موادله‌های ایینشتیین

موادله‌های اینشتیین، معادله‌های میدان جاذبه، بنیاد متیمتیکی نظریة کلّی نسبیّت را گویند، که از سیستم معادله‌های دیفرانسیلی غیریختّی ترتیب دوّم حاصله‌اشان خصوصی عبارت بوده، علاقة کجی فضا-وقت را با تقسیمات و حرکت مادّه و میدانهای فیزی­کی (به غیر از میدان جاذبه) مویین می‌کنند. آنها به شکل زیرین نوشته می‌شوند:

بزرگیهای طرف چپ معادله را یکجایه تینزار ایینشتیین می‌نامند. ترکیب متیمتیکی وه‌ای از gij (به اصطلاح تینزار متری) و حاصله‌های گوناگون آن از کااردین­ته‌ها عبارت است. از جهت فیزیکی باشد، تینزار ایینشتیین در این زمان هم میدان جاذبه و هم گیامیتریة فضا-وقت را توصیف می‌کند. tij-po تینزار انرژیه-امپولس می‌نامند؛ وه‌ای از تقسیمات و حرکت مادّه و میدان الکترومگنیتی وابسته بوده، منبة فیزیکی gif حساب می‌شود. خ- را ثابتة ایینشتیین می‌گویند؛ وه‌ای به-ت“برابر است (g-ثابتة نیوتان، س-سرعت نور).

موادلة اینشتیین را ک. شورسشیلد بار اوّل برای حلّ مسئله‌های استرا­فیزیکه استفاده برد (1916). حلّ یافتة او میدان جاذبة ذاتاً ستتیکی (با مرور زمان تغییرنیابنده) و مرکزن سیمّیتریی را توصیف می‌کند، که مسّة کوره‌شکلی (بران مثال ستارة جداگانه) در اطراف خود به وجود می‌آورد. محض در اساس همین حلّ عمیق معادلة ایینشتیین قدرت فیزیکی نز­ریة کلّی نسبیت در عمل آزموده شد (نگرید جاذبه). یک سال پس از این (1917) ایینشتیین تطبیق معادلهایش را در مسئلة کاس­مالوژی جست و در ضمن این به خلاصه آمد، که شکل اوّلة آنها را تغییر دادن لازم است. سخن از اعضای علاوگی (به اصطلاح سا­بیتة کاسمالاگی) می‌رود، که به ت­رف چپ معادلة ایینشتیین همراه کرده شده است.

در صورت مثبت انتخاب کردن علامت لیمبده-اعضا قوّة فرزیی را توصیف می‌دهد، که به قوّة جاذبه جمع می‌شود، یعنی آن را پرقوّتتر می‌کند، اگر علامتش منفی باشد، لیمبده-اعضا نشانة قووّه‌ای است، که مقابل قوّة جاذبه عمل نموده، آن را سست یا موازنه می‌کند. ایینشتیین علامت. asij~ر° منفی انتخاب کر­ده، در اساس معادله‌اش مدل ستتیکی کاینات را برساخت، که در آن قوّة جاذبه و قوّة تیلد-هی همدیگر را موازنه می‌کنند. (ایینشتیین اوّلها پرنسیب مخ- را دستور تحقیقات کاسمالاگی خود قرار داده، گمان داشت، که فقط مدل فزایش باینتیها به این پرنسیب موافق آمده می‌تواند. ولی، چنان که از تدقیقات نوین عالم هندونجاد انگلیس د. شمه برمی‌آید، گمان ایینشتیین به اصل حال چندان نزدیک نیست؛ ذاتاً پرینسیل مخ باینتیهایی فضای کاینات را تقاضا نمی‌کند). کشفیاتهای بعدینة ا. ا. فرید­من، ج. لیمیتر و ه. حبّل، که نهاد دینامیکی کاینات را آشکار ساختند، ایینشتیین را وادار کرد، که از عقیدة پیشینة خود دست کشیده، هم از جهت، منطقی و هم از جهت فیزیکی اساس نداشتن لیمبده-اعضا را اعلان کند. با وجود این در زمان ما محقّقانی کم نیستند، که با خلاصة ایینشتیین راضی نیستند و از ترکیب متیمتیکی و فیزیکی معادلة ایینشتیین خا­ریج کردن اب<گر° معقول نمی‌کنند. به همین طریق، در عطرا­ف این مسئله بحث و مناظرة علمی و فلسفی هنوز ادامه‌ دارد.

دبیات:        ایینشتیین ا. سابرنی نوچ­نыخ تروداف، تام 1-2، مسکو 1967؛ ف آ ک و. ا. تیاریه پراسترنستوه، وریمین ا تیگاتی­نیه، 2 ازدنی، مسکو، 1961، زیلداویچیه. ب. ، ناویکاو ا. د. ، تیاریه تی­گاتینیه ا ایوالیوتسیه زویزد، مسکو، 1971؛

میانیر چ. ، تاریه ک. ، الّنر دج. ، گرویتتسیه، ت. 1-3، پیر. س انگل، م. ، 1977. لنده و ل. د. ، لیفشیتس ب. م، تیاریتیچیسکیه فیزیکه، تام. 2، مسکو 1973. ا. تورسوناو