اکروگ اوطانامی ایوینکها

آکروگ اوطانامی ایوینکها، ایوینکیه، در هیت کشور کرس­نایرسک رسفسر. 10 دسامبر 1930 (تا 1977 آکروگ ملّی ایوینک) تشکیل ش و-ده است. مساحت 767، 6 هزار کیلومتر2. اهالی‌اش 16 هزار نفر (1979). به 3 ریان مأموری و 1 پاسیالکة تیپ شهر تقسیم شده است. مرکزش پاسیالکة توره.

‌طبیعت. آکروگ اوطانامی ایوینکها در قسم مرک­زی پهن‌کوه سیبری میانه واقع بوده، قسم بلندترین آکروگ پشته‌کوه پتارن (نقطة بلندترینش کوه کمین-1701 متر) می‌باشد. قسم زیاد حوزة انگشتسنگ تنگوس در تیرّیتاریة آکروگ اوطانامی ایوینکها جایگیر است؛ در ریانهای تنگوسکة پایان و تنگوسکة زیرسنگ کان معدن آهن، متالهای رنگه، گر­فیت، شپت اسلندی، نیفت، گاز هست.

یقلیمش کانتینینتی شدید. ز-میستانش دراز قهرتون. حرارت میانة ژانویه در ونوره-26، 5° سیلسیه، در توره-36، 8° سیلسیه، در اسّیی-37، 2° سیلسیه. تابستانش کوتاه گرم. حرارت میانة ژوئیه در ایسّیی 13، 3° سیلسیه، در توره 15، 5° سیلسیه، در ونو­ره 16، 8* سیلسیه. بارشات سالانه 300-500 ملّیمیتر. قریب تمام تیرّیتاریة آکروگ اوطانامی ایوینکها یخبندی بسیارساله فرا گرفته است. دریاهای اساسی‌اش-شاخاب راست انیسیی-تنگوسکة پایان و تون­گوسکة زیرسنگ.

کولهای کلانترینش-ایسّیی، ویو، اگته، سیویرنایی،  نیکشینگده. خاکش اساساً کوهی و جنگلی خاکستری، در شمال-غرب خاکش کوهی و تندروی، در جنوب چمتالی و خاکستری. قسم زیاد تیرّیتاریة آکروگ اوطانامی ایوینکها تیگه (سوزن‌برگ، کاج، صنوبر و غیره) تشکیل می‌کند؛ 1/4 قیس­ک تیرّیتاریّه را بیشه (64 میلیون هکتار) فرا گرفته است.

در شمال اقصا بی­شة سیرک درختان سوزنبرگ و تندره جایی گرفته است. عالم هیواناتش بایی و گوناگون. از هیوانات موییندار سمور، سنجاب، اینچنین خرس بور، خرگوش، راسامخه، میر مشان، روباه، گرگ، گوزن شمالی، و غیره؛ از پرّنده تیتو، مرغ چنار، کبک شمالی هست. در دریا و کولها تاسماهی، تیمین، ستیرلید، سیچ، چیر، خریوس، سیلید، نلیم، شورتن، آکن، کرس، ری­پوشکه و غیره بسیارند.

هالی. در آکروگ اوطانامی ایوینکها اساساً روسها، ایوینکها، یاقوتها و دیگر زندگی می‌کنند. زیچی میانة اهالی در 1 کیلومتر*، 0، 02 کس.

 معلومات تاریخی. در ابتدای هزارة 2 میلاد در تیرّیتاریة حاضرة آکروگ اوطانامی ایوینکها ایوینکها ساکن شدند. مشغولیّت اساسی اهالی شکار، گوزن‌پروری و ماهیگیری بود. در نیمة اوّل عصر 17 تیرّیتاریة حاضرة آکروگ اوطانامی ایوینکها به هیت روسیه همراه کرده شد، که آن اهمیت پراگریسّیسی داشت: روسها ایوانکها را با یراق آتشفشان شناسا کردند، اهالی محلی آرد، چایی، نمک، قند و غیره را استعمال می‌کردگی شد.

در برابر آن ایوینکها در زیر ظلم و اسارت سخت مانده نابود شده می‌رفتند. روالوتسیة اکتبر حیات اهالی آکروگ را به کلّی تغییر داد. بعد از سی­بیر رانده شدن قشونهای کال­چک (1920) در توروخنسک کامیتیت روالوتسیانی سیبری به وجود آمد، که در نزد آن عاید به کارهای ملّی شعبة سیبیری تشکیل کر­ده شد.

سال 1924 در نزد کیم عمومیراسّیه کامیتیت شمال تأسیس یافت، که آن به اهالی محلی آکروگ یاری کلان رساند. کامی­تیت-«نظامنامة موقتی دایر به اداره‌کنی خلقیتهای محلی و قبیله‌های کشورهای دوردست شمالی رسفسر» را کار کرده برآمد، که در اساس این نظامنامه آرگنهای خوداداره‌کنی خلقهای شمال: مجلسهای قومی، ساویت قومی، سعیزد ریانی اهالی م­هلّی و کامیتیت اجرائیة اهالی محلی تشکیل کرده شدند. در تیرّیتاریة حاضرة آکروگ اوطانامی ایوینکها ساویتهای قومی موروکتین، چیریندین، چپاگیر و غیره تشکیل شدند، که به کامیتی­ت اجرائیة pیان توروخنسک تابع بودند. سال 1927 کامیتیتهای اچرایة ریان الیمپییسک و بیکیت تشکیل شدند.

دیکبر 1930 آکروگ ملّی ایوینک تشکیل شد. برابرحقوقی سیاسی ایوینکها با دیگر خلقها مقرّر گردید. سال 1925 با قرار کیم ا.ج.ش.س. خلقیتهای شمال، از آن جمله ایوینکها از ‌اندازهای عمومی‌دولتی و محلی آزاد شدند. در اوّل سالهای 30 کالّیکتیوانی خواجگیهای شکاری ایوینکها cap شد، که در آندا بعدتر استو ارتیل را قبول نمودند.

ین اقدام در کار مقیمی گرداندن اهالی محلی مساعدت کرد. در کالخوز و ساوخازها به غیر از مشغولیّت عنعنویی زراعتچیگی، چارواداری و غویره وسعت می‌یافت. سالهای 1930-32 گیالاگها کانهای انگشتسنگ، شپت، مسالید بناکاری، نمک و غیره را کشف کردند، که در اساس آن استحصالات صناعتی به وجود آمد. در دورة جن­گ بزرگ وطنی محنتکشان آکروگ در مدافعه‌ وطن فعالا-نه شرکت کردند. به اشتراکچی جنگ ایوینک انّاکینتیی پیتراویچ وچن (بعد مرگش) نام قهرمان اتّفاق ساویتی داده شد. آکروگ اوطانامی ایوینکها با آردین بیرق سرخ محنت (1971) و آردین دوستی خلقها (1972) مکافاتانیده شده است.

خاجگی. شکار و پرورش هیوانات موییندار، گوزن‌پروری سا­هه‌های اساسی خواجگی آکروگ می‌باشند. آکروگ اوطانامی ایوینکها 13% مویینیه کشور کرسنایر را می‌دهد. سال 1978 آکروگ اوطانامی ایوینکها 886 گاو، 632 خوک و 38 هزار cap گوزن داشت. سال 1978 در آکروگ 11 ساوخاز، از آن جمله 4 ساوخاز گوزن‌پروری بود. چارواداری (اساساً چاروای شیرده) ، زراعتچیگی (کرتاشکه، سب­زوات) وسعت یافته است. صناعتن استخراج معدن رواج دارد. گر­فیت، شپت استخراج می‌شود. درا­زی راه آبی 2، 2 هزار کیلومتر. دریاهای تون­گوسکة پایان و تنگوسکة زیرسنگ کشتی‌گردند. نقلیات هوایی اه­میّت کلان دارد.

ساختمان مدنی. سال تحصیل 1978-79 در 30 مکتب معلومات عمومی، 3، 5 هزار طلبه، در 1 مکت­ب میانة مخصوص (آموزشگاه طبّی) 115 طلبه می‌خواند. سال 1978 در مؤسسه‌های تامکتبی 1، 5 هزار کودک تربیه یافت؛ 27 کتابخانة عامّوی داشت. آکروگ اوطانامی ایوینکها موزی کشورشناسی، 3 تئاتر، 26 کلوب، 28 دستگاه کینا نمایش‌دهی، 3 مؤسسة تامکتبی دارد.

سال 1979 آکروگ اوطانامی ایوینکها  73 دُختُر، 294 کارکنان میانة طبّی و در بیمارخانه‌ها 385 کت داشت. در آکروگ اوطانامی ایوینکها  گزیتة «ساویتسکیه ایوینکیه» (از سال 1933) نشر می‌شود. برنامه‌های رادیو عمومی‌اتّفاق شونه-وانیده می‌شوند. پراگرمّه‌های ر­دیای کشور و محلی به زبان ایوینکی و روسی برده می‌شوند. با سیستم «آربیته» پراگرمّه‌های تلویزیون مرکزی نمایش داده می‌شوند.

دبیات. تا روالوتسیة اکتبر ایوینکها (تنگوسها) خط نداشتند. در بین آنها تنها جنرهای گوناگون فلکلور معمول بود. آخر سالهای 20 و اوّل سالهای 30 ایویوکهایی، که در انستیتوت خلقهای شمال در لنین­گرد می‌خواندند، به ایجاد نخستین اثرهای ادبی شروع کردند. ا. م. سلطکین (1908-1943) مؤلف اوّلین مجموعة شعرها به زبان ایوین­ک «تیگه می‌بازد» (1937) و داستا­ن «گیگدلّوکان و الگزرینکّاپ» (1935) می‌باشد. بعد مجموعة شعرهای ا. ن. پلتاناو (1912-1939) ، «سرودهای ایوینک» (1938) ، گ. یه. چین­کاو          (1915-1970) «دیار عزیز» (1938) و داستان «گرپنیندیه» (1939) به طبع رسید. اشتراکچی جنگ بزرگ وطنی ن. سخراف (1915-1945)      مؤلف شعرهای بخشیده به و. ا. لنین، پاوست «سوگلن سرخ» (1938) و حکایه‌ها است.

ه. نامتوشکین (تولد 1938) معلّی­ف بسیار آچیرک و مجموعة شعرهای «صبح در تیگه» (i960) و «تاکمن من» (1968) می‌باشد. در مطبوعات مرکزی و محل شعرهای شاعران: ا. ن. ادیگیر (تولود 1930) ، و. د. لارگکتایف (تولد 1934) ، س. ن. پیکو­ناو (تولد 1922) و دیگر چاپ می‌ش­وند. بسیار اثرهای نویسندگان روس و ساویتی به زبان ایوینکی ترجمه شده است. اثرهای نویسندگان ایوینک نیز به زبان خلقهای ا.ج.ش.س. ترجمه شده‌اند.