РАДДИЯИ МАНТИҚӢ

РАДДИЯИ МАНТИҚ Ӣ , асоснок ё мӯҳтавии исбот, дурӯғ будани ҳукм (ҷумла), хулосабарори (муҳокима), инчунин маҷмӯи фарзияҳо ва хулосабарориҳоеро гӯянд, ки назарияи илмӣ ё як қисми онро ташкил мекунанд. Нисбат ба як ё чанд фор­мула (ҳамчун далел ва хулосаҳои шаклӣ) ва системаи формулаҳо (ки хосияти аксиомаҳои мантиқӣ доранд) истифода мешавад. Раддияи формулаҳои мантиқӣ исботи (шаклии) инкори он аст. Раддаи мантиқӣ далелест, ки барои хулосабарорӣ кофӣ набудани пайдарҳамии формулаҳоро coбит мекунад. Яке аз воситаҳои интишорёфтаи Раддаи мантиқӣ ба тазод равонидани қазияи (тезиси) радшаванда (ҳукм, хулосабарорӣ, назария) ме­бошад. Раддаи мантиқӣ дорои тезис ва асос аст. Он ба муқобили қазия, асос ва ё тарзи робитаи онҳо нигаронида мешавад. Аз ин рӯ, Раддаи мантиқӣ 3 навъ аст: 1) Рад­дияи қ а з и я: а) донистапи дурӯғии натиҷае, ки аз қазия cap мезанад. Дар ин ҷо қазияи радшаван­да ро шартан рост дониста, аз он натиҷа мебароранд. Агар натиҷа ба ҳақиқат мувофиқат накунад, пас қазия дурӯғ аст; б) исботи а ксулқазия. Ҳангоми раддияи қазия ба воситаи аксулқазия бояд қазияи нави мустақил исбот шавад, ки он бо қазияи радшаванда зид бошад. Масалан, барои радди тезиси «Ҳамаи қувон сафед мебошанд» ростии муҳокимаи ба он зид «Баъзе қувон сафед нестанд»-ро исбот намудап лозим аст. 2) Раддияи далелҳо, ки дар он дурӯғ будани далелҳои исбот нтшон дода мешавад. Масалан, қазияи «Муштарӣ радиф дорад» чунин ис­бот шудааст: «Ҳамаи сайёраҳо ра­диф дорапд ва муштарӣ сайёра аст, пас он низ радифи худро дорад». Маълум аст, ки далели «ҳамаи сайёраҳо радифи худро доранд» дурӯғ мебошад. 3) Раддияи робитаи далелҳо бо қазия, яъне риоя нашудани яке аз қоидаҳои хулосабарорӣ (истилоҳи миёна) дар асоснок кар­дани исбот мебошад. Раддаи мантиқиро дар тамоми соҳаҳои илм ва фаъолияти амалии инсоп мушоҳида кардан мумкин аст. Мафҳуми раддияи мантиқӣ дар методологияи илмҳо, хусусан дар илмҳои таҷрибавӣ мавқеи калон дорад. Ад.: Болтаев М Н., Мантии, Д., 1965: Кириллов В. И. (ва диг.1, Логи­ка, М„ 1967. Я. Сайфуллоев.