خارزمشاه

خارزمشاه، عنوان شاهان خوارزم، که از دوره‌های تا اسلامی تا ا. 19 وجود داشتند. ابوریهان بیرونی، کیخسرو افسانوی را اساس‌گذار سلالة xارزمشاه می‌شمارد. گویا بعد 92 سال ساکنشوی آدمان در خوارزم س. 1292 تا م. او به هونمرانی شروع کرده است. اینچنین بیرونی خبر می‌دهد، که س. 305 م. شاه افریغ به سلالة نو اساس گذاشته، در ش. کت (در نزد حاضره ش. بیرونی) قلعة خود را ساخته است.

میر قسم شیم. خوارزم (مرکزش ش. گرگنج) مأمون ابن محمّد قسم جن. آن را ضبط کرده، س. 995 به سلالة نو xارزمشاه اساس گذاشت. این سلاله را س. 1017 محمود غزنوی از تخت دور کرده، آلتینتاش را والی خوارزم تعیین کرد، که آن به سلالة سوّم اساس گذاشت و این سلاله تا س. 1043 حکم راند. در تاریخ بیشتر سلالة چارم xارزمشاه با عنوان «خوارزمشاهیان کبیر» مشهور است. اساس‌گذار آن انوشتیگین غورشاد (1077) بود. در دورة نبیرة او آتسیز (1127-56) و وارثانش خوارزم دولت مستقل گردید. در دورة حکمرانی الپرسلان (1156-72) و مخصوصاً تکش (1172-1200) و پسر او محمّد خوارزمشاه (1200-20) خوارزم به دولت پرقوّت تبدل یافت. سرحد آن از ساحلهای شمالی ب. خزر تا خلیج فارس و از کوکز تا هندوکُش وسیع گردید. در زمن حکمرانی ، «خوارزمشاهیان کبیر» حیات اقتصادی، نجتیمایی و سیاسی مملکت رونق و رواج یافت. س. 1220 استیلاگران مغول به حکمرانی «خوارزمشاهیان کبیر» خاتمه دادند. در دوره‌های منبعده معخههای خطّی عنوان خوارزمشاه را تنها نسبت به بعضی از نمایندگان خاندان شاهان خوارزم کار می‌فرمایند. ا. جلیلاو.