Илм

ТАВЗЕИ ГИББС, қонуни умдаи физикаи статистикист, ки тақсимоти эҳтгамолиятҳои ҳолатҳои гуногуни системаи ҳарорати миқдори зарраҳояш догамӣ ва бо муҳити ҳарораташ муқаррар дар мувозинати ҳароратӣ бударо ифода мекунад; онро соли 1901 физики америкоӣ Ҷ. У. Гиббс муқаррар намуд. Мувофиқи ин тақсимот, эҳтимолияти ҳолати микроскопии система ба функсияҳои тақсимотии f(qi Рi) мутаносиб …

ТАВЗЕИ БОЛЦМАН, тақсимоти Максвеллу Болсман (дар физикаи статистӣ), тақсимоти мувозини зарраҳои гази идеалиро аз рӯи энергия (Е) дар майдони қуввагии беруна (масалан, дар майдони ҷозиба) гӯянд; бо функсияи тақсимотӣ f ~ е—Еr/т ифода мешавад (Е — ҳосили ҷамъи энергияҳои кинетикӣ ва потенсиалии зарра, Т — ҳарорати мутлақ, к — собитаи …

ТАВЗЕИ БИНОМӢ, тавзеи Бернуллӣ, тақсимоти эҳтимолиятҳои миқдори рӯй додани ягон ҳодисаро ҳангоми санҷишҳои новобастаи такрорӣ гӯянд. Агар дар ҳар санҷиш эҳтимолияти рӯй додани ҳодиса ба р (0 р 1) баробар бошад, он гоҳ — адади рӯй додани ин ҳодиса дар санҷиши новобаста бузургии тасодуфист, ки қиматҳои m = 0, 1, …

ТАБУН (немисӣ Таbun), эфири этилии диаметиламиди кислотаи сианфосфат, (СНз)2 N(С2Н5O) G(N) , моеъи беранг; I гудозиш —50°С, ҷӯшиш қариб 230°С; зичиаш 1087 кг/ма (20°С). Дар об қариб 12% ва дар ҳалкуналдаҳои органикӣ нағз ҳал меешавад. Табун моддаи заҳрнок аст; дар об суст гидролиз мешавад. Табун бо маҳлули обии ишқорҳо, аммиак …

ТАБОШИР, давраи (системаи) табошир ё бӯр, давраи сеюмин (охирин)-и эраи мезозой. Азбаски дар таҳнишастҳои Табошир бӯр фаровон аст, ин давраро Табошир номидаанд. Давраи Табошир 135—137 млн сол муқаддам оғоз ёфта, қариб 70 млн сол давом кардааст. Табоширро ҳамчун давраи мустақил бори аввал соли 1822 геологи франсавӣ Ж. Омалнус д’Аллуа дар …

ТАБДИЛИ ХАТТӢ 1) Табдили хатии тағйирёбандаҳои х\n хm1, …, иваз кардани ин тағйирёбандаҳоро бо тағйирёбандаҳои нави х21, х21, …, хп1 гӯянд, ки тавассути онҳо тағйирёбандаҳои аввала хаттӣ ифода мешаванд, яъне аз рӯи формулаҳои зерин: Х1 = а11×11 + a12x21 + … + а1пxп1 + b1 х2 = а21х11 + а22х1 …

ТАБДИЛ, аз мафҳумҳои асосии математика буда, мантиқан бо мафҳумҳои функсия, инъикос, оператор ҳаммаъност; иваз кардани як объекти математикӣ (ашколи геометрӣ,формулаи алгебрадӣ, функсия ва ғайра)-ро бо дигар объекти мушобоҳе номанд, ки аз аввали мувофиқи қоидаи муайян ҳосил щудааст. Барои бо услуби операсионӣ (нигаред Ҳисоби операсионӣ) ҳал кардани муодилаҳои дифференсиалӣ функсияи додашударо …

Т (те), ҳарфи бистуми алифбои ҳозираи тоҷикист, ки аз алифбои русӣ гирифта шуда (1940), овози зичи пешизабонии беҷарангро ифода мекунад ва шакли навишти чопиаш Тт, дастнависаш Тт мебошад. Дар алифбои арабиасоси тоҷикӣ (то 1930) те (то) ном дошта, ба шакли … ифода мешуд. Дар алифбои лотиниасоси тоҷикӣ (1930—40) шакли чопиаш …

СУЗИШ, ҷараёни мураккаби физикию химиявиест, ки дар рафти он гармии зиёд ва шӯълаи (алангаи) баланд ҳосил мешавад. Реакцияҳои химиявии Сузиш мураккабанд, яъне онҳо аз миқдори зиёди процессҳои элементарӣ иборатанд. Ғайр аз ин табаддулоти химиявӣ ҳангоми Сузиш ба як қатор процессҳои физикӣ алоқаманд буда, қонуниятҳои худро дорад. Барои ҳар як навъ …

РЕПЕР дар математика, маҷмӯи векторҳои хаттӣ новобастаест, ки тартибашон муайян буда, аз як нуқтаи муштарак самт гирифтаанд (нигаред, Вобастагии хаттӣ). Дар фазо ба сифати Репер се вектори нопараллели дар як ҳамворӣ будаи е, = ОМх, ег = ОМг, ег = ОМг-ро қа-бул кардан мумкнн аст. Агар ин векторҳо ҷуфт-ҷуфт ортогонал …