سعیزدهای ساویتهای ترکستان

سعیزدهای ساویتهای ترکستان، سعیزد 1-ام (سعیزد 1-ام کشوری ساویتهای دیپوتتهای کارگران و سولداتها) 7-15 آوریل 1917 در تاشکینت برپا گردید. در سعیزد اکثریّت را منشویکان و ایسیرها تشکیل می‌کردند، بنا بر این در بارة باوری به حکومت موقت قرار قبول گردید. در سعیزد مراساکاران ایسیر و منشویکان طلب کردند، که ساویتها با وظیفة نظارت قناعت نموده، به کارهای حکومت دخالت نکنند. اکثریّت ایسیران و منشویکها به طرفداری دوام دادن جنگ امپریالیستی، ضد جاری نمودن روز کار 8-ساعته و نظارت کارگری در کارخانه‌ها برآمدند. سعیزد هنچونین قرارهای حکومت موقتی را در بارة موقوف گذاشتن حلّ مسئلة اگرری تا دعوت مجلس مؤسسان عمومیراسّییگی، در بارة ندادن مختاریت به ترکستان معقولشومارید. سعیزد ساویت دیپوتتهای کارگران و سولداتها را کشور را انتخاب کرد، که در آن منشویکان و ایسیرها اکثریّت را تشکیل می‌داد.

سعیزد 2-یوم (سعیزد 2-یوم کشوری ساویتهای دیپوتتهای کارگران و سولداتها) 30 سییتیبر-10 اکتبر 1917 در تاشکینت برپا گردید.  در آن 97 وکیلیشتیراک داشت. روزنامة سعیزد: واقعه‌های سپتامبری در تاشکینت؛ انتخاب ساویت کشوری؛ تشکیل حاکمیت کشوری؛ انتخاب وکیلان مجلس موسیسان.

مینشیویکان ساویت تاشکینت را ایبدار کردنی شدند، که گویا حاکمیت را غیریقانونی به دست گرفته باشد. بلشویکان بر ضد این دعوای منشویکان و ایسیرها برآمدند و موفق شدند، که ریزالیوتسیة منشویکان در سعیزد محاکمه شود. در نتیجه ایسیرهای و منشویکان از کار سعیزد ناراضی شده، آن را ترک کردند. در سعیزد 50 وکیل تاشکینتی روالیوتسیانی ماندند. سعیزد تکلیف نمود، که برای انتخاب ساویت کشوری دیپوتتهای کارگران، سولداتها و دهقانان کاپفیرینتسیه‌های ولایتی دعوت کرده شوند.

سعیزد 3-یوم (سعیزد 3-یوم کشوری ساویتهای دیپوتتهای کارگران و سولداتها) 15-22 نوامبر 1917 در تاشکینت برپا گردید. در آن 114 وکیلیشتیراکداشت. سعیزدهاکیمییتیساویتیرادرتورکیستاناعلانّموده، ساویتیکامیسّرانیخلق (سکخ)-اکیشوریتورکیستانراینتیخابکرد. سعیزدّرّوزیدویومیکارشباسعیزدیکیشورییساویتهایدیپوتتهایدیهقانانیکشد. در ریزالیوتسیة مخصوص دایر به تشکیل حاکمیت در محلها قید کرده می‌شد، که حاکمیت در محلها به اختیار ساویتهای دیپوتتهای کارگران، سولداتهای و دهقاناگا و ساویتهای دیپوتتهای مسلمانان گذرد. سعیزد در محلهای کشور از نو انتخاب کردند. ساویتها را ضرور شماریده، به این مناسبت گذرانیدن سعیزدهای ساویتهای دیپوتتهای کارگران، سولداتها و دهقانان، اینچنین سعیزدهای ولایتییساویتهای دیپوتتهای مسلمانان را تکلیف کرد.

ه. قادراو، ش. جلیلاو.

سعیزد 4-م (سعیزد 4-امیفوقولادة کشوری ساویتهای دیپوتتهای کارگران و سولداتها) 19-26 ژانویه 1918 در تاشکینت برپا گردید. در آن 144 وکیل اشتراک داشت. روزنامة سعیزد: معروضة ساویتیکامیسّرانیخلق؛ در بارة اوطانامیة ترکستان؛ مسئلة در محلها تشکیل کردن حاکمیت؛ در بارة وضعیت مالیوی ساویتها؛ مسئلة برهم دادن بیکاری، که در نتیجة از صف ارمیه جواب شدن آدمان به عمل آمده است؛ در بارة وضعیت سیاسی و غیره. در معروضه عاید به کاریساویتیکامیسّرانیخلق و مذاکرة وکیلان نتیجن کارهای 2-ماهة بعد سعیزد 3-یوم کشوری ساویتها جمع‌بست کرده شد. تشکیل اوطانامیة ترکیستای یکی از مسئله‌های مرکزی سعیزد بود. سعیزد با وجودیموقابیلتیسختیکانترّیوالیوتسیانیرانیمیدبورجوزی، کیبتشکیلیوتانامیة ساویتی ضد برآمده، برهم دادن ساویتها و با آرگنهای خوداداره‌کنی مونیتسیپلی عوض نمودن آنها را طلب می‌کردند، روالیوتسیة بلشویکان را قبول نمود. در این ریزالیوتسیه قید کرده می‌شد، که حاکمیت حقیقی تنها حاکمیت سویتهای دیپوتتهای کارگران، سولداتها، دهقانان و کارگران مسلمان می‌باشد. سعیزد دیکریت ملّیکنانی زمین را تصدیق کرد. سیزد آرگنهای راهبریکنندة ریسّپوبلیکة اوطانامی ساویت سوسیالیستی ترکستان را انتخاب نمود.

سعیزد 5-م (سعیزد 5-ام عمومیتورکستانی ساویتها) 20 آوریل-1 می 1918 در تاشکینت برپا گردید. در آن 243 وکیل اشتراک داشت، که 50 نفرشان نمایندگان ملّتهای محلی بودند. روزنامة سعیزد: معروضه‌های کمیسران خلقی (در بارة ملّیکنانی صناعت، در بارة مبارزه با گرسنگی، بیکاری، کسلیهای سرایت‌کننده و جنایتکاری، در بارة وضعیت ارمیة سرخ، در بارة ازنوسازی کامیتیتهای زمین و آب)؛ وضعیت جاری؛ در بارة ازنوسازی حاکمیت در کشور ترکستان.

سعیزد به مسئله‌های ملّیکنانی صناعت، سیاست ملّی، ساختمان حربی، وضعیت خوراکواری در ترکستان، کار در دهات، مستحکم نمودن ساویتهای محلی محنتکشان و غیره دقّت کلان داد.

سعیزد موافق نشاندادهای و. ا. لنین و خواهش خلقهای را، که در یک عایلة برادرانة خلقهای رسفسر زندگی و کار کردن می‌خواستند، به نظر اعتبار گرفته، 30 آوریل تأسیس یافتن ریسّپوبلیکة اوطانامی ساویت سوسیالیستی ترکستان را در هیت رسفسر اعلان، نظامنامة عاید به اوطانامیّه را تصدیق، آرگنهای راهبریکنندة ریسّپوبلیکة اوطانامی ساویت سوسیالیستی ترکستان را انتخاب نمود.

م. اسکندراف.

سعیزد 6-و م (سعیزد 6-ام فوق‌العادة ساویتهای ریسپولیکه‌های اوطانامی ساویت سوسیالیستی ترکستان)

5-14 اکتبر 1918 در تاشکینت برپا گردید. در آن 439 وکیل اشتراک داشت. روزنامة سعیزد: مسئله‌های مدافعه‌ ریسپوبلیکه؛ مستحکم کردن حاکمیت ساویتی؛ قبول کانستیتوتسیة ریسپولیکه‌های اوطانامی ساویت سوسیالیستی ترکستان ترکستان. سعیزد مسئلة حربی را محاکمه کرده، ریزالیوتسیه قبول نمود، که در آن پرقدرت کردن ارمیة سرخ، به صف آن جلب نمودن بهترین نمایندگانّ ملّتهای محلی و غیره ذکر یافته بود. سعیزد کانستیتوتسیییریسپولیکه‌های اوطانامی ساویت سوسیالیستییتورکیستان را محاکمه و قبول کرد. در مجلس خاتموی سعیزد مسئلة در فرانت عشق‌آباد تشکیل دادن شتب سیاسی را محاکمه کرد. سعیزد آرگنهای راهبریکنندة ریسپولیکه‌های اوطانامی ساویت سوسیالیستی ترکستان را انتخاب نمود.

سعیزد 7-م (سعیزد 7-ام فوق‌العادّة ساویتهای ریسپولیکه‌های اوطانامی ساویت سوسیالیستی ترکستان) 7-31 مارت 1919 در تاشکینت برپا گردید. در آن 245 وکیل اشتراک داشت. روزنامة سعیزد: وضعیت اقتصادی ریسپوبلیکه؛ سیاست مالیوی؛ حساباتهای کامیتیت اجرائیة مرکزی و آکخ. سعیزد وضعیت مالیوی ریسپوبلیکه را محاکمه نموده، عاید به تشکیل کامیتیتهای کمبغلان و کامیتیت آب و زمین، تأمین کمبغلان با تخمی و خوراکواری قرارها قبول کرده، چاره‌های کانکریتی ‌اندیشید. مجلسهای سیکتسیه‌های ملّی سعیزد مسئلة بساختمان ساویتی جلب نمودن محنتکشان ملّتهای محلی را محاکمه نمودند. سعیزد آرگنهای راهبریکنندة ریسپولیکه‌های اوطانامی ساویت سوسیالیستی ترکستان را انتخاب نمود.

سعیزد 8-و م (سعیزد 8-ام ساویتهای ریسپولیکه‌های اوطانامی ساویت سوسیالیستی ترکستان) 6 سپتامبر-3 اکتبر 1919 در تاشکینت برپا گردید. در آن 232 وکیل اشتراک داشت. سعیزد مسئله‌های مستحکم نمودن آرگنهای حاکمیت ساویتی و ارمیة سرخ را محاکمه کرد. با مقصد سست کردن حاکمیت ساویتی ملّتچیان در سعیزد مسئله به مییان گذاشتند، که آکروگ کخوجند به ساویتهای مدافعه‌، اقتصادی و مدنیّت و معارف عوض کرده شود. برعکس این بلشویکان گاندادهایدیریکتیوّیکامیتیت مرکزیرکپ (ب)-راز 19 ژوئیة 1919 براهبریگرفته، درسعیزدقرار دایر به مستحکم نمودن آرگنهای حاکمیت ساویتن و ارمیة سرخ به کار راهبریه دشلتی جلب نمودن محنتکشان محلی را تصدیق کناندند، که آن مرحلة نو عملی شدن سیاست لنینی ملّی در آسیای میانه بود.

سعیزد 9-م (سعیزد 9-ام ساویتهای رسّ ترکستان) 19-25 سپتامبر 1920 در تاشکینت برپا گردید. در آن 211 وکیل اشتراک داشت. سعیزد موافق نشاندادهای کامیتیت مرکزی رکپ (ب) و و. ا. لییین راههای تطبیق سیاست ملّی پرتیة کمونیستی را در ترکستان مویین نمود. سعیزد مخصوص قید نمود، که به کار راهبری دولتی محنتکشان ملّتهای محلی وسیع جلب کرده شوند. سعیزد فعالیّت جدای‌اندازی نتسیانلیکنانها را محکوم کرده، اظهار نمود، که علاقه‌های اقتصادی، سیاسی، مدنی و حربی را با رسفسر مستحکم باید کرد. سعیزد کانستیتوتسیة نو ریسپوبلیکة اوطانامی ساویت سوسیالیستی ترکستان را تصدیق نمود.

سعیزد 10-و م (سعیزد 10-ام ساویتهای ریسپوبلیکة اوطانامی ساویت سوسیالیستی ترکیستایه) 21-25 آگوست 1921 در تاشکینت برپا گردید. در آن 362 وکیل اشتراک داشت. سعیزد مسئله‌های حسابات حکومت ریسپوبلیکة اوطانامی ساویت سوسیالیستی ترکستان، جاری نمودن طرزهای نو راهبری بسنات، سیاست زمین، چاره‌های بلند برداشتن خواجگی قشلاق و غیره را محاکمه کرد.

سعیزد 11-م (سعیزد 11-ام ساویتهای ریسپوبلیکة اوطانامی ساویت سوسیالیستی ترکیاتان) 2-6 دسامبر 1922 در تاشکینت برپا گردید. در آن 278 وکیل اشتراک داشت. روزنامة سعیزد: حساباتهای کامیتیت اجرائیة مرکزی، آکخ و ساویت اقتصادی ساویتهای ریسپوبلیکة اوطانامی ساویت سوسیالیستی ترکستان؛ تشکیل معارف خلق و سیستم سودی؛ معروضة کمیسیون مرکزی یاری به ارمیة سرخ. سعیزد راه پیشگرفتة کیم و سکخ-ا ساویتهای ریسپوبلیکة اوطانامی ساویت سوسیالیستی ترکستان را در ساحة سیاست ملّی، محافظت خواجگی و اصلاحات زمین درست شماریده، دایر به بهتر نمودن وضعیت سیاسی ترکستان، تماماً برهم زدن باسمه‌چیگی، وظیفه‌های منبعد بلند برداشتن خواجگی و مدنیت تدبیرها ‌اندیشید. سعیزد آرگنهای راهبریکنندة ساویتهای ریسپوبلیکة اوطانامی ساویت سوسیالیستی ترکستان را انتخاب نمود.

سعیزد 12-م (سعیزد 12-ام ساویتهای ساویتهای ریسپوبلیکة اوطانامی ساویت سوسیالیستی ترکستان) 1-8 ژانویه 1924 در تاشکینت برپا گردید. در آن 356 وکیل اشتراک داشت. سعیزد مسئله‌های نتیجه‌های انتخاب ساویتها، برقرارکنی خواجگی قشلاق، مسئلة کریدیت و غیره را محاکمه کرد. سعیزد آرگگهای راهبریکنندة ساویتهای ریسپوبلیکة اوطانامی ساویت سوسیالیستی ترکستان را انتخاب نمود. این سعیزد آخرین سعیزد ساویتهایه ترکستان بوده موافق قرار کامیتیت اجرائیة مرکزی ریسپوبلیکة اوطانامی ساویت سوسیالیستی ترکستان از 16 سییتیبر 1924 تعید حدود ملّی و دولتی ریسپوبلیکه‌های ساویتی آسیای میانه آغاز یافت.

دبیات: استاریه ازبیکسکایی سّر، تام 2، تشکینت، 1957؛ استاریه تدجیکسکاگا نراده، تام 3، کنیگه 1، مسکو، 1964؛ پابیده ساویتسکایی ولست و سریدنیی ازی ا کزخستنی، تشکینت، 1967.

ه. قادراو، ش. جلیلاو.