خت سغدی

خت سغدی، ختیست، که از آن برای ثبت آثار زبان سغدی استفاده شده است. در اساس خط آرام هزارة 1 تا میلاد در سغد قدیم یوستیراع شده، 23 المت را در بر می‌گرفت. نخستین آثار آن به عصر 1 تا میلادی منسوب است.

لامتهای خط سغدی را نخستین بار عالم فرنسوی ر. گاتا ترنسلیتیرسیه کرده است.

در خط سغدی اوّلها حرفهای به یکدیگر وصل‌شده (لیگتوره‌ها) کم بودند، هر یک حرف طرز نوشت جداگانه داشت و آنها را از یکدیگر به آسانی فرق کردن ممکن بود. در اوّل عصر 6 «خط سوتره» خط شکستة نامکمّل سغدی تشکّل یافت، که تا عصر 10 معمول بود. به این خط آثار دین بودایی نوشته شده است. خط شکستة مکمّل تقریباً میانة عصر 8 به وجود آمده است. به آن حجّتهای کوه موغ، کتیبه‌ها از افراسیاب، پنجکینت، آثار دینهای بودایی و نصرانی نوشته شده‌اند. در خط شکسته حرفهای واصله زیادتر استفاده گردیده، علامتها را از یکدیگر فرق کردن مشکلتر است.

شیکستة متأخَّر خط سغدی، که بعضاً آن را «سغدی ایغوری» و  «ایگوری» می‌گویند، عصرهای 9-11 تشکّل یافته است. در شکستة مکمّل و خط «سغدی ایگوری» برای از یکدیگر فرق کردن حرفها علامتهای دیکریتیکی (نقطها و علامتها در زیر و بالای حرفها) معمول گردیده‌اند. استفادة علامتهای دیکریتیکی به اختیار کاتبان بود.

به غیر از خط عمومیسوغدی باز دو نوع خط سغدی (خطهای محلی) معمول بود، که یکی از آنها را بخارایی (نوشته‌جات رسمی دولتی) و دیگرش را استروشنی (کتیبه‌های روی ظرفی از منجاق تپّهیافته شده) نامیدن ممکن است. در این دو محل به غیر از خطهای ذکرشده خط عمومیسوغدی استعمال می‌شد.

اسار معلوم و مشهور خط سغدی سکّه‌های عصر 1 تا میلاد، «نامه‌های باستان»، پارچة افسانه در بارة رستم، اثر بودای «ویانتره-جتکه»، هوجوتهای قلعة موغ، کتیبه‌های افراسیاب، پنجکینت و غیره می‌باشند.

دبیات: آسناوы ارنسکاگا یزыکازننی. سریدنییرنسکی یزыک، مسکو، 1981.

ه. خراماو.