بد‌الله نایی

عبدالله نایی (سال تولد و وفاتش نامعلوم) ، نوازنده، سراینده و موسیقیدان فارس و تاجیک (آخر عصر 15 و ابتدای عصر 16). در هرات تولد یافته، معلومات ابتدایی علم موسیقی را نیز همان جا فرا گرفته است.

بد‌الله نایی در نواختن نه‌ای بی‌همتا بوده، آوازه‌اش به بزرگترین شهرهای آن دور نیز رسیده است. درویش‌علی جنگی در «تحفت-اس-سرور» به او بهای خوبی داده است: «از آواز فارم نه‌ای همه را به گلیس­تان برده…». عبدالله نایی برای تکمیل دانشش مدّتی به بخارا آمده، اساسهای نظریه‌وی و عملی علم موسیقی را کاملاً از خود کرد.

سیپس به حصار و بعد به بلخ سفر کر­ده، چندین اثر موسیقی آفریده است. از جمله «صوت دلریش» (بر اصول «موهمّس») به شعبة «سه‌گاه»، «صوت دلاشوب» (بر اصول «برافشان») به مقام «عراق»، «پیشرو ستمکش» (بر اصول «سمایی») به مقام «هوسینی»، «عمل گردان نایی» (بر اصول «افر») به مکام «نوا» و امثال اینها معلوم و مشهور بوده‌اند.

به اثرهای موسیقی عبدالله نایی درویش شیخی جلندر خیروی، استاد علی باقی، الیدوست نایی، حافظ کانونی و دیگران بزرگان صنعت موسیقی نظیره‌ها بسته‌اند. عبدالله نایی بر وزن «میتین» و «دور روان» «کلیات» ترتیب داد­ست، که حافظان نامی سمرقند و بخارا آن را می‌سرودند.

و همچنین به مقامهای «کوچک»، «بوسلیک»، «هوسینی» و «عراق» اثرهای کلان‌حجم موسیقی مرتّب کرده است. عبدالله نایی اینچنین غزلهای عرفانی و فلسفی نیک و گفته است. او در هرات از عالم گذشته، قبرش در محلة حضرت سلطان احمده هیزرویه (هرات) واقع است.

د .: رجب‌اف ا. ، افکار موسیقی تاجیک در عصرهای 12-15، د. ، 1989؛ دانشنامة شش‌مقام، د. ، 2009.