نیاگین

نیاگین (از نیا… و یون. renos-تولد، سن) ، در گیالوژی دورة دوّم ایرة کینازا را گویند. طبقة جنسهای کوهی، که در این دوره به وجود آمده‌اند، متعلّق سیستم نیاگینند. دورة نیاگین 25 میلیون سال مقدّم cap شده، بیشتر از 23 میلیون سال دوام کرده است. اصطلاح نیاگین را بار نخست سال 1853 گیالاگ اوسترییگی م. گیارنیس پیشنهاد کرد. دورة نیاگین به دو زمان: زمان میاتسین و زمان پلیاتسین تقسیم می‌شود. پراتسیسّهای کوهپیداشوی، که آخرهای دو­رة پلیاگین cap شده بودند، در دورة نیاگین هم ادامه‌ داشتند.

در نتیجه در ناحیه‌های چیندارشوی الپ کوههای نو به وجود آمده، کوههای قدیمه و پلتفارمه‌ها نیز تا اندازه‌ای بلند شدند. در دو­رة نیاگین در قطعقال اوراپه و آسیا سیستم کوههای الپ، کرپت، کوههای نیم‌جزیرة بالکن، قریم، کوکز، پامیر و آلایی، تیانشان، آلتایی، کنلون و غیره تشکّل یافتند. در اطراف اقیانوس آرام، قد-قد کنار متیریکها، کوههای کاردلیره، اند، کمچتکه، ژاپن، فیلیپّین، گوینیّه نو، زیلندیة نو قد کشیدند؛ قطارکوههای زیرآبی بلند شده، سلسلة جزیره‌ها را تشکیل دادند. پیدایش بسیار بحرهای داخلی، به مانند کسپیی، سیاه، مرمر، یون، ادریتیکه، تیرّین، اینچنین سلسلة پستخمیهای عمیق افریکة شرقی و بهر سرخ، عطرا­ف کول بیکل و دیگر جایها، که از فرورویهای قشر زمین حاصل شده‌اند، به دورة نیاگین تعلق دارند.

نیمجزیره‌های اپینّین، بالکن (قسم جنوبی‌اش) ، آسیای خرد، کو­کز و اطراف پستخمیهای فرورفته در نیاگین مرکزهای ولقانیزم حساب می‌شدند. خلاصه، در آخر دوره تقسیمات بهر و خشکیهای روی زمین و طرح آنها به شکل حاضرة بهر و بر خیلی نزدیک بود. در دوام دورة نیاگین اقلیم تدریجاً سرد و خشک شده، در آخر دوره تمام زانه‌های طبیعی (به جز تندره) تشکّل یافتند. عالم نباتات و هیوانات به زمان حاضره نزدیک باشند هم، ولی موضع-های پهن‌شوی آنها فرق داشت. مثلاً، در اوراپة غربی، سیبری در اوّلهای دورة نیاگین به جای بیشه‌های حاضرة سوزن‌برگ بیشه‌های پهنبرگ (در اوراپة غربی-نارجیل، سیکوایّه، سرو، غار؛ در سی­بیر-بُلوط، شمشاد، زرنگ، فرک) می‌رویید اند؛ در آخر دوره این بیشه‌ها به سمت جنوب جایی عوض کردند. دشت و بیابان همواریهای آسیای میانه و قزاقستان از اوّلهای دوره وجود داشته، عالم نباتاتشان به دورة حاضره خیلی نزدیک بود.

فلارة منطقه‌های تراپیکی از فلارة زمان حاضره کم فرق می‌کرد. در بحرهای دورة نیاگین خصوصاً نرمبدنهای دوپلّه و شکمپاها. خارپشتهای بحری، مشنکه‌ها و غیره نهایت زیاد بودند. در دورة نیاگین در عالم خیوانات خشکیزیه بسا تغییرات به عمل آمد. در این مدّت یک قطار جنسهای هیوانهای شیرخور (در اوراپه-گروه سومدارهای ابتدایی، درّن-دهای قدیمه، خلتدارها) تماماً مُرده رفته، جای آنها را وارثان عایله‌های نو، به مانند خرسها، کفتارها، خرطوم‌دارهای نخست (مستادانتها، دیناتیریه‌ها) ، گرازها، بز و گوسفندها، گاو گوزنها، میمونهای آدم‌شکل گرفتند. جنسهای نو حشرات، خاینده‌ها به وجود آمدند. همة آنها سرنسل هیوانهای زمان حاضره می‌باشند. هیوان خاص خمانوقتة دشتهای وسیع اوراپه و آسیا اسپهای سیپنجه-گیپّریانها بودند.

تهنیشستهای سیستم نیاگین بحری، لگونی، کانتینینتی بوده، در بسیار همواری، پستخمیهای نزدیکوهی و بینیکوهی روی زمین جایگیر شده‌اند. آنها از قَبَتهای آهک‌سنگ، می‌رگیل، گل، ریگسنگ، کانگ­لامیرت عبارتند. غفسی طبقة این جنسهای کوهی از دهها متر تا به یکچند کیلومتر می‌رسد. ته‌نشستهای دورة نیاگین در آسیای میانه نیز وسعت یافته است. در تیرّیتاریة تاجیکستان آنها را در دیپریسّیه‌های تاجیکستان و فرغانه، قسم غربی وادی زرافشان، سرگه دریای موغس و دیدن مومکیه است. این ته‌نشستها از قَبَتهای گل، ریگسنگ کانگلامیرت ترکیب یافته، پیدایششان کاپتینینتیست.

یکی از مهمترین ثروتهای زیرزمینی دورة نیاگین نیفت می‌باشد. بسیار کانهای کلان نیفگ در  ا.ج.ش.س. (در آذربایجان و ترکمنستان، کوکز شمالی، سخلین) ،  رومыنیه، عراق، ایران، عربستان سعودی، برمه، جزیره‌های اندانیزیه،  شمه، می‌کسیکة جنوبی، وینیسواله،  کالومبیه، آرژانتین در طبقة  جینسهای دورة نیاگین جایگیر شده‌اند.  در ته‌نشستهای سیستم نیاگین اینچنین گاز، انگشت بور، نمکسنگ،  نمک کلیی و غیره یافت می‌شوند. با جنسهای انتروزیوی دورة نیاگین یک  قتار کانهای معدن مس، ارسین،  سورب، روح، سرمه، مالیبدین، والفرم، ویسموت، سیماب علاقه‌مندند.

دبیات: اندروساو ن. ا. ازبرزیتیلنыی تر و دы. تام 1-4، مسکو. 1961-65: کالیسنی

­ کاو و. تگ. ج ا ج چ ا ن ک آ و. پ. ودیگر. سترتیگرفی ا.ج.ش.س.، تام 12-نیاگین ا.ج.ش.س.. مسکو- لنینگراد، 1940؛ گیالوژی ا.ج.ش.س.، تام 21 (تدجیکسکیه سّر) مسکو، 1950.