل می‌شود، دلیل عمومی بودن پیدایش پوشیدتوخمها است. مشتر­کی سرآمد پوشیدتوخمها را دلیلهای سیستمتیکی نیز اثبات می‌کنند. ولی سرآمد پوشیدتوخمها الحال عنیق نشده است. فقط اکثر چنین می‌شمارند، که یگان گروههای حاضرة رستنیهای درجة عالی به پوشیدتوخمها اساس نشده‌اند. تخمین می‌کنند، که سرآمد پوشیدتوخمها احتمال با سرخس (پپا­راتنیک)-های تخمدار علاقة زیچ داشته باشند و ممکن است یکی از شاخه‌های این گروه عادّی لوچتوخمها باشند. به فکر اکه‌د. ا. ل. تختدجین در پیدایش پوشیدتوخمها حادثة نیاتینیه اهمیت کلان داشته است. نیاتینیه عادتاً با عاملهای محدود محیط (نارسایی ن­می، حرارت پست، کوتاهی موسم نشو) علاقمپد است. تخمین می‌رود، که پوشیدتوخمها در شرایط اقلیم مسّانی خشک، عنیقترش در نشیبیهای گشاد تشکّل یافته‌اند. از روی گفت چ. دروین پوشیدتوخمها در یگان ناحیة محدود انکشاف یافته، منبعد در نتیجة تغییر گیاگرفی باسرعت پهن شده‌اند. ا. ل. تختدجین در اساس تحلیل پهن‌شوی گیاگرفی و مناسبتّ فیلاگینیتیکی گروههای عادّی رستنیهای گلدار امروزه تخمین می‌کند، که این گونه ناحیة محدود در جنوب و-شرق آسیا (قسم جنوب و شرق ختایی، هندوخیتایی نیم‌جزیرة ملکّه، جزیره‌های فیلیپّین و دیگر) جایگیر شده است. پوشیدتوخمها بیشتر از 12 هزار جنس و زیاده از 235 خیوهزار نمود را در بر میاگیرند. پوشیدتوخمها از 2 صنف:            رستنیهای دوپلّه-magnoliopsida یا dicotyledones (360 عایله و قریب 170 هزار نمود) و یکپلّه-liliopsida یا monocoty-ledones (قریب 70 عایله و 65 هزار نمود) عبارتند. پوشیدتوخمها اساس نباتات روی زمین می‌باشند و در حیات انسان اهمیت کلان دارند.

د .: ت ا خ ت ا د ج یه ن ا. ل. آسناوы ایوالیوتسیانّایی مارفالاگی پاکرыتاسی­مینّыخ، م.-ل. ، 1964؛  ه ا م آ ن م اه ل ل:. سیستمه ا فیلاگینیه تسویتکاوыخ رستینیی، رسّیلینی تسویتکاوыخ رستی­نیی، ل. ، 1970؛ ک آ م ا ر ا ا تس ک ا ی ن. ا. ، کودریشاو ا. و. ، و ر ا ن آ و ا. ا. ، سیستمتیکه رستینیی، م. ، 1975.

م. ا. اسماعیلاو.