اهن

آهن (لاتینی ferrum) ، fe، المنت شیمیایی گروه 8 سیستم دوری مندلیف، رقم ات. 26، مسّن ات. 55، 647. q.-ا طبیعی از 4 ازاتا­پ ثابت 54غی (5، 84%) ، **غی (91، 68%) ، 67غی (2، 17%) و 58غی (0، 31%) عبارت است. از ایزوتوپهای صنعی‌اش 55غی و غی بیشتر استوار و اهمیتناکند. آهن به انسانیت از قدیمولییام (نگرید عصر آهن) اینجانب معلوم است. 4، 65% مسّة قشر زمین از آهن عبارت بوده، خود آهن در طبیعت در حالت آزاد و مگموی، گیدراتیرملی و گیپیرگینی دچار می‌شود. آهن قریب 300 مینیرل آکسید، سلفیدی، سلیکاتی، کربنتی، فاسفته و غیره حاصل می‌نماید.

کانهای آهن در ا.ج.ش.س. در حوزة کری­وایی راگ، بیلگاراد، انگرا-پیتسک، انگرا-الیمسک، کوههای مگنیتنیی، ویساکیی و بلگادت، ساکالاو­سکایی، سربیسک و غیره، در ریسپوبلیکة ساویتی سوسیالیستی  تاجیکستان در قطارکوههای قُرمه (کان چاهقدمبولاق) و الیچور جنوبی موجود است. آهن خالص متال نقره‌رنگ چندیر می‌باشد. زیچی‌اش 7874 کیلوگرم/متر3، t گدازش 1539° س، t جوشش 2880°سیلسیه است. ولینتش تغییریابنده بوده، پیوستهای 2 و 3 ولینته‌اش بیش­تر استوارند. با آکسگین غیا، غی203، غیز04 حاصل می‌کند. در حرارت مقرّری، در هوای نمناک

قَبَت تُنُک زنگ (غی202 nhjo) پوشیده می‌شود. آهن در هوای خشک (در حرارت از 200° سیلسیه زیاد) قَبَت تو­نوک آکسید حاصل می‌نماید. هنگا-م در بوغ آب گرم کردن غی204 (در حرارت قریب 570° سیلسیه) یا غیا (در حرارت از 570°سیلسیه بلند) حاصل کرده، هیدروژن خارج می‌نماید. گیدراکسید آهن غی (آن) 2 در وقت به محلول آبی نمکهای غی++ تأثیر کردن عشقار یا امّیک در نمود تکشان سفید حاصل می‌شود. غی (آن) 2 در هوای گشاد اوّل؛ سبز، بعد سیاه شده، در آخر به گیدراکسید سرخ بر fe (آن) ز تبدل می‌یابد. feo خاصیت اساسی و fe203 خاصیت امفاتیری دارد. آهن به گلّاگینهای و گلّاگینیدهای گید­راگین با آسانی به ریکسیه داخل شده نمک (مثلاً غیس12، غیس و غیره) و با s، س، n، si، ر پیوست شده، سلفیدها (fes، fes2) ، کربیدها (غی3س، غی*س) ، نیتریدها jfe4n، fe2n) ، سیلیسیدها (feesi) ، فاسفیدها (غوغر) و غیره حاصل می‌نماید. آهن از تأثیر hn03-n کانسینترانیده پردة محافظ آکسید حاصل نموده، پسسیو می‌گردد، امّا در hnos-ا سیراب حل شده، کیسلاته را تا nh2n20 و n2 برقرار می‌کند. یون غی2+نااستوار بوده. در هوا آکسید می‌ش­ود و به غی3+تبدل می‌یابد. آهن یک قطار پیوستهای کامپلیکسی حاصل می‌نماید. آهن خالص را در مقدار کم از الکترودیة محلول نمک یا با هیدروژن برقرار کردن آکسیدهایش حاصل می‌کنند. عاید به اصولهای صناعتی استحصال آهن نگرید مثلاً استحصالات مرتینی، استحصالات دامنوی. آهن را اساساً در نمود خوله‌های گوناگون (چوین، پولاد و غیره) استفاده می‌برند. بیشتر از 95%’ محصولات متالی استعمالشونده آهن و خوله‌های آن است.

اهن در ارگانیزم هیوانات و رستنیها (تخمیناً 0، 02%) یکی از المنتهای بیاگینی ضرور بوده، در بسیار پراسیسّهای حیاتی رل مهم می‌بازد. وه‌ای به ارگانیزم اسا­سن به واسطة خوراک (جگر، گوشت، تخم، نان، لبلبو و غیره) داخل شو­ده، در جگر و تلخه ذخیره می‌­شود. در ارگانیزم آهن برای سنتز هموگلوبین، میاگلابیه، بافته‌های سیتاخرامی و دیگر فیرمینتهای آهن‌دار صرف می‌شود.

در طبّ پریپرتهای آهن‌دار (لکتت آهن، فیرمید، گیماستیمولین و غیره) را برای معالجة بیماریهایی، که از نارسایی آهن به وجود می‌آیند، اینچنین بعضی بیماریهای سرایتی استفاده می‌برند. ایزوتوپهای آهن (ب2غی، 5بغی و 59غی) هنگام تدقیقات طبّی و ب­الاگی و تشخیص بیماریهای خون (انیمیه، لییکاز، پالیپسیتیمیه و غیره) چون ایندکتور استفاده می‌شوند. نگرید نیز آهنگری.

دبیات .: آبشیه متالورگیه، mاسکوه 1967؛ نیکرساو ب. و. ، آسناوы آبشیی خی­می، تام 3، مسکو، 1970.