اکسپیدیتسیه‌های آرشیالوگ در تاجیکستان (ایت)

اکسپیدیتسیه‌های آرشیالوگ در تاجیکستان (ایت) ، ایکیپیدیتسیه‌های علمی، که با مقصد تدقیق یادگاریهای باستانی ریسپوبلیکه تشکیل کرده شده‌اند، ایکسپیدیتسیة آرشیالوگی تاجیکستان (ایت؛ 1946-73) س. 1946 تأسیس یافته، تا 1952 ایکسپیدیتسیة آرشیالوگی سغد و تاجیک نام داشت. در تأسیس آن این-ت تاریخ مدنیّت مادّی اف ا.ج.ش.س. (از س. 1959 این-ت اَرخیالوگیه (باستان‌شناسی) اف سّر) ، این-ت تاریخ فیلالاگی تاجیکستانی اف ا.ج.ش.س. و ایرمیتج دولتی اشتراک کردند. به ایکسپیدیتسیه اوّل ا. یو. یکوباوسکیی (1946-53) ،      منبعد  م. م. دیکاناو (1953-54) و ا. م. بیلینیتسکیی (1954-73) راهبری کردند. از عالمان لنینگراد، که س-های 1946-51 به گوروههای علی‌حدة ایکسپیدیتسیه راهبری کرده‌اند، سهم ا. پ. آکلدنیکاو، آ. ا. سمیرناوه، ا. م. مندیلشتم، ب. ا. مرشک، و. ا. رسپاپاوه کلان است. آنها بار اوّل در بالاآب زرافشان، وادیهای وخش و حصار و ویل. کولاب تدقیقات آرشیالوگ گذرانیدند. حفریاتی  پنجکینت قدیم، قبرستان tوپخانه، دمنه‌های کیقبادشاه و قلعة میر آغاز یافت. بعد تأسیس اف رسّ تاج. (1951) گوروه کلان باستان‌شناسان (ب. ل. لتوییسکیی، ا. ل. دویداویچ، ن. ن. نعمت‌اف، ت. ا. زییمل، و. ا. رکاو، ا. د. سلتاوسکیه، x. یو. محیی‌الدین‌اف، م. ا. بوبناوه، یو. ا. یعقوباو، ا. اسحاقاو و دیگ .) به تدکیق آرشیالوگی ریسپوبلیکه مشغول شدند؛ تدقیقات آرشیالوگی cap تا سر ریسپوبلیکه را فرا گرفت.

هم در جنوب و هم در شیم. تاجیکستان یادگاریهای زیاد عصرهای سنگ و برنجی، قرارگاهها، باششگاههای موسمی شکارچیان و چارواداران، قرارگاه مغارگی آقتنگی و در پایان‌آب د-های کافرنهان، وخش، سرخاب قبرستانهای زیاد تحقیق گردیدند. یادگاریهای آرشیالوگی منسوب به هزارة 1 تا م. (دورة سکایها) از همه بیشتر در حدود پامیر شرقی تحقیق شده‌اند. زیاده از 200 پشته کشف گردید.

ات در تحقیق تاریخ دورة قدیم تاجیکستان (آخ. خزارة 1 تا م.-اوّ. هزارة 1 م .) سهم کلان گذاشت. در نتیجة حفر و تدقیق قبرستان توپخانه، بلدای تپّه، غروقلعه و دمنة شهرینو مدنیّت دورة کُشانیان به دوره‌ها تقسیم کرده شد. حفریات و تحقیقات یادگاریهای ابتدای عصرهای میانه (ا-های 5-8) -پنجکینت قدیم، شهرستان و اجنّه‌ تپّهدستاورد اساسی فعالیّت بسیارسالة ایت به حساب می‌رود. دسته‌های ایت یادگاریهای منسوب به عصرهای میانة برکمال (قعة والا، قلعة حصار و غ .) را خفر و تحقیق نموده‌اند. در فعالیّت ایت تدقیقات نومیزمتیکی و انتراپالاگی نیز جای نمایان را اشغال می‌کند. در اساس متریالهای دسترس زیاده از 10 مونوگراف و صدها مقاله‌های علمی تألیف شدند. س-های 1954-73 مجم. «آرشیالوگیچیسکی رباطы و تدجیکیستنی» («تدقیقات آرشیالوگی در تاجیکستان») نشر می‌شد. 3 جلد اثرهای ایت و 2 جلد علی‌حده بخشیده به صنعت نقّاشی و هیکلتراشی (در پنجکینت) انتشار یافتند.

اکسپیدیتسیة آرشیالوگی جن. تاجیکستان (ایتست) س. 1973 در زمینة ایت همچون ایکسپیدیتسیة مستقل تأسیس یافت. سردارش ب. ا. لیتونّسکیی. در فعالیّت آن این-ت تاریخ اف رسّ تاج. ، این-ت شرق‌شناسی اف ا.ج.ش.س. و ایرمیتج دولتی شرکت می‌ورزند. از طرف ایتست یادگاریهای آرشیالوگی ر-نهای جن. تاجیکستان و پامیر تحقیق کرده می‌شوند. فعالیّت ایتست دایر به تحقیق دورة عصر سنگ امکانیت داد، که یادگاریهای عصر سنگ در جن. تاجیکستان و پامیر به دوره‌ها جدا کرده شوند. یادگاریهای عصر برنجی در ناحیة نارک و وادیهای دنغره و حصار کشف گردیدند. در نتیجة حفریات قلعة شادمان (p-ن آرجانیکیدزی‌‌آباد) ، عورتبوز (کالخوز‌‌آباد) ، گردنة حصار، هولبوک، سییاد متریالهای زیادی به دست آمدند. ایتست برابر حفریات آرشیالوگی یک قطار تدقیقات نومیزمتیکی و انتراپالاگی را نیز به انجام رسانیده است. س-های 1980-85 تمام آتریدهای ایتست در ترتیب دادن خریطه‌های آرشیالوگی تاجیکستان سهم کلان گذاشتند.

اکسپیدیتسیة آرشیالوگی کامپلیکسی شیم. تاجیکستان (ایکشت) س. 1974 تأسیس یافته است. راهبرش ن. نعمت‌اف. تا این دوره تدقیق منتظم آثار و یادگاریهای باستانی شهر و دهات ویل. لنیناباد را آتریدهای باستان‌شناسی «خجند» (1954) ، «خجند و استروشن» (1955) و «شمال تاجیکستان» (1961-73)-ا این-ت تاریخ اف رسّ تاج. به عهده داشتند. حالا ایکشت از گوروههای «خجند»، «شمال و غرب فرغانه»، «استروشن»، «نور تپّه» و غ. عبارت است. فعالیّت ایکشت در تدقیق یادگاریهای دورة عصرهای سنگ و برنجی، آهه‌ای، دورة عتیقه و عصرهای میانه خیلی نظررس است. اعضایان ایکشت در آموزش تشکّل شهرسازی در قسم شیم. آسیای خرد و حوزة د. سر، معماری کُشک و منزل و کاخ حاکمان، مراسم دفن، اسلوب آبیاری، هنر کُلالی و زرگری، صنعت تصویری و کنده‌کاری و عنصرهای عرفانی و احکام دینی نیاگان تاجیکان اثر و مقاله‌های زیاد تألیف نمودند. یکی از کامیابیهای باستان‌شناسان ایکشت مویین نمودن سنة به وجود آمدن خجند و کشفیات استروشن می‌باشد. توسط تدقیقات آرشیالوگی جبهه‌های مهمّ هیت ایتنیکی، زبان، حیات مدنی و میشی و هنری استروشنیان قدیم، اسکندریة اقصا (خجند) ، عورا تپّه، کانی‌بادام، اسفره، اشت و اقامتگاههای کوهی چارواداران و نقبکنان قدیم نسبتاً روشن گردیدند. کارمندان ایکسپیدیتسیه رساله و مقاله‌های علمی و علمی و عامّوی تألیف نمودند. در فعالیّت ایکسپیدیتسیه ن. ن. نعمت‌اف، ا. د. سلتاوسکیه، و. پ. پولاداف، س. ش. مرافییف، ا. ک. میربابایف، و. م. ساکالاوسکیی، ت. و. بیلییوه، س. محمّدجان‌افه و دیگ. سهم کلان می‌گذارند.

و. ا.  رناو، ا. میربابایف.