نیاتامیزم

نیاتامیزم، تعلیمات فلسفی کتالیکی، که در اساس عقیده‌های فامة اکوینی به وجود آمده است. نیاتامیزم سیرنمایندترین مکتب فلسفی دینی حاضره بوده، در فلسفة برجوزی دورة امپی­

ریلیزم نفوذ کلان دارد. تنزّل فئودالیزم قدرت سیاسی و ایدئولوژی کلیسای کتالیکی را کم کرده، تأثیر تامیزم را سست نمود. احیای تامیزم سال 1879 در ایپسیکلیکه (وعظ)-ا پپه لیف 13 اعلان شد. بعد آن چند کفیدرة فلسفة تامیستی و انستیتوت فلس­فة لوین (بلژیک) گشاده شد. حالا آکادمیم حضرت فامه در وتیکن، انیویرسیتیت کتالیکی فرییبورگ (شوییسریه) ، آکادمی البیرت کبیر در کیالن، انیویرسیتیتهای کتالیکی واشنگتن و آتّوه، انستیتوتهای کتالیکی پریج، انسبروک، مدرید، تارانتا و غیره مرکزهای تدقیق و ترغیب نیاتامیزم می‌باشند.

فعالیّت آنها را در ساحة فلسفه «اتّفاق عمومی‌جهانی جمعیّتهای فلسفی کتالیکی» متّحد نموده است. در بین فیلسوفان نیاتامیست م. گربمن، م. دی-ولف، ه. جلسان موقع مهم اشغال می‌کنند. اثرهای آنها به تاریخ فلسفة سخالستیکه و تاریخاً اساسناک نمودن نیاتامیزم بخشیده شو­ده است. گ. منزیر، ا. گلییزیر، ج. مرتین، آ. گوپدلخ، آ. نییلّ-بریینینگ و دیگر «تعلیمات اجتماعی کتالیسیزم» را ایجاد کرده‌اند.

یو. باخینسکیی، گ. ویتّیر و دیگر به تنقید فلسفة مارکسیستی مشغولند. در نیاتامیزم دو جریان به نظر می‌رسد. نمایندگان جریان اوّل (پلیاتامیزم) تعلیمات فا­مة اکوینی را دخل‌ناپذیر شماریده، تصدیق می‌کنند، که در اثر­های او جواب همة مسئله‌های فلسفی هست. جریان دوّم (نیا­تامیزم) شعار «با نو غنی گردانیدن کهنه» را، که لیف 13 بیان کرده بود، طرفداری نموده، برای تقویت عقیده‌های فامه می‌کوشد. وه‌ای به این وسیله بعضی نقطه‌های فلسفة زمان نو (علی‌الخصوص فلسفة ا. کلت) یا حاضره (فینامینالوژی، نیاپازیتیویزم) را استفاده می‌برد. و با این همه در نیاتامیزم مضمون اساسی تامیزم (احکام دین در بارة موجودیّت خو­دا، جاودانی روح، آزادپ اراده و بعضی نظریه‌های صاف فلسفی) بیتغییر می‌ماند. نیاتامیزم با مقصد «برطرف» نمودن «یک‌طرفگی» تمام جریانهای دیگر فلسفی با متریالیزم، ایده‌آلیزم ا سوبعیک­تنیه و ارّسیانلیزم بحث می‌کند.

لیکین این اختلافها، به استثنای ضدیت پرنسیبیلی نیاتامیزم با متریالیزم و اتییزم، از حدود اختلافهای مقرّری بین سیستمه‌های ایده‌آلیستی بیرون نمی‌برایند. نیاتامیزم ارتجایترین جریان فل­سفی امروزه است. ادیالاگهای برجوزی آن را برای شرح مسئل­های سیاسی و اقتصادی و مبارزة ضد جهان‌بینی علمی و کمونیستی استفاده می‌برند. به عقیدة نیاتامیستها قانونیّتهای عمومی انکشاف طبیعت و جمعیت ماهیتاً یک شکل ظهور ارادة الهیست. نیاتامیزم موجودیّت جوهر غیریمادّی و مبدأ روحی را اعتراف کرده، ادراک و مشاهدة آن را از امکان بیرون می‌داند.

به پنداشت نیاتامیستها وجود مذکور را تنها توسط انتویسیه و عقل دانستن ممکن است. عقیدة نیاتامستان در بارة حیات جمعیّتی بسا ضررناک و ارتجاعیست. نیاتامیزم همچون اسلحة ایدئولوژی کاپیتالیزم مالکیّت خصوصی، نابرابری اجتماعی و به صنفها تقسیم شدن جمعیّت را حق شماریده، آنها را ابدی می‌داند. نیاتامیزم ضدیتهای جمعیّت کاپیتالیستی را، که آفریدة مالکیّت خصوصیند، انکار کرده نتوانسته، آنها را نتیجة گنهکاری آدمان جداگانه، رعایه نکردن رسم و آیین دینی و اخلاق مسیحی ما-شمارد. وه‌ای با تبلیغات اخلاقی خود ضرورت ابژکتیوی را پنهان داشتن می‌خواهد. حالا در مملکتهای امپ رئالیستنیاتامیزم را هرجانبه ترغیب نموده، آن را در مبارزه به مقابل قوّه‌های لگیر صلح، دموکراتیه و سوسیالیزم استفاده می‌برند.

دبیات: ملّیر ر. ، لیچناست ا آبشی­ستوا. ک کریتیکی نیاتامیستسکاگا پانیم­نیه لیچناست، پیریواد س نیمیتسکاگا، مسکو، 1965؛ م ا ا ک یه و ا چ یو س یه. و. ، ساوریمینّыی کتالیتسیزم ا اگا فیلاسافیه، ویلنیوس، 1965؛ گ ا ر ا د ج ا و. ا. ، نیاتامیزم-رزم-نوکه، مسکو، i969؛ بыخاوس کییب. ه. ، ایرازیه «ویکاویچنایی» فیلاسافی.

(کریتیکه نیاتامیزمه) ، مسکو، 1973.