АБУЛВАҶД (соли таваллуд ва вафот номаъ­лум), шоири точик (асри 16). Бо тахаллуси «Фориғӣ» шеър гуфтааст. Аз зумраи шоирони Мовароуннаҳр аст. Хоҷа Ҳасани Нисорӣ дар тазкирааш «Музаккир-ул-аҳбоб» Абулваҷдро чун марди фозил ва хуштабъ васф кардааст. Дар дарбори шоҳ Бобур (хукмронии 1485 -1530) хидмат намуда, ба обрӯю эътибори баланд ноил гашта буд. …

АБУҲАЙЁНИ ТАВҲИДӢ Алӣ ибни Муҳаммад ибни Аббоси Шерозӣ (тақрибан 923 – тақрибан 1010), файдасуф, фақеҳ, адиб, мутасаввиф ва наҳвии форсу тоҷик. Қисми зиёди ҳаёташ дар Бағдод гузашта, он ҷо наҳвро аз Абусаиди Сайрафӣ ва Алӣ ибни Исои Румонӣ, фикхи шофеиро аз Абуҳомиди Марвазӣ ва Абубакри Шофеӣ, фалсафаро аз Абусулаймони Мантиқӣ …

АБУФАЗЛ МУҲАММАД ибни Абдуҷалил ибни Абдумалик ибни Ҳайдари Самарқандӣ (соли таваллуд ва вафот номаълум), муаррих ва ҷуғрофидони тоҷик, асри 12 шогирди муаллифи «Китобу-л-қанд фи таърихи Самарқанд»-и Умар ибни Муҳаммади Насафӣ (вафот 1142). Абуфазл соли 1223 мухтасари ин китобро бо номи «Кандияи хурд» ба забони форсӣ тарҷума намудааст. Дастхати ин китоб …

АБУУБАЙДА Маъмар ибни Мусанно (728 – 825), филолог (суханшинос), адабиётшиноси арабизабони форс-тоҷик. Аз донишмандони забону адабиёти арабӣ. Дар ин бобат рисолаҳо доштааст, ки яке аз онҳо «Нақоизи Ҷарир ва Фараздак» мебо­шад. Дар таърих ва насаби кабилаҳои араб, Қуръон ва хадис низ асарҳо навишта будааст, ки аксар аз байн рафтаанд. Дар …

АБУТОҲИРХОҶА Мир Абутоҳир ибни Абусаиди Садри Самарқандӣ (соли таваллуд ва вафот номаълум), муаррих, шоир ва табиби асри 19-и тоҷик. Аз Абутоҳирхоҷа асарҳои «Самария» «Ахлоқи Музаффарӣ» боқӣ мондаанд. Муҳимтарин асари таърихии Абутоҳирхоҷа  китоби «Самария» аст, ки солҳои 30 асри 19 таълиф шудааст. Ки­тоб аз муқаддима ва 11 боб иборат буда, вокеаҳои …

АБУТОҲИРИ ТАРТУСӢ Муҳам­мад ибни Ҳусайн (соли таваллуд ва вафот но­маълум), достонсарои форс-тоҷик (асри 11). Дар баъзе сарчашмаҳо бо номи Тарсусӣ низ зикр шудааст. Абутоҳирӣ Тартусӣ дар сарчашмаҳо муаллифи достонҳои «Абумуслимнома», «Қаҳрамоннома», «Искандарнома», «Қирони Ҳабашӣ», «Мусайибнома», «Қиссаи Ҷамшед», «Ҳушангнома», «Доробнома», «Айёрнома» ёд шудааст. Абутоҳирӣ Тартусӣ  достонҳояшро забонӣ гуфтааст, сипас онҳоро касони …

АБУТАММОМ ҲАБИБ (796, деҳаи Ҷосими назди Димишқ – 843, Мавсил), шоири араб. Аз насрониён буд, вале ба дини ислом гаравид ва худро ба қабилаи Тай нисбат медод. Ба кишварҳои гуногуни араб – Шом, Миср, Ироқ сафар кардааст. Муддате дар хидмати дарбори халифа Муътасим буд. Аз Абутаммом Ҳабиб девони ашъор иборат …

АБУТАЙИБИ ТОҲИР, (861, Марв -913, Бухоро), мусиқишиноси форсу тоҷик. Аз донишмандони илми мусиҷии аҳди Сомониён. Асосҳои амалӣ ва назариявии мусиқиро назди Абулаббоси Сарахсӣ (вафот 899), Аҳмади Сарахсӣ (вафот 901), Абулаббоси Бах­тиёр (вафот 920) омӯхтааст. Дар омӯзишу тарғиби осори хаттии паҳлавӣ, шарҳу тафсири асарҳои донишман­дони Юнони Қадим – Арасту, Афлотун, Никомах, …

АБУТАЙИБИ САРАХСӢ (соли таваллуд ва вафот номаълум), шоири форс-тоҷик (асри 10). Аз шоирони давраи Сомони­ён. Ҷузъиёти тарҷумаи ҳолаш маълум нест. Дар тазкираҳо (масалан, «Маҷмаъ- ул-фусаҳо»-и Ҳидоят) намунаҳои ашъорш омадаанд. Абёти зерин аз ӯст: Эй подшохи рӯи замин, давр аз они туст, Андешаи тақаллуби даврон куну замон. Бехе нишон, ки давлати …

АБУТАЙИБИ МУСЪАБӢ Муҳам­мад ибни Ҳотам (соли таваллуд номаълум – вафот 938), шоири форс-тоҷик. Абутайиб куния ва Мусъабӣ тахаллусаш мебошад. Аз ишораҳову тавсифҳои сарчашмаҳои адабӣ (масалан, «Лубоб-ул- албоб»-и Муҳаммад Авфии Бухороӣ) бармеояд, ки шахси донишманд, со- ҳибмаърифат ва сиёсатмадор будааст. Аз шеъри дар васфи Рӯдакӣ сурудааш маълум мешавад, ки бо ин …