بدورّزاق لاهیجی

عبدالرّزاق لاهیجی علی‌ ابن هوسین، مولکّب به فییاز (سال تولد  نامعلوم-وفات. 1661) ، نمایندة مکتب فلسفة اصفهان و حکمت متعالیهة ایران. یکی از شاگردان و داماد صدر‌الدّین شیرازی. عبدالرّزاق لاهیچی علوم زمانه‌اش را در مراغه آموخت، سیلس به مرکز حوزة علمی عهد صفویّه-اصفهان آمده، به آموزش علوم عقلی و نقدی پرداخت.

هیکمت متعالیهه را از صدر‌الدّین شیرازی آموخت. مسائل اساسی حکمت مشّاع و اشراق را خوب می‌دانست و محقّق مشهور علم کلام نیز شده بود. در شاعری نیز قوّه‌آزمایی کرده است. شعر هم می‌نوشت.

بدورّزاق لاهیجی اثرهای بسیاری تألیف نمود­ست، که مهمترینشان «شواریق»، «تعلیقات بر شرح اشارات» و «گوهر مراد» می‌باشند. شرح و حاشیه‌های بسیاری به آثار پیش‌گذشتگان و هم‌عصرانش دارد. یکی از آنها «حاشیه‌ بر حواشی عرفی بر تجرید» نام دارد. بنا به معلومات محقّقان، اشعار عبدالرّزاق لاهیجی به سبک صائب تبریزی شباهت زیاد داشته است. «گوهر مراد» راجع به علم کلام بحث می‌کند.

مولّیف در آن مسئله‌های اصالت ماهیت و وجود را شرح داده، به بیان افکار عرفانی می‌پردازد و تناسب معرفت ظاهری و باطنی را تحقیق نموده، نوعهای گوناگون کشف و ذوق تصوّفی را مورد بررسی قرار می‌دهد. از مضمون این اثر چنین برمی‌آید، که عبدالرّزاق لاهیجی  به حکمت اشراق و افکار تصوّفی بیشتر میل داشته، شیوة آنها را از عقاید اهل نظر (مشّایان) در درک حقیقت مؤثرتر می‌دانسته است. او در «گوهر مراد» در این باره می‌نویسد: «آدمی را به خدای تعالی دو راه است-یکی راه ظاهر و دیگری راه باطن.

راه باطن راهیست، که از آن به خدا توان رسید. راه ظاهر راهیست، که بدو خدایی را توان دانست. از دانستن راه بسیار است تا رسیدن. تیی طریقة باطن صعوبت دارد، ولی راه ظاهر، که راه استدلال باشد برای همة عقلا معلوم است». در فلسفه عبدالرّزاق لاهیجی  تعلیمات استاد خود را پیروی کرده، قائل به حقیقت وجود و وخدت حقیقت آن بوده است. در آثار فلسفی‌اش مسائل علّت و معلول، اثبات تشکیک (گمان) خاص وجود، شدّت و ضعف و گیره را بررسی نموده است.

در «شواریق» راجع به نوعهای حرکت توقف نموده، حرکت جوهری را انکار کرده است. در این باره او می‌نویسد: «حرکت در مقولة گوهر ممکن نیست، چون جوهر ذات جسم است و حرکت در زاتیات جایز نباشد». در همین اثرش عبدالرّزاق لاهیجی نظر مشّایان، اشراقیان، متکلّمان و عارفان را دایر به موجودیّت آدم برزخ، صور مورتسیمه، نقش قوّة واهمه و خیال در جریان معرفت بیان نموده است.

بدورّزاق لاهیجی  در سالهای آخر فعّالیّتش در مکتب اصفهان از «شواهد-عور-ربوبیه» و «مبدأ و معاد» ملّا صدرا و «شرخ حکمت اشراق» به شاگردان درس می‌گفت. شاگردان بسیاری تربیه نموده است، که قاضی سعید قُمی از مشهورترین آنها می‌باشد.

د .: منتخباتی از آثار خوکمای الهی ایران از عصر میرداماد و میرفندریسکی تا زمان معاصر. جلد i-4. تاشکینت، 1352-1357، هجری شمسی؛ مقدّمة سعید جلال‌الدّین آشتیانی بر «شواهد-عور-ربوبیه»ی صدرالدّین شیرازی. مشهد، 1346، هجری شمسی؛ حضرتقولاو م. فیلاساف­سکی وزگلیدы صدرالدّینه شیراز، دوشنبه، 1985.