دورة آرداویک

آرداویک، دورة (سیستی­مة) آرداویک، دورة دوّم ایرة پلیازایی بعد از کیمبریی. با اصول رادیولاگی مویین شده است، که آرداویک 500 میلیون سال مقدّم آغاز یافته، 60 میلیون سال دوام کرده است. ته‌نشستهای این دوره باشند، سی­ستیمة آرداویک را تشکیل می‌دهند. سیس­تیمم آرداویک را سال 1879 گیالاگ انگلیس چ. لپوارس در االس مقرّر نمود.

نام آرداویک از نام قبیلة قدیم آرداویکهای انگلیه برمی‌آید. سال 1960 سیسّیة 21-ام کانگریسّ بینلخلقی گیالاگها آ. رداویک را همچون دورة مستقل اعتراف کرد. am­mo تا این وقت آرداویک زمان اوّل دورة سیلور حساب کرده می‌شد. دو­رة آرداویک را به زمانهای اوّل، میانه، آخر و سیستم آن را به قسمهای پایان، میانه و بالا تقسیم می‌کو­نند.

برابر سرشوی دورة آرداویک قطعه‌های کلان خشکیقای روی ز­من (اوراپة غربی، اطراف بهر بل­تیکه، اورال، قزاقستان و آسیای می­یانه، قسم زیاد سیبری، آسیای جنوب شرقی، نیمة شرقی اوستر­لیه، قریب تمام امیریکین شمالی، قسماً امیریکة جنوبی و افریکه) فرو نشسته، زیر آب بهر ماندند. در میانه‌های دورة آرداویک ترنسگریسّیة بحرها به اوج اعلای خود رسید. در آخرهای دو­رة آرداویک از ظهور یافتن فزة پرزور چیندارشوی کلیدانی مساحت بحرها خیلی محدود گردیده، قطعه‌های کلان و نو خشکی پیدا شدند.

بهرهای دورة آرداویک را به 2 تیپ جدا می‌کنند: پلتفارمگ ی-تهشینهایشان اساساً کربا­نتی و گیاسینکلینلی-ته-شینهایشان بیشتر تیرّیگینی (ریگ و شغل، لایقه و غیره) و ولقانی (محصول آتشفشانیهای زیرآبی). آخرهای دوره یک قطار ناحیه‌ها-اپّلچ، االس، سیبری غربی و شرقی، قزاقستان به مرکزهای کلان ولقانیزم تبدل یافتند.

ز عالم هیوانات دورة آرداویک بیش­تر هیوانهای بی‌مهرة بحری (برخیاپاده‌ها، تریلابیتها، نربدنان سرپا، گرپتالیتها، سوزنپوستان) انکشاف یافته بودند. در آخرهای دوره مشنکه و مرجانهای بحری و اوّلین هیوانهای خشکی‌گرد-کجدُم و هزارپایها پیدا شدند. فلارة آرداویک اساساً از باکتریه‌های گوناگون، آبسبزها و پسیلافیتها عبارت بود.

ز ته‌نشست و جنسهای انتروزیوی دورة آرداویک کانهای نیفت، ورق‌سنگهای سوزنده، فسفریت، معدنهای آهن، منگن، طلا و دیگر متالها یافت شدند.

در تیرّیتاریة تاجیکستان ته‌نشستهای سیستم آرداویک بیشتر در ناحیه‌های قسم شمالی، مرکزی و جنوب شرقی ریسپوبلیکه دچار می‌آیند، که در این جایها جنسهای ایرة پلی­ازایی فراوانند.

قریب در همة این ناحیه‌ها ته‌نشستهای سیستم آرداویک از قَبَتهای ریگسکگ و ورق‌سنگهای گلی و فیلّیتها، که بعضاً قَبَتهای تُنُک آهک‌سنگ و مرمر نیز دارند، ترکیب یافته‌اند. غفسی طبقة تهویشستها به یکچند صد متر می‌رسد. از باقیماندة هیوانهای بحری و ترکیب لیتالاگی ته‌نشستها معلوم می‌شود، که هنوز در دورة آرداویک در تیرّیتاریة تاجیکستان امروزه حوزه‌های کلان بحرهای نه چندان چقور وجود داشتند.