Биология

ХАРГУШАК, гули харгуш, энотера, онагра (Оепоthera), як чинси гиёкхоро гуянд (аз оилаи Оenothera). Баргаш дар поя пайдаркам чой мегирад, гулаш кифшакл, мевааш гуза. Такрмбан 200 намуди харгушак бештар дар нохияхои иклимашон муътадили Америка меруяд. Дар СССР 5 намуди харгушак нуму мекунанд. Баъзе намудхои харгушак мавриди тадкикоти генетики шудаанд. Ботаники голланди …

ХАРДУМА, 1) хардумак (Dastulis- glomerata), гиёхи бисёрсолаест аз оилаи хушаихо. Пояаш сахту рост (такрибан 1 м), сербарг. Дар Точикистон хардумахои худруй чузъи таркибии набототи гуногуни нохияхои кухсор (1100—2800 м аз сатхи бахр) хисоб меёбад. Дар кисми марказии каторкухи Хисор, нишебихои шимоли кухи Рангон ва мавзеи Ховалинг маргзорхои калони хардума хастанд. …

ХАЛА, куланч, хуручи дарди шадиду ногахониест, ки хангоми ташаннучи ягон узви батн пайдо мешаванд. Якчанд намуди Xала маълум аст: гурдави (хангоми пайдоиши санги гурда, гидронефроз, нефроптоз, поликистоз, сили гурда ва гайра) чигари (хангоми нойчаи талхаронро руст кардани санг), гадуди зеримеъдави (айёмн пайдошпи панкреатит, санги гадуди зери меъда ва гайра), кирмрудаги, …

ХАЛАНЧ (Саlluna vulgaris), як навъ буттаи кадпасти хамешасабзест аз оилан халанчихо. То 30— 70 см кад мекашад. Шохаш сербарг, баргаш майда, гулаш майдаи зангулашакл, бунафши гулоби, баъзан сафед. Мевааш гузаи камтухм. Бештар дар санавбарзор, кухсор ва ботлокзори серторф месабзад. Халанчзорхои фарох мавчуданд. Гули Xаланч хеле сершахк аст, вале асалаш тираранг, …

ХАЛИЛИХУРАК як навъ гамбуски хурдро гуянд, ки ранги сурх ва холхои сиёх дорад.

ХАМЕФИТХО (аз юнони сhamai — дар замин ва рhyton — растани), растанихоеро гуянд, ки мугчаи рушди онхо аз руи хок каме болотар (20—30 см) буда, одатан зимистон зери барф мемонад. Ба хамефитхо патта (черника, мушкбед ва гайра), нимпатта (масалан, сисанбар, бисёр навъхои шибог), баъзе гиёххои бисёрсола (масалан, зеленчук) ва ушна …

ХАМИРАК, як навъ ангури махаллист. Токаш муътадил месабзад. Баргаш 3—5-парра гулаш дучинса, вазни миёнаи хушдаш 300—350 г, донааш лунда, сабзи зардтоб, сершира (кандаш 21—24 фоиз), пусташ нафис (2-3- то тухм дорад). Даври нашваш 140 —145 руз. Аз хар га токзор 100— 120 с хосил мегундоранд. Асосан барои тархури ва майкаши …

ФУНДУКИХО, финдикихо (Соrуlaсеае), як оилаи буттаву дарахтонро гуянд; баъзан фундукихоро зероилаи тусихо мехисобанд. Фундукихо гули якчинса, хушагули «гушворашакл» доранд. Чинси растанихои граб, хмелеграб, остриопсис ва фундук (60 намуд)-ро дар бар мегиранд. Онхо асосан дар нохияхои гаиритропикии Нимкураи Шимоли меруянд. Дар республикаи мо факат фундук меруяд. Баъзе навъхои богии фундук ва …

ФУКОЪ, 1) шарбатест, ки аз мева ё галладона тайёр кунанд; 2) косаи шарбатнуши.

ХАДАНГ, 1) якчанд навъ туси худруйро гуянд, ки дар каторкуххои Зарафшон ва Хисору Дарвоз меруяд; 2) чуби сахтест, ки аз он найза, тир ва зини асп созанд. Чунон ки Фирдавси гуфтааст: Ба банди камарбандаш овард чанг, Чудо кардаш аз пушти зини хаданг.