ТАДКИКИ СИСТЕМИ

ТАДКИКИ СИСТЕМИ, тахкики объектхо ба сифати системахост. Тахкики капитализм аз тарафи К. Маркс дар «Капитал» намунаи тадкики системи мебошад. На хамаи тадкикоти илми тадкики системи шуда метавонад. Масалан, тадкики эмпири, ки бо рохи чудо карда гирифтани баъзе ашё ва ошкор намудани хосияту муносибатхои онхо бурда мешавад, бо вучуди барои илм ахамиятнок буданаш, тадкики системи ба хисоб намеравад.

Хусусияти тадкики системи аз он иборат аст, ки ягон хосияти система, ба истилох консенти система, масалан, тартиб ба кайд гирифта мешавад, баъд муносибатхоеро мечуянд, ки ба хамин хосият мувофик аст (масалан, аввал зиёдшавии вазни атом ба кайд гирифта шуда, баъд элементхои ба ин мувофик, яъне суботрати система муайян карда мешавад). Махз ба хамил рох Д. И. Менделеев тадкики системиро ба амал бароварда буд. Химикхои пешина бошанд, бо муайяи намудани хосияти элементхои маъмули химияви банд буданд; тадкикоти онхоро тадкики системи донистан нашояд.
Муайян намудани ашё хамчун система, ки дар тадкики системи макоми хос дорад, одатан ибтидои тадкики системи мебошад. Вазифаи навбатии он аз ошкор кардави хусусиятхои системии объект ва муносибатхои хоси системи иборат аст. Масалан, якхелаги ва гуногуншаклии эламентхо, имконияти дохил шудани элементхои нав ё хорич шудани элементхои кухна бе тагйироти чиддии система ва гайра.
Вазифахои мухиме, ки дар рафти тадкики системи хал карда мешавад, муайян намудани робита байни кимати параметрхои системи ва хосияти коекретии гайрисистемии объект мебошад. Масалан, ранги нилгуни осмон (хосияти гайрисистами) бо гайриякчинсагии атмосфера (хосияти системи) алокаманд аст. Самаранокии тадкики системи ба он вобаста аст, ки барон баровардани хулоса аз натичахои тадкики системи алокаи байни киматхои параметрхои састеми, яъне конуниятхои умумисистеми то чи андоза истифода мешаванд. Чунин конуниятхо дар доираи назарияи умумии системахо мукаррар карда мешаванд, ки асоси назариявии системология мебошад.
Барои ифодаи тадкики системи, ки бешосита ба гааэарняи умумии системахо истинод мекунад, истилохи «тахлили системи» истифода мешавад. Истилохи «тарики системи» низ чун муродифи тадкики системи ба кор бурда мешавад.
А. И. Уёмов.