فیترت زردوز سمرقندی سعیدکمال

فطرت زردوز سمرقندی سعیدکمال (تولد 1657، سمرقند-سال وفات نامعلوم، بخارا) ، شاعر تاجیک. از طبقة هنرمندان. خانوادة فطرت زردوز سمرقندی به زردوزی مشغول بودود. شاعر نیز این هنر را یاد گرفته، در زردوزی معروف شد. از جوانی به شعرگویی شروع کرد. بعد ختم مکتب مدّتی به خودآموزه‌ای مشغول شده، سپس برای تحصیل به بخارا رفت. شاعر در بخارا برابر تحصیل فعالیّت ادبی خود را نیز رونق داد. و در بخارا، بنا به گفتة مؤلف «ابیدولّاهنامه» میر محمّدامین بخارایی، «به رفت و آمد به دربار پادشاه و خانة امرا کمتر سعی می‌نمود و با روزی اندک، که توسط هنر زردوزی خود به دست می‌آورد، قناعت می‌کرد».
اسار فطرت زردوز سمرقندی پرّه باقی نمانده است. دیوان اشعارش حالا در دست نیست، ولی غزلهایش در بیاضها محفوظند. مثنوی «طالب و مطلوب» او تا به ما رسیده است. شاعر در تمام جنر و شکلهای معمول نظم زمانش قوّه آزموده باشد هم، غزل در ایجادیات او موقعی اساسی دارد. ملیحای سمرقندی در «مزدکیر-ال-اصحاب» دو خصوصیت برجستة غزلیاتی
شایر را قید کرده است، که یکی نازکی و دیتری تازگی آنهاست. در حقیقت، غزلهایش مضموناً دقیق و نازک بوده، در آنها شاعر پیوسته به ایجاد آبرزهای شاعرانه کوشیده است. و به رویة سبک هندی استعاره‌های نازک و لطیف آفریده است. چنانچه:
شوخ از چشم تو گاهی که رمیدم گیرد،
ز سر هر میجه‌ات ناز چکیدن گیرد.
کرد جذب نگهم شیشة دل را ز تو پُر،
کیست چون من، که پریزاد به دیدن گیرد.
ین چه شوخیست، که گر صورت چشم تو کشم،
ورق از سایة نظاره رمیدن گیرد.
فیترت زردوز سمرقندی در تاریخ ادبیاتیه تاجیک بیشتر با داستان «طالب و مطلوب» («کازرپیسر») مقام پیدا کرده است. این قصّه از دل‌انگیزترین قصّه‌های عشقی ادبیات کلاسیکی تاجیک بوده، با تازگن سیوجیت، غایه عالی و بدیعیت بلند خود در داستانسرایی مقام خاصه دارد. فطرت زردوز سمرقندی سیوجیت این قصّه را از ایجادیات خلق گرفته است. داستان در حدود 850 بیت ب و، ده، در آن عشق ناکام طالب (کازرپیسر) و مطلوب (شاهدختر) تصویر شده است. در داستان محنت پرافتخار هنرمندی و شأن و شهرت هنرمندان ترنم و عشق و محبّت پاک انسانی وصف شده است.
دبیات: گلشن ادب، جلد 4، دوشنبه 1977.
س. سعدییف.