قلعة خجند

قلعة خجند، قسم ترکیبی استحکامی ش. خجند را گویند. ق. x. یکی از کلانترن قعه‌های آسیای میانه بوده، تاریخ 2500-ساله دارد. آن را ایکسپیدیتسیة آرشیالوگی کامپلیکسی شیم. تاجیکستان تدقیق کرد. قلعه در ا-های 6-5 تا م. بنا شده، اوّل سدّ خاکی، سانیتر دیوار نیسبتن غفس با خشت خم ساخته شده داشت. قسمهای ترکیبی خجند قدیمه (شهر و ارک) دیوارهای علی‌حده داشتند و با خندک وسییو چقورک پرآب احاطه شده بودند. آثار این استحکامها در قسم مرکزی لنین‌‌آباد (ساحل چپ د. سر) یافت شدند (مساح. تقر. 20 گه).

در نتیجة انکشاف اقتصادیات، سودا و افزودن شمارة اهالی شهر وسیع شده، در ا-های 6-7 م. قلعة نو خجند ساخته شد. حدود ق-x. از کهن‌دز، شهرستان و رباط عبارت بود. س-های 721-722 لشکر عرب به مقابل استحکامهای خجند منچنیقهای خود را گذاشته باشند هم، خجندیان آنها را در نزد دروازة رباط شهر تارمار کرده بودند.

خوجند در عصرهای میانه یکی از قلعه‌های پراقتدار آسیای میانه به حساب می‌رفت. در زمان استیلای چنگیزخان (1219-20) برای محاصرة این شهر لشکر مخصوص 25-هزارة مغولها و 50 هز. اسیران محلی آسیای میانه برانگیخته شده بودند. در نزدیکی ق. x. و جزیرة در د. سر بودة شهر محاربه‌های فدایان خجندی با سرداری تیمورملکبا مغولها صحیفة درخشانی در تاریخ مبارزة آزادی‌خواهی تاجیکان بود. در نتیجة استیلان مغولها ق. x. خراب گردید، که آن را حافظ ابر و تصویر کرده است. امّا در آخ. ا. 15 موافق معلومات بابور، کهن‌دز خجند را تعمیر نموده همچون قرارگاه حاکم محلی استفاده می‌بردند.

در ابت. ا. 18 با تشبث حاکم شهر آقبوتبیک خجند با حدود نوش با دیوارهای پاخسگین غفس احاطه کرده شد، که با جزءهای فارتیفیکتسیانی زمانوی: پرپیچ و ولگنگ، برجهای مدوّر و راست‌کنجه، دروازه‌های استحکامدار، خندقهای بیرونی خیلی مستحکم گردید. خجند در بعضی سمتهایش دیوارهای دوقبطه داشت. در همان وقت کهن‌دز داخلی شهر نیز از نو تعمیر شده، دیوارهای پیشینه با قَبَتهای پاخسگین نو رویبست کرده شدند و در ارک کهن‌دز قصر نو حاکم بنیاد گردید. در ا-های 18-19 ق. x. بارها به میدان زدوخوردهای قشونهای امارت بخارا و خانین خوقند تبدل یافته، خراب و از نو تعمیر شده بود. در س. 1866 ق x. به عرصة زدوخورد آخرین قشونهای روسیه پادشاهی و سربازان حاکم محلی تبدل یافته، خیلی خراب گردید. تا زمان ما تنها دو قطعة آن (در سمت غربی لنین‌‌آباد) باقی مانده است.

ن. ن. نعمت‌اف.