Биология

ХРОМОСОМАХО (аз хромо… ва юн. soma — чинс, тан) ,—органоидхои ядрои хучайраро гуянд, ки хосиятхои ирсии хучайра ва органнзмхоро муайян мекунад. Дар хучайрахои танаи аксар набототу хайвонот хар як хромосома чуфт буда, якеаш аз падар ва диг. аз модар (хангоми бордоршави) гирифта шудааст. Xромосомахо зохиран дар даврахои гуногуни цикли хучайрави …

ХРОНОБИОЛОГИЯ (аз юн. chronos — вакт ва биология), биоритмология, як фасли биологияро гуянд, ки шароити пайдоиш, конуният ва ахамияти ритмхои биологиро меомузад.

ХУБАК, чурак, чирак (Fraxinus raibocarpo), як навъ буттаест аз оилаи зайтунихо. То 6 м кад мекашад. Баргаш пармонанд (аз 3 ва 5-то баргча иборат аст); баргчааш байзашакл, бедандонаи чармгун (дарозиаш то 6 см, бараш то 4 см).Гулаш 4-баргаи сафед, дучинса, мевааш досшакли канотакдор (дарозиаш то 3 см, бараш 1,5 см). …

ХУБОНИ,  1) зардолуро гуянд, ки бо магзи бодом хушконида шудааст. Xубони аз кадим дар байни точикон маъмул аст. Зардолуро дукафон намуда ба чои донакаш магзи бодомро мегузоранд ва дар офтоб хушк мекунанд. 2) Як чанд навъи себи  сурхро гуянд.

ХРОМОПЛАСТХО (аз хромо… ва юн. plastos — сохташуда, шакл гирифта), органеллахои рангини дохилихучайравии набототро гуянд. Xромопластхо одатан аз пластидхои сабз дар натичаи вайрон шудани пигментхои сабз хосил мешаванд. Баъзан Xромопластхо аз пластидхои беранг — лейкопластхо (мас., дар сабзи) низ пайдо мешаванд.

ХОРИШАК, як навъ дарди пусти одаму хайвонро гуянд. Xоришак касалии сироятнок буда, барангезалдааш хоришканахо (Acarus scabiei) мебошанд. Хоришканаи модина ба зерпуст даромада тухм мегузорад. Канахо зуд меафзоянд (дар 3 мох то 150 млн канаи нав ба вучуд меояд). Одамр аз хоришканахо одатан дар натичаи бо беморон алокаи наздик доштан, риоя …

ХОРДАДОРХО (Chordata), як типи хайвоноти дарандаи олиро гуянд. Ба 3 зертип (пардадорхо, бедумдумахо ва мухрадорон) чудо мешаванд. Xордадорхо хорда, найчаи асаби пушт, таркиши галсама доранд. Кариб дар рафти хаёти хамаи Xордадорхо найчаи асаби пушт боки мемонад. Бадани Xордадорхо бугумдор буда, махсусан дар давраи инкишофи чанини бедумдумахо ва мухрадорон нагз аён …

ХОРИК, химерахо дар биология, организмеро гуянд, ки аз хучайра ё бофтахои ирсии гуногун иборат аст. Истилохи Хорикро бори нахуст с. 1907 ботаники немис Г. Винклер барои вазъи растанихое, ки дар натичаи пайвандкунии ангури сагак ва помидор хосил шудаанд, истифода намуд. Дар амалияи богдори бисёр Хорикхо, ки дар натичаи пайвандкуни тасодуфан …

ХОРЕЯ (аз юн. choreia — ракс), харакатхои номувофик, гайриихтиёри ларзидани дасту пой ва г.-ро гуянд. Як навъи гиперкинезия (харакати барзиёд). Хангоми иллатёбии органикии баъзе кисмхои тахтикишрии магзи cap пайдо мешавад. Хореяи хурд (ё Хореяи Сиденхем) бештар дар кудакон ва наврасон чун зухури тарбод инкишоф меёбад. Хореяи дер ё Хореяи Хантингтон …

ХОРИ КАРРОК, алохор, бозовард, кукухорак (Silybum ma-rianum), гиёхест аз оилаи мураккабгулхо. Пояаш рост, одатан бешоха; 60—160 см кад мекашад. Баргаш калони хордор раххои сафед дорад. Хушагулаш «сабадак»-и калон, дар нуги поя чой гирифтааст; гулаш майда, найчашакли аргувонист. Донаш зардтоб, чилодор. Одатан моххои май — июн гул мекунад, авг.—сент. тухм мебандад. …