Илм

ЯГОНАГИ ВА МУБОРИЗАИ ЗИДХО, як конуни асосии диалектикаро гуянд, ки манбаи харакати фитрию инкишофи падидахои табиат ва вокеияти ичтимоию таърихиро ифода намуда, конуни умумии маърифат низ дониста мешавад. Конуни Я. дар фалсафаи марксисти «чавхари» диалектикаро ташкил медихад. Аз файласуфони атика Афлотун диалектикаи Я.-ро нисбатан муфассал тадкик кардааст. Дар давраи Эхё …

ЯДРОИ АТОМ, кисми марказии атом, магзи атомро гуянд, карибо хамаи массаи атомро дар бар мегирад. Андозахои Я. а. ~ 10—15 — Кг 14 м, яъне нисбат ба андозаи атом 10*—10е маротиба хурдтар аст. Я. а. аз протонхо ва нейтронхо (нуклонхо) таркиб ёфтааст. Мидкори протонхо заряди электрии Я. а. ва раками …

ЮНОНА (Juno), сайёраи хурди 3-ро номанд, ки с. 1804 астрономи немис К. Гандинг кашф намудааст. Масофаи Ю. то Офтоб ба хисоби миёна 2,64 в. а. аст. Тамоюли мадораш ба эклиптика 13,0°, эксцентриситеташ 0,256, кадри ситоравиаш 8,7 аст. Ю.— яке аз 4 сайёраи муниртарин ва калонтарин сайёрахои хурд буда, диаметри он …

Ю (ю), харфи сивудуюми алифбои хозраи точикист; аз алифбои руси гирифта шуда (1940), 1) дар мавкеи баъд аз садонок, баъд аз аломатхои сакта (ъ) ва чудои (ь), инчунин канкахои иктибоси, овози у-и йотбарсар-йу (табоюн, хумоюн, маъюс, афъюн, юрист ва г.), 2) дар калимахои иктнбосии дигар баъд аз овози хамсадои нарм …

ЭЪТИДОЛИ ШАБУ РУЗ, лахзаеет, ки дар он маркази курси Офтоб хангоми харакати зохирии солонааш аз руи эклиптика экватори осмониро мебурад. Дар рузхои эътидол давомати руз дар тамоми Замин (гайр аз нохияхои наздикутби) ба давомати шаб такрибан баробар аст. Дар натичаи рефракция ва нисбатан калон будани диаметри кунчии Офтоб давомати руз …

ЭХТИМОЛИЯТ дар математика, тавсифи ададии дарачаи имконпазирии руй додани ягон ходисаи муайянро дар ягон шароити додашуда гуянд, ки беохир такрор шуданаш мумкин аст. Кимати ададии Э. дар баъзе мавридхо аз таърифи «классикии» Э. муайян карда мешавад: Э. баробар аст ба нисбати шумораи мавридхои «кулай» бар шумораи тамоми мавридхои «баробаримкон». Мас., …

ЭРОНШИНОСИ мачмуи фанхоест, ки таърих, иктисодиёт, забону адабиёт, санъат, илму фалсафа, афкори ичтимоию сиёси, дину оин, урфу одат ва умуман маданияти моддию маънавии халкхои эронинажодро меомузад. Э. хамчун илм дар а. 19 ташаккул ёфтааст. Ба пайдоиши он инкишофи муносибатхои тичоратию дипломатии давлатхои Европаи Гарби бо Эрон, Осиёи Миёна ва Хиндустон …

ЭРСТЕД, вохиди шиддатнокии майдони магнитиро дар Системаи вохидхои СГС номанд. Ба шарафи X. К. Эрстед номида шудааст; ишораи точикиаш Э, байналхалкиаш Ое.

ЭСТЕТИКА (аз юн. aisthetikos — хисси, хискунанда), як сохаи фалсафаро гуянд, ки конунхои умумии дарки эстетикии табиат, чамъият ва фаъолияти бадеии одамонро меомузад. Одамон зимни фаъолпяти мехнатиашон категорияю конунхои эстетикиро дарк карда, табиату чамъиятро «мувофики конунхои зебои дигар мекунанд. Категорияхои Э. умуми ва махсус мешаванд. Категорияхои умумии Э. (хусну кубх, …

ЭТАЛОН (франс. etalon), меъёр ё ченакест барои тачдид, хифз ва итиколи вохиди ягон бузурги. Э.-е, ки барои тамоми мамлакат ба сифати меъёри асоси тасдик шудааст, Э.-и давлати ном дорад.