بامبافکن
، بمبهپرتا، بمبهانداز، هواپیماهای حربی برای محو کردن هدفهای روییزمینی، زیرزمینی، روییابی، زیرآبی و مینهگذاری از هوا. بامبافکن قبل از آغاز جنگ یکم جهانی (1914-18) پیدا شده است. اوّل سمالیاتهای سبک اکتشاف (رزویدککننده) را چون بامبافکن استفاده میبردند. در داخل آنها فقط چند بمبة خرد جایگیر میشد و بمبهها را هوانوردان با دست میپرتافتند. در این سالها برای بمبهپرتایی دیریجبلها را نیز استفاده میبوردند. نخستین بامبافکن مکمّل سمالیات چارمحرکدار «الیه مورامیتس» بود، که از طرف اگار سیکارسکیی سال 1913 ساخته شده است. در آن بمبهها را هم در درون جایگیر میکردند و هم از بیرون میاویختند. بمبهبارانکنی اوّلین پاریس 30 آگوست 1914 رخ دادست. به انگلیه بار اوّل 4 نوامبر 1914 هوانوردان کسپر و راسّه بُمبه پرتافتند. در آلمان نخستین بامبافکنها (g-3، g-v) سال 1916 در شرکت «گاته» از ترف اختراعکار آلمانی فیردینند فان سیپیلین، اویکانستروکتاران ایرنست خیینکیل، ادالف راربخ و دیگران ساخته شدند. نخستین بامبافکن در ایالات متحدة امریکا (مو-1) از جانب اساسگذار هواپیماسازی امریکای گلین مرتین ساخته شد، که 17 آگوست 1918 به هوا پرواز کرد. بامبافکنها جبههای (در اوّل آن را تاکتیکی مینامیدند) و دورپرواز (استراتژی) میشوند. دایرة عملیات بامبافکنهای جبههای (س و-24، س و-34) خرد بوده، اساساً برای ضربه زدن به عقبگاه عملیاتی دشمن پیشبینی شدهاند. هدف بامبافکنهای دورپرواز (تو-160، تو-95، تو-2243-روسّیه؛ ن-6-ختایی، و-52، و-1، و-2، یالات متحدة امریکا) محو کردن نقطههای مهمّ عملیاتی و استراتژی دشمن، مثلاً، انبارها، پولها، زواد و فابریکهها، بندرها و غیره میباشد. تا آغاز جنگ دوّم جهانی بامبافکن وزنین باینگ و-17 «فلین فارتریسّ» («قلعة پروازکننده»)-ا امریکایی و تیزسرعتترین و بلندپروازترین بامبافکن در جهان بامبافکن امریکایی کانسالیدییتید و-24 «liberator» («آزادکننده») بود. در جنگ دوّم جهانی (1939-45) نزدیک 100 نوع مختلف بامبافکن، از جمله بامبافکنهای جبههای شوروی پی-2، انگلیسی دی هیویلیند «ماسکیتا»، امریکایی ا-20 هاواک، ا-26 انوییزیر و بامبافکنهای دورپرواز روسی ال-4، انگلیسی ویکّیرس «وللینگتان»، امریکایی و-25، «میتچیلّ»، آلمانی نه-111، ju-88 و غیره شرکت داشتند. برای دستگیری قوّههای خشکیگرد بامبافکنهای یکموهرّیکدار فییر «بیتّل»، س و-2، ju-87 و غیره را نیز استفاده میبردند. از سال 1944 در عملیات حربی بامبافکنهای ریکتیوی اشتراک کردند. نخستین سمالیات محوکننده-بامبافکن-مس-2622 سال 1942 در آلمان استحصال شد، که در بیرون آن دو بمبة 500-کیلوی را میاویختند. اوّلین بامبافکن ریکتیوی اr-234 نیز در آلمان ساخته شد. در جنگ دوّم جهانی بامبافکنها باعث کُشته شدن میلیونها آدمان غیرینیزامی، ولانگار گردیدن شهر و دهات، کارخانههای بزرگ و انشاات حیاتاً مهم گردیدند. در آخر جنگ دوّم جهانی 6 آگوست 1945 بامبافکن دورپرواز امریکایی به شهرهای خیراسیمه و نگسکی ژاپن بمبههای اتمی پرتافت، که در نتیجه این شهرها کاملاً ویران و بیش از 200 هزار مردم کُشته شدند. بامبافکنهای حملور (ال-2، ال-10، س و-25، س و-39، ا-10) ، نشیبپر (ju-87، پی-2) ، قیرکننده (ر-47، س و-7، ر-105) ، از جمله بامبافکنهای محوکنندة بسیارهدفه (میگ-25، میگ-31، س و-30، ر-15ی، ر/ا-18) نیز موجودند. بامبافکنهای معاصر از بامبافکنهای پیشینه کاملاً تفاوت دارند. بامبافکنهای معاصر میتوانند روزانه و شبانه، در هر گونه وضع آب و هوا با بمبههای عادی و یدرایی، موشکهای بالدار ادارشوندة «هوا-زمین»، موشکهای ضدکیشتی ضربه زده، منطقههای بحری و ساحلی را مینهگذاری کنند. آنها با آلتهای نشانگیر و نویگتسیانی، دستگاههای ادارهکنی اتوماتی و مجموع واسطههای مدافعه جهازانیده میشوند. بامبافکن دورپرواز بینیقیتعوی میتواند از یک گوشة جهان به دیگرش پرواز کند. در روزهای ما بامبافکنها را در عراق و افغانستان به طور خیلی فعال استفاده برده ایستادهاند. در زمان حاضره بامبافکنهای بیسرنشین نیز بسیار استفاده میشوند.
بامبافکنهای پراقتدار معاصر: در روسّیه-بامبافکنهای دورپرواز تو-22م، تو-160، تو-95م و جبههای س و-34؛ در ایالات متحدة امریکا-بامبافکن کمیان و-2ه، بامبافکنهای فوقالصدای و-18، و-52ن، سمالیاتهای مهکننده-بامبافکن f-15ی، f-16، در قوّههای حربی بحری-سمالیات محوکننده – بامبافکن صحنیکیشتیگی f/ا-18؛ در ختایی-بامبافکن دورپرواز ن-6 (نسخة تو-16-ا روسّیه)؛ در فرانسه-سمالیات محوکننده – بامبافکن میرج 2000n.
دبیات: ویناگرداف ر. ا. ، پانامریاو ا. ن. رزویتی سمالیاتاو میره. مسکو، 1991؛ اندرییف ا. ا. بایوыی سمالیاتы. مسکو، 1992؛ الین و. ا. ، لیوین م. ا. بامبردیراوشیک. مسکو، 1996؛ بایویه تکنیکه ا آروجی 1939-1945. مسکو، 2001. زیفیراف م. و. اسы وتارایی میراوایی واینы. بریتنسکیه امپراتوری. مسکو، 2004.