Маълумоти охирин
Главная / Чугрофия / РЕСПУБЛИКАИ СОВЕТИИ ФЕДЕРАТИВИИ СОТСИАЛИСТИИ РОССИЯ

РЕСПУБЛИКАИ СОВЕТИИ ФЕДЕРАТИВИИ СОТСИАЛИСТИИ РОССИЯ

sssr

РЕСПУБЛИКАИ  СОВЕТИИ ФЕДЕРАТИВИИ СОТСИАЛИСТИИ  РОССИЯ, Р С Ф С Р, 25 октябр (7 ноябр). 1917 ташкил шудааст. Дар Шимоли Гарб бо Норвегия ва Финляндия, дар Гарб бо Полша, дар Чануби Шарк бо Хитой, Республикаи Халкии Мугулистон  ва Республикаи Халкии Демократии Корея, инчунин бо республикахои иттифокие, ки ба хайати Союз Советских Социалистических Республик СССР дохиланд: дар Гарб бо Республикаи Советии Сотсиалистии Эстония, Республикаи Советии Сотсиалистии  Латвия, Республикаи Советии Сотсиалистии Литва ва Республикаи Советии Сотсиалистии Белоруссия, дар Чануби  Гарб бо Республикаи Советии Сотсиалистии Украииа, дар Чануб бо Республикаи Советии Сотсиалистии  Гурчистон, Республикаи Советии Сотсиалистии Озарбойчон ва Республикаи Советии Сотсиалистии  Казокистон хамсархад мебошад. Сархадхои бахрии он хеле дароз буда, ба укёнуси  Яхбастаи Шимоли (бахрхои Баренс, Сафед, Кара, Лаптевхо, Сибири Шарки, Чукот) ва укёнуси Ором (бахрхои Боринг, Охота, Япон) рост меояд. Ба гайр аз ин Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР-ро бахрхои укёнуси  Атлантик: Балтика, Сиёх ва Азов, инчунин бахри Каспий ихо- та кардаанд.

Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР аз чихати масохат яке аз калонтарин, аз чихати ахоли серахолитарин ва аз чихати иктидори иктисоди пуриктидортарин республикахои иттифокии Союз Советских Социалистических Республик СССР мебошад. Масохаташ 17075,4 хазор километр2. Ахолиаш 142,1 миллион  нафар (1984). Пойтахташ шахри Москва. Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР 16 республикаи автономи (Бошкирдистон, Бурятистон, Догистон. Кабардаю Балкар, Калмокистон, Карелия, Коми, Мари, Мордва, Осетияи Шимоли, Тотористон, Тува, Удмуртистон, Чечену Ингуш, Чувашистон, Ёкутистон), 5 вилояти автономи, 6 кишвар, 49 вилоят, 10 округи автономиро дар бар мегирад. Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР аз чихати иктисоди ба 10 райони калони иктисоди чудо шудааст: Шимолу  Гарби, Маркази, Волгаю Вятка, Сиёххоки Маркази, Поволжия, Кавкази Шимоли, Урал, Сибири Гарби, Сибири Шарки ва Шарки Дур.

rss-russia

Сохти давлати. Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР — давлати сокибистиклоли советии сотсиалистии умумихалки, республикаи советии сотсиалисти, ки ба хайати Иттифоки Республикаи Советии Сотсиалистии дохил мебошад. Конститутсияи хозираи Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР аз 12 апрели 1978 дар сессияи 7-уми гайринавбатии Совети Олии Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР (даъвати 9-ум) кабул шудааст. Органи олии кокимияти давдати — Совети Оли, дар байни сессияхо Президиуми Совети Оли. Органи олии ичроия ва амрдиханда — Совети Вазирон, ки онро Совети Оли таъсис мекунад. Республикахои автономие, ки ба хайати Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР дохиланд, органхои олии хокимияти худ — Советхои Вазирони Республикаи Автономии Советии СотсиалистиРАСС доранд.

Органхои махаллии хокимияти давлати дар кишвархо, вилоятхо, вилоятхои автономи, округхои автономи, районхо, шахрхо, посёлкахо, кишлокхо — Советхои депутатхои халки мебошанд. Системаи суди: Суди Олии Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР, Судхои Олии республикахои автономи, судхои кишвари, вилояти, судхои вилоятхои автономи ва округхои автономи, судхои халки. Суди Олии Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР-ро Совети Олии Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР ба мухлати 5 сол интихоб менамояд. Прокурори Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР, прокурорхои республикахои автономи ва вилоятхои автономи, прокурорхои кишвар ва вилоятхоро Прокурори генералии Союз Советских Социалистических Республик СССР ба мухлати 5 сол таъин мекунад.

Табиат. Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР кисми калони Европаи Шарки ва Осиёи Шимолиро ишгол менамояд. Тули он дар самти меридиаии 2,5—4 хазор километр, дар арз 9 хазор километр. Нуктаи гарбтарини он — дар сархади Полша (19°38′ тули шарки), шарктарииаш—дар чазираи Ратманови гурухи чазирахои Диомида дар гул. Беринг (169°02′ тули гарби). Нуктаи чанубтаринаш дар сархади Республикаи Советии Сотсиалистии Озарбойчон (41°10′ арзи шимоли), нуктаи шимолтаринаш дар чазирахои Замини Франс-Иосиф (81*51′ арзи шимоли, чазираи Рудолф) вокеъ аст.

Релеф. Кариб 70% масохати Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР аз хамворихои фарох иборат аст. Дар Гарб хамвории Европаи Шарки вокест, ки он теппахои начандон баланди (то 250—400 метр) Валдай, Миёнаи Рус, Приволжия ва пасти- хои Окаю Дон, Наадикаспий ва гайраро дар бар мегирад. Каторкуххои Урал (баландиашон 800—1200 метр;  нуктаи баландтарин — кухи Народная, 1895 метр)’ сархади шаркии хамвори ба шумор мераванд. Каме шарктари Урал хамвории Сибири Гарби, дар байни дарёхои Енисей ва Лена пахнкухи Сибири миёна чой гирифтаанд; пахнкухро водихои чукури дарё бурида гузаштаанд. Дар Сибири Гарби каторкух- хои Олтою Саян, дар Сибири Шимоли Шарки каторкухи Верхоянск ва дар Шарки Дур боз чандин каторкуххо мавчуданд. Нуктахои баландтарин: дар Олтой кухи Белуха (4506 метр), дар Камчатка — Ключевская Сопка (4750 метр). Дар Камчатка ва чазирахои Курил вулконхои амалкунанда хастанд. Дар чануби Кисми европои нише- бии шимолии каторкухи Кавкази Калон (нуктаи аз хама баланди Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР — кухи Албрус (5642 м) тул кашидааст. Территорияи Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР аз чихати геологи кисми зиёди платформаи Европаи Шарки, тамоми платформаи Сибир, инчунин кисмхои чиндори Урал, хамвории Сибири Гарби, Сибири Чануби, вилоятхои Верхоянску Чукотка, суфакухи Коряк, Камчатка, чазирахои Курил, Примория ва Сахалинро дар бар мегирад. Дар конхои зеризаминии республика  захирахои асосии сузишвории минералии Союз Советских Социалистических Республик СССР (зиёда аз 70% захираи кашфшудаи уму- мииттифокии ангишт, зиёда аз 80% захираи кашфгардидаи газ, 91% захираи умумии торф), захирахои калони маъдани охан, 100% захираи апатит, зиёда аз 60% захирахои умумииттифокии намакхои калий ва бисёр дигар сарватхои зеризамини хастанд (1975).

iklimi-russia

Иклим. Кисми зиёди территорияи республика дар минтакаи муътадил вокест; чазирахои укёнуси Яхбастаи Шимоли ва нохияхои дурдасти шимолии материки ба минтакаи арктики ва субарктики, сохили бахри Сиёхи Кавказ ба минтакаи субтропики мансубанд. Иклим кариб дар хама чо континенти. Иклими Сибири Шарки конти- нентии шадид: амплетудаи харорати миёнаи мохи июл ва январи 50—65°Селсия. Харорати миёнаи январ аз 0—5°Селсия дар назди Кавказ то – 40, дар шарки Республикаи Автономии Совети Сотсиалистии Ёкутистон—50°Селсия. Харорати миёнаи июл аз 1°Селсия (сохили шимолии Сибир) то 24—25°Селсия (пастхамии Наздикаспий). Боришоти солона дар куххоп Кавказ ва Олтой 1500—2000 миллиметр, дар минтакаи бешазори хамвории Европаи Шарки 600—700 миллиметр ва дар чануби Шарки Дур то 1000 миллиметр. Дар тундра ва даштхо боришот нисбатаи кам аст (200—300 миллиметр); дар нохияхои нимбиёбони пастхамии Наздикаспий аз ин камтар (120—150 милиметр). Дар Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР карио 120 хазор дарё хаст. Аксари дарёхо (Двинаи Шимоли, Печора, Об бо Иртиш, Енисей, Лена, Ивдигирка, Колыма ва гайра) ба Онега, Таймир. Обанборхои калон низ сохта шудаанд: Рибинск, Куйбишев, Волгоград, Братск ва гайра. Хок  ва олами набототи республика аз  Шимол ба Чануб тадричан тагйир меёбад.  Дар зонаи биёбони арктики наботот хеле кам буда, асосан ушна,  гулсанг ва гайра меруяд. Такр. 65% территорияи республика дар минтакахои  беша вокеъ гардидааст. Дар тайгахои кисми шпмолии республика дарахтони коч, ладен, санавбар ва гайра,  дар бешазори дарахтони омехта тус, коч, булут, фарк, инчунин дарахтони пахнбарг меруянд. Дар территорияи республика чанд хели хок: сиёххок, хо-  кистари, дорчинии тира, хоки бешадашт ва гайра дида мешавад.

Олами хайвоноташ нихоят бой аст: рубохи шимоли, гавазни шимоли, шохгавазн, хирси малла, силовсин, самур, рубох, санчоб, харгуш ва гайра паррандахояш:— мурги дашти, титав, мурги чипори чангали ва гайра. Дар Шарки Дур паланги уссури, хирси сиёх, гуроз, дар минтакаи бешадашт ва дашт муши дашти, юрмон, курмуш, аз паррандахо дугдог, шохин, хар гуна мургоби, коз, лонхурак ва гайра вомехуранд.

Дарё, кул ва бахрхои республика аз мохи (загорамохи, лучмохи, минкормохи, шуртан, тосмохй, лаккамохи, равганмохи, озодмохи ва гайра) ва хайвоноти оби (наханг, морж, тюлен, шери оби) нихоят бой мебошад.

Ахоли. Дар территорияи РСФСР зиёда аз 100 халк знндагп мекунад. Русхо, ки забонашон ба гурухи забонхои сла- вянхои шарки дохил мешавад, дар саросари республика зиндагй карда, 82,6% ахолии онро таппшл мекунанд. Ду халки дигар — украинхо ва бе- лорусхо, ют ба забонхои славянхои чануби мансубанд, низ дар тамоми терр. Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР маскунанд. Намояндагони гурухи забонхои фину угор (карелхо, коми, марихо, удмуртхо, мордвахо, хантию мансихо ва дигар) ва гурухи забонхои турки (чувашхо, бошкирдхо, тоторхо, казокхо, карочоихо, ёкутхо ва дигар) низ икомат доранд. Забони руси барои хамаи халкхои Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР забони гуфтугуии байналмилали мебошад. Аз нисф зиёди шахрхои калонтарини мамлакат (монанди Ленинград, Горкий, Новосибирск, Куйбышев, Свердловск, Челябинск, Омск) дар Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР вокеъ гаштаанд. Шумораи шахр ва посёлкаи типи шахрхои 1940—74 дар республика такрибан 2 маротиба афзуд. Баъди Чанги Бузурги Ватани (1941—45) шахрхои Ангарск, Набережние Челни, Братск, Волжск, Салават, Находка, Новокуйбышевск бунёд шуданд.

Очерки таърихи. Одам дар территорияи хозираи Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР тахминан 700 хазор сол кабл аз ин маскан карда буд. Аз ин хусус икоматгохи сокинони Кавкази Шимоли ва Наздикубан, ки аз Закавказия омадаанд, шаходат медиханд. Давраи кадимтарини асри санг тахминан 100 хазор сол мукаддам ба охир расидааст. Дар давраи палеолити миёна (маданияти мусте) 100 —35 хазор сол кабл аз ин неандерталихо усули афрухтани оташро ёд гирифтанд. Махз дар хамин давра дар Волгаи Поён, Урали Миёна бошишгоххо ба вучуд омаданд. Дар давраи охири палеолит (аз 35 то 10 хазор сол мукаддам) инсон намуди хозираи одамиро гирифт. Одамон аз Куто гузаштанд, дар як кисми Сибир сокин шуданд.

Дар давраи мезолит тиру камон пайдо шуд. Тахминан дар хазорахои 6—5 то метр давраи неолит фаро расид. Ташаккули кабилахое огоз ёфт, ки ояхо ба просесси бардавом ва мураккаби тараккиёти гуруххои этники ибтидо гузошта, дар оянда асоси халкхои кисмхои европои ва осиёгит территорияи хозираи республикаро ташкил намуданд.

Дар хазораи 3 то милод дар Кавкази Шимоли асри биринчи сар шуд. То охирхои хазораи 2 то милод олоти биринчи кариб дар тамоми территорияи хозираи Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР пахн шуд. Дар Урал, Сибири Гарби, Поволжияи Боло марказхои олотсозии металли ба вучуд омаданд. Дар минтакахои дашт ва бешадашт чорводори, дар водии дарёхо зироатчиги таракки кард. Дар хазораи 1 то милод дар Чануб асри охан сар шуд, просесси тараккиёти иктисоди ва ичтимои суръат гирифт. Кабилахои Кавкази Шимоли, скифхо ва сарматхо сохиби олоти охани шуданд.

 

Дар асри 3 милод ба хамвории Европаи Шарки кабилахои бодиянишин — готхо, дар асри 4 гуннхо зада даромаданд. Дар Кавкази Шимоли асрхои 4—8 аланхо муттакид шуданд, дар миёнаи асри 6 дар даштхои Европаи Шарки бо сардории авархо иттифоки кабилахои бодиянишин ташкил шуд, ки онхо дар асри 7 дар мубориза бо Византия шикаст хурданд. Дар шимол ва шарктари бахри Азов дар асри 5 булгорхо бодиянишини мекарданд. Як кисми онхо дар охири асри 5 дар ду сохили Дунай маскан карданд, кисми зиёди онхо ба тасарруфи давлати тавонои Хоконии Турк даромаданд, ки ин давлат асри 6 ташкил шуда, марказаш дар Осиёи Мнёна буд. Дар мубориза бо истилои арабхо он ба Хокони Турки Шарки ва Хокони Турки Гарби чудо шуд. Славянхои кадим дар территорияи Европаи Шарки ташаккул ёфтанд. Дар шароити ба ном мухочирати азими халкхо дар асри 3 милод славянхо ба славянхои шарки, гарби ва чануби таксим шуданд. Аз байни славянхои шарки дар миёнаи хазораи 1 милод кабилахои Днепри Миёна макоми калон пайдо карданд. Дар территорияи Европаи Шарки, Сибир ва Шарки Дур гуломдори аз даврахои кадим маълум бошад хам, вай асоси сохти чамъияти синфии нав нашуд. Пешрафти дехкони, чорводори ва хочагии шикору хунарманди дар байни славянхои шарки ба прогресси истехсолот дар доираи сохти чамоави мусоидат кард. Просесси мураккаб ва бардавоми инкишофи муносибатхои феодали ба он оварда расонд, ки дар охири асри 8 — ибтидои асри 9 дар ин чо давлати аввалини Руси Кадим (марказаш дар Киев) барпо гардид (Нигаред низ Руси Киев). Солхои 988—989 дини насрони чори гардид, ки он ба мустахкам шудани хокимияти давлати, муносибатхои феодали ва макоми байналхалкии Руси Киев мусоидат намуд. Руси Киев тохтутози пачанак ва кипчокхои бодиянишинро зада гардонда, дар Европаи Шарки яке аз давлаткои муктадир шуд. Дар пойдоршавии Руси Киев роли княз Владимир Святославич (тахминан солхои 980—1015 хукмрони кардааст) ва Ярослав Мудрий (1019— 54) калон аст. Вусъати муносибатхои феодали, ки он бо муборизаи тезутунди синфи алокаманд буд, боиси пайдоиши марказхои нави феодали ва мустахкамшавии мавкеи феодалхои махалли гардид. Владимир Всеволодович Мономах (1113— 25 хукмрони кардааст) давлати Руси Киевро ба итоати худ даровард, аммо баъди вафоти князи бузурги Киев Метислав Владимирович (1132) давлати Руси Кадим пароканда шуд. Князии Владимиру Суздал, князия Галисияю Волин, республикаи феодалии Новгород ва дигар аз Руси Киев чудо ва мустакил шуданд. Соли 1223 князхои чануби Рус дар мухорибаи назди дарёи Калка аз мугулу тоторхо шикаст хурданд ва соли 1236 юриши мугулу тоторхо ба Европаи Шарки сар шуд. Истилогарон аввал Бул- горияи Волгаю Кама, соли 1237 Рязан ва дигар шахрхоро горат ва несту нобуд карданд. Баробари хамин ба давлати Рус аз Гарб низ хамла оварданд. Соли 1240 ба территорияи он шведхо зада даромаданд, аммо дар Мууорибаи Нева (1240) дружинахои рус бо сардории Александр Невский аввал шведхо ва соли 1242 дар Мухорибаи руи ях (кули Чуд) истилогарони немисро торумор карданд. Дар натичаи авчгирии парокандагии феодали ва такдиди мугулхо заминхои чануб ва гарби Рус ба ихтиёри князии бузурги Литва, Закарпатия ба ихтиёри Венгрия ва Галисия ба ихтиёри Полша гузашт. Дар нимаи дуюми асрхои 13—14 парокандагии феодалии давлати Рус давом дошт. Дар нимаи дуюми асри 114 князии Москва ба мубориза барои заминхои рус ба мукобили зулми мугулхо рохбари намуда, бо мурури замон маркази заминхои муттахидаи рус гардид. Дар Муборизаи Куликово (1380) кушунхои муттахидаи рус тахти рохбарии Дмитрий Донской лашкари мугулхоро шикаст доданд, ки пас аз он роли рохбарикунандаи князии Москва дар просесси мутта- хидшавии давлатхои Рус боз хам афзуд. Князии Бузурги Москва аз зиддиятхои дохилии заминхои феодалии рус истифода бурда, ба кув- ваи табакахои гуногуни ичтимоии чамъият такия карда, охири асри 15—аввали асри 16 заминхои русро асосан муттахид кард. Соли 1478 Новгород, 1485 Твер, 1510 Псков, 1514 Смоленск ва 1521 Рязан хамрох карда шуданд. Просесси муттахидшави бо мубориза бар зидди хавфу хатари беруна зич алокаманд буд. Соли 1480 ба зулму истибдоди мугулхо зарбаи катъи зада шуд, аммо вазифаи мухими мудофиа аз хучуми ворисони Урдаи Тиллои хонихои Крим, Казов, Аштархон, инчунин князии Бузурги Литва ва орденхои рицархои немис дар Наздибалтика ба миён омад.

Дар ахди шох Ивани.1У Василевич Грозный (1533—84; аз соли 1547 шох) муборизаи дохилии сиёси хеле тезутунд шуд. Иван Грозний дар аввали хукмронии худ доир ба мустахкам кардани табакаи дворянхо, пурзур намудани давлати мутамарказ чандин ислохот гузаронд. Дар ин давра яке аз вазифахони мухимтарини сиёсати хоричи хал гардид: хонихои Казон ва Аштархон бархам дода шуданд, барои ишгол намудани заминхои Пасиурал ва Сибири Гарби шароит фарохам омад.

Охири асри 15— аввали асри 16 ташаккули халки рус ба охир расид ва номи «Россия» ба урфият даромад. Чанг дар Гарб барои баромадан ба бахри Балтика (Чанги Ливон 1558—83) муборизаи байни оппозитсияи князхою боярхо ва хокимияти давлатиро аз нав тезонид. Хокимияти подшохи ба воситаи системаи террористии опричнина мавкеи худро мустахкам кардани шуд. Аммо оммаи халк ба он зид баромад, ки ин ба чанги дехконон (ибтидои асри 47) табдил ёфт. Шу- риши И. И. Болотников вокеаи асосии он буд. Муборизаи байни бояр- хо ва дворянхо низ тезу тунд шуд. Феодалхои Полша ва Шветсия аз вазъияти мураккаби дохили истифода бурда соли 1604 ба Россия зада даромаданд. Кушунхои Полша Москваро ишгол карданд. Халк тахти рохбарии К. 3. Минин ва Д. М. Пожарский ба мубориза бархоста, соли 1612 Москваро аз истилогарони поляк озод кард. Аз соли 1613 дар Россия хукмронии сулолаи Романовхо сар шуд.

Аз асри 17 давраи нави таърихи Россия сар шуд. Косиби ба истехсолоти хурди моли табдил меёфт, корхонахои дворянхо меафзуданд. Мануфактурахои давлати ба вучуд омаданд, ки онхо барои мамлакат ярок ва металл истехсол мекарданд, тичорат дар дохили мамлакат равнак ёфт. Алокаи бозорхои хурди махалли мустахкамтар шуда, бозори умумироссияги ба вучуд меомад. Пой- тахти давлат — Москва ба калонтарин маркази алокахои тичорати табдил ёфт. Аммо просесси пайдоиши унсурхои буржуазии асрхои 17—18 дар шароити мустахкам гардидани тартиботи крепостнойчиги суръат мегирифт. Истехсолоти мануфактури, ки ба мехнати крепостнои асос меёфт, камкудрат буд. Пуркувват шудани мавкеи аъёну ашроф ба мустахкам гардидани моликияти хусусии феодалону помешикон ба замин ва боз хам васеъ шудани муносибатхои крепостнои оварда расонд. Соли 1649 системаи хукуки крепостнои ба хукми конун дароварда шуд.

Мустахкам шудани мавкеи аъёну ашроф ва суст гардидани мавкеи боярхо, инкишоф ёфтани муносибатхои молию пули ва пурзур шудани иктисодиёти давлати феодали барои гузариш ба мутлакият шароит фарохам овард. Охири асри 17 дар Россия барои гузаронидани тагйиротхо дар иктисодиёт, сохти давлат, маданият шароит фарохам расид. Ин тагйиротхоро хукумати шох (1682—1725) Пётри 1 Кабир (аз соли 1721 император) ба амал баровард. Дар рафти Чанги Шимолии 1700—21 армияи мунтазам, флоти харби-бахри ташкил карда шуд, дар назди Лесная (1708), Полтава (1709), Гангут (1714), Гренгам (1720) армияи рус галабахои калон ба даст овард; ба суи бахри Балтика рох кушода шуд..*Соли 1721 мамлакат империяи Россия эълон карда шуд. Саноати ба мехнати крепостной асосёфта хеле таракки кард. Алалхусус саноати кухкори дар Урал босуръат таракки мекард. Савдо инкишоф ёфт, баланси фаъоли савдои беруна ба даст дароварда шуд, тичорат мавкеашро мустахкамтар кард. Дар чоряки якуми асри 13 аппарати маркази ва махаллии давлат аз нав ташкил, думаи боярхо ва приказхо бархам дода шуд. Сенат ва колле- гияхо ташкил ёфтанд, мамлакат ба губернияхо чудо, тартиби адои хизмати харби ва граждани муайян гардид. Ислохоти гузаронидашуда асосан ба манфиати дворянхо буд; онхо дар тамоми системаи идоракунии давлат мавкеи мустахкам пайдо карданд. Калисо ба итоати давлат гузашт. Дар сохаи маданият тагйиротхои калон ба амал омаданд: мактабхои дуняви таъсис ёфтанд, робитаи мадани бо Европаи Гарби васеътар гардид, китобчопкуни инкишоф ёфт. Академияи Фанхо (1724, соли 1725 кушода шуд) ташкил карда шуд. Россия ба таквими нав (аз соли 1700) гузашт; ба расму русуми дворянхо дигаргунихо дохил карда шуд.

Аз нимаи дуюми асри 18 дар Россия инкишофи муносибатхои капиталисти сар шуд. Муносибатхои молию пули равнак ёфтанд. Дар ахди Екатеринаи II (1762—96) заминдории дворянхо аз нав авч кард. Бо максади зиёд намудани фонди замини давлат соли 1764 як кисми заминхои калисо аз ихтиёри он гирифта шуд. Норозигии дехконон боиси калонтарин шуриш дар Россия гардид.

Хукумати подшохи дар сохаи сиёсати беруна саъю кушиши дворянхоро, ки ба заминхои хосилхези Ч. тамаъ доштанд ва точиронро, ки дар чустучуи роххои кулаи савдо ба воситаи бахри Сиёх буданд, ба назар гирифта, барои бехатарии сархадхои чануби муборизаро давом медод.

Дар натичаи галабахо бар Туркия хонигарии Крим (1783) бархам дода шуда, сохилт шимолии бахри Сиёх ба империяи Россия гузашт, сархади давлати аз дарёи Днестр мукаррар гардид. Солхои 70—90 Украинаи Сохили рост ва тамоми Белоруссия ба Россия хамрох карда шуданд.

Дар аввали асри 19 Александри I (солхои 1801—25— император) як катор ислохотхо гузаронид; вазоратхо, Совети давлати ва гайра таъсис намуд. Дар натичаи чангхо ва фаъолияти дипломати соли 1801 ба хайати империяи Россия Гурчистони Шарки, 1809 Финляндия (бо андаке мухторият), 1812 як кисми Гурчистони Гарби ва Бессарабия хамрох карда шуданд. Россия солхои 1805 ва 1806—07 дар чангхои коалитсионии зидди Франсияи наполеони иштирок кард. Соли 1812 кушунхои Наполеон ба Россия зада даромаданд (нигаред маколаи Чанги Ватании 1812), 26 август (7 сентябр) 1812 кушунхои Наполеон дар Мухорибаи Бородино сахт шикаст хурда, дигар ба худ омада натавонистанд ва нихоят маглуб шуданд. Мувофики карори Конгресси Вена (1814—15) бо сардории Россияи подшохи Иттифоки мукаддас ташкил ёфт. Шохии Полша ба Империяи Россия гузашт.

Баъди ба охир расидани чанг хуручхои оммаи халк бар зидди тартиботи крепостной кувват гирифт, дар армия низ балвохо руй медоданд, аммо хар як хуручро хукумати подшохи  берахмона пахш мекард. Реаксия ба хама сохахои маданият хучум меовард. Устави сахтгири сензура чори гардид, гояхои динию монархисти пахн мешуданд. Дар чунин шароит дар байни харбиёни чавони аъёну ашрофи пешкадам кружокхо ташкил мешуданд, ки максади онхо мамлакатро аз зулми мутлакияти крепостнои начот додан буд. Шуриши декабристон 14 декабри 1825 ба давраи дворянии харакати револютсионии озодихохи дар Россия ибтидо гузошт.

Нимаи якуми асри 19 давраи кризиси сохти феодали-крепостной дар таърихи Россия буд. Дар чоряки дуюми асри 19 дар Россия табаддулоти саноати сар шуд. Дар территория губернияхои сиёххоки Россияи Европои нохияи марказии саноатию иктисоди ба вучуд меомад. Соли 1837 аз Петербург то Сарское Село аввалин рохи охан, 1851 аз Петербург то Москва дарозтарин рохи охан дар дунё сохта шуд. Бо вучуди ин Россияи крепостной назар ба дигар мамлакатхои Европа аз бисёр бобат кафо мемонд. Дар тайёр намудани заминаи гоявию сиёсии бекор кардани хукуки крепостной маданияти нимаи якуми асри 19 рус роли калон бозид. Инчунин нобарорихои калони саризм дар сиёсати беруна, ки ба он кризиси муносибатхои крепост- нои сабаб шуда буд, барои бекор шудани хукуки крепостнои замина тайёр кард. Махсусан маглубияти армияи рус дар Чанги Крим (1853— 56) дар назди хукумати Россия масъалаи бекор кардани хукуки крепостноиро ба мадди аввал гузошт.

Дар нимаи дуюми асри 19 Россия ба Формасияи капиталисти дохил шуд. Дар натичаи ислохоти дехконии (1861), ки онро хукумати Александри II (1855—81) гузаронид, дар тамоми империяи Россия 22,5 миллион  дехконон аз зулми помешикон озод шуданд. Бекор карда шудани хукуки крепостнои ва пслохотхои минбаъдаи буржуази кадаме буд барои гузаштан аз мутлакияти феодали ба мутлакияти буржуази. Барои таракки кардани муносибатхои капиталисти дар саноат ва хочагии кишлок шароитхои мусоид фарохам омаданд. Дар нимаи дуюми асри 19 просесси ба Россия хамрохшавии Казокистон анчом ёфт ва кисми зиёди Осиёи Миёна ба Россия хамрох шуд. Ба “Россия хамрох шудани халкхои Осиёи Миёна, Казокистон ва Кавказ ахамияти калони прогрессиви дошт.

Аз солхои 60 дар харакати озодихохии Россия давраи буржуази-демократи сар шуд. Ба ин харакат Н. Г. Чернышевский ва Н. А. Добролюбов, ки куввахои револютсиониро дар атрофи журнали «Современник» муттахид намуда буданд, рохбари мекарданд. «Замин ва озоди» калонтарин ташкилоти револютсионии солхои 60 ба хисоб мерафт. Аз солхои 70 сар карда ба ин харакат халкчиён хамрох шу- данд. Аввалин ташкилотхои коргарии «Иттифоки Чанубии коргарони Россия» (соли 1875 дар Одесса) ва «Иттифоки Шимолии коргарони рус» (соли 1878 дар Петербург) ташкил шуданд. Охири солхои 80 ва аввали солхои 90 дар муборизаи озодихохи синфи коргар рохбариятро ба дасти худ гирифт. Пролетариати Петербург ва Москва отряди пешкадами он буд. Дар натичаи авчи харакати коргари кру- жок ва гуруххои марксисти ташкил шуданд. Дар кори пахн кардани гояхои марксизм дар Россия гурухи «Озодии мехнат» (Женева, 1883), ки Г. В. Плеханов рохбараш буд, роли намоён бозид.

Охири асри 19—аввали асри 20 Россия дар катори дигар давлатхои чахон ба дарачаи олии капитализм — империализм дохил шуд. Аз миёнахои солхои 90 асри 19 дар харакати озодихохии рус давра : пролетари сар шуд, ки он бо гояхои сотсиализми илми му- саллах буд. Соли 1895 Владимир Илич Ленин бо гурухи марксистон «Иттифоки мубориза барои озодии синфи коргар»-и Петербургро ташкил кард. Съезди 1-уми Российская социал-демократическая рабочая партия РСДРП соли 1898 ташкил ёфтани партияи сотсиал-демократии коргарии Россияро расман эълон кард. Дар мубориза барои партияи пролетарии типи нав газетаи ленинии «Искра» роли халкунанда бозид. Съезди 2-юми партия соли 1903 Программаи Российская социал-демократическая рабочая партия РСДРП-ро кабул карда, бо хамин ба партияи болшевики, партияи типи нав ибтидо гузошт. Ташкил шудани партияи болшевики дар харакати коргарии Россия ва байналхалки гардиши куллие буд. Россия ватани ленинизм, маркази чахонии тафаккури револютсиони ва амалиёти револютсиони шуд. Чанги Русу Япон (1904—05) фаро расидани кризиси револютсиониро тезонид. Маглубияти саризи дар чанг вазъ- иятро боз хам тезу тунд кард. Ба Револютсияи буржуази-демократии 1905—07 дар Россия синфи коргар бо сардории партияи марксисти дохил шуд. Револютсияи 1905—07 дар Россия шикаст хурда бошад хам, он тайёрии генералии Револютсияи Сотсиалистии Октябр (1917) буд. Россия дар асри 19 такягохи реаксияи Европа буд, вале дар ибтидои асри 20 авангарди харакати озодихохии чахони гардид. Дар рафти Чанги якуми чахони (1914—18) Россияи буржуази дар иттифок бо буржуазияи дигар мамлакатхои Антанта максади имперпалистонаи худро химоя мекард, ки он просесси дар мамлакат фаро расидани револютсияро тезонид. Вазъияти револю-тсионии соли 1916 ба Револютсияи буржуази-демократии феврали 1917 оварда расонд, ки дар натичаи он мутлакият сарнагун карда шуд. Галабаи Револютсияи феврал дигартунии катъие дар таърихи мамлакат буд. Россия ба республикаи буржуази- демократи табдил ёфт.

Дар натичаи галабаи Револютсияи Кабири  Сотсиалистии Октябр дар Россия хокимияти капиталистон ва помешикон сарнагун шуда, диктатураи пролетариат баркарор гардид, капитализм бархам хурд, зулми ичтимои ва милли хотима ёфт. Пролетариати Россия аз синфи мазлум ва истисморшаванда ба синфи хукмрон, партияи он — Партияи коммунистон ба партияи рохбарикунанда табдил ёфт. Съезди 2-юми умумироссиягии Советхои депутатхои коргарон ва солдатхо 25 октябр (7 ноябр) дар бораи ба дасти Советхо гузаштани тамоми хокимият карор кабул карда, Комитети Ичроияи Марказии Умумироссия интихоб намуд ва бори аввал дар таърихи давлати коргару дехкони Республикаи Советии Россия бо сардории Владимир Илич Ленин Совети Комиссарони Халк (СКХ)-ро ташкил намуд. Раиси Комитети Ичроияи Маркази Умумироссия аз ноябри 1917 то марти 1919 Я. М. Свердлов, аз марти 1919 М. И. Калинин буд. Ба чои аппарати кухнаи давлати аппарати нави давлати совети ташкил ёфт.

Съезди 3-юми умумироссиягии Советхои депутатхои коргарон, солдатхо ва дехконон, ки 10—18 (23— 31) январи 1918 шуда гузашт, барои минбаъд мустахкам гардидани хокимияти Совети ахамияти багоят калон дошт. Съезд Россияро Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия (РСФСР) эълон кард. Тамоми хокимият дар марказ ва дар махалхо ба дасти Советхо гузашт.

Совети Комиссарони Халк СКХ-и Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР 3 марти 1918 бо Германия Сулхи Брест (1918)-ро баста аз чанги империалисти баромад. Хокимиятн Совети кувваи худро ба баркарор кардани хочагии халк равона кард. Баъд аз галабаи Револютсияи Кабири Сотсиалистии Октябр милликунонии корхонахои монополисти, наклиёт, банкхои хусуси ва гайра сар шуд. Мубориза бо кулакхо, ки аз фуруши галла ба давлат саркаши мекарданд, нихоят тезу тунд шуд. Совети Комиссарони Халк СКХ-и Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия  РСФСР мачбур шуд, ки дар мамлакат дик- татураи озука чори намояд: ба галлачаллобон беамон чазо дода мешуд. Мохи маи 1918 аз коргарони Петроград, Москва, Тула, Иваново-Вознесенск барои хисобу китоб ва аз дасти кулакхо кашида гирифтани галлаи зиёдати отрядхо ташкил карда шуданд. Аз мохи июн сар карда комитетхои камбагалон таъсис ёфтанд, ки онхо дар кори ривочу инкишоф додан ва мустахкам намудани револютсияи сотсиалисти дар дехот роли калон бозиданд.

Тобистони 1918 Чанги граждани ва интервенсияи харбии 1918—20 сар шуд. Партияи коммунисти пролетариат ва дехкононро ба муборизаи зидди истилогарони ачнаби ва сафедгвардиячиён бархезонд. Армияи Сурхи мунтазам амалкунанда ташкил шуд. 30 ноябри 1918 бо сардории Ленин Совети мудофиаи коргарон ва дехконон барпо гардид. Комитети Марказии РКП(б) ва Совети Комиссарони Халк СКХ-и Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР бо максади галаба бар душман тадбирхои фавкулодаи сиёси ва иктисоди андешид, ки он «коммунизми харби» ном дошт. Соли 1919 Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР ба коргарон ва дехконони шуришкардаи Украина, Белоруссия ва Наздибалтика барои аз сарзаминашон рондани истилогарони Германия ва сафедгвардия- чиён ва дар он чо баркарор намудани Хокимияти Совети ёрии харби, модди ва сиёси расонд. 1 январи 1919 Республикаи Советии Сотсиалистии Белорусспя эълон карда шуд. Дар Наздибалтика Хокимияти Совети баркарор гардид ва Республикаи Советии Сотсиалистии Литва, Республикаи Советии Сотсиалистии  Латвия ва Республикаи Советии Сотсиалистии  Эстония ташкил ёфтанд.

Солхои 1919—21 халки рус ба халкхои Казокистон, Осиёи Миёна ва Закавказия дар сарнагун кардани интервентхо ва сафедгвардиячиён, баркарор ва мустахкам кардани Хокимияти Совети, ташкил намудани республикахои нави совети ёрии калон расонд. Дар Осиёи Миёна Рес- публикаи Халкии Советии Хоразм ва Республикаи Халкии Советии Бухоро, дар Закавказия Республикаи Советии Сотсиалистии Озарбойчон, Республикаи Советии Сотсиалистии  Арманистон, Республикаи Советии Сотсиалистии Гурчистон ташкил ёфтанд. Солхои 1919—22 чанд Республикаи Автономии Советии Сотсиалисти РАСС ва вилоятхои автономи барпо шуданд. Партияи коммунисти дар ин давра сиёсати миллии лениниро ба амал тадбик намуда, бар зидди хар гуна майлон дар масъалаи милли — шовинизми бузургдавлати ва миллатчигии махалли оштинопазирона мубориза бурд. Вазъияти дохилии Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР баъди чанг нихоят вазнин буд. Аксарият корхонахо аз набудани ашёи хом ва сузишвори бекор меистоданд (ба истиснои саноати Шарки Дур ва Казокистон) соли 1921 нисбат ба соли 1913 4,6 маротиба камтар махсулот баровард.

Дар тайёр намудан ва кор карда баромадани тадбирхои гузаштан ба сохтмони осоиштаи хочаги роли Съезди 8-уми умумироссиягии Советхо (22—29 декабри 1920) калон аст. Съезд чорабинихои хукумати республикаро дар бобати баркарор кардани хочагии халк маъкул дониста, плани ленинии электриконии Россияро ( Государственный план электрификации России ГОЭЛРО) тасдик намуд. Съезди 10-уми РКП(б) (марти 1921) дар бораи ба сиёсати нави икисоди (НЭП) гузаштан карор кабул кард. Дар асосиплани ленинии электриконии Россия (Государственный план электрификации России ГОЭЛРО) Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСРба районхои иктисодь таксим шуд. Бо максади хотима додан ба инф- лятсия ва бардоштани курби сум ислохоти пул гузаронида шуд. Солщои 1922—23 системаи ягонаи судь ташкил шуда, чандин кодекси конунхо мураттаб гардиданд. Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР ба дигар республикахои совети дар кори аз нав баркарор намудани иктисодиёт ёрии калон расонд.

Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР то ташкил шудани Союз Советских Социалистических Республик СССР дар амал вазифаи хукумати умумииттифокиро ичро мекард. 30 декабри 1922 дар Москва Съезди 1-уми Советхои Иттифоки Республикхои Советии Сотсиалисти Союз Советских Социалистических Республик СССР даъват шуд ва дар он ташкил ёфтани Иттифоки Республикхои Советии Сотсиалисти (Союз Советских Социалистических Республик СССР) эълон гардид. Съезди 12-уми умумироссиягии Советхо 11 мая 1925 матни нави Конститутсияи Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР-ро, ки он дар асоси Конститутсияи Иттифоки Республикхои Советии Сотсиалисти Союз Советских Социалистических Республик СССР (1924) тартиб дода шуда буд, кабул кард. Масъалахои корхои хоричи, наклиёти рохи охан ва ало- ка, кори харби, савдои хоричи, системаи пулу кредит аз ихтиёри ор- ганхои олии хукумати Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР гирифта, ба зиммаи Иттифоки Республикхои Советии Сотсиалисти  гузошта шуданд.

Партияи коммунисти плани ленинии сохтмони сотсиализмро ба хаёт тадбик карда соли 1925 дар Съезди 14- уми ВКП(б) рохи индустрони, 1927 дар Съезди 15-ум рохи коллективонии хочагии кишлокро пеш гирифт, ки дар халли ин масъадахо Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР макоми калон дошт. Плани панчсолаи 1-уми тараккиёти хочагии халк ва сохтмони ичтимоии Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР (1929 —32) дар Съезди 14-уми умумироссиягии Советхо маи 1929 тасдик гардид ва он кисми мухиму таркибии плани панчсолаи умумииттифок шуд. Дар панчсолаи 1-ум дар республика 1100 корхонаи калони саноати сохта шуд, шумораи коргарон ва хизмат- чиён ба 16,5 миллион нафар расид; солхои 1929—30 дехконон ба таври оммави ба колхоз дохил шуданд.

Дар давраи панчсолаи 2-юм (1933 —37) дар Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР 2900 корхонаи нави саноати ба кор даромад. Сохти колхози мустахкам шуд: то 1 июли 1937 92,6% хочагихои дехкони дар колхозхо муттахид гаштанд. Сохтмони давлати-миллии Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР давом дошт. Солхои 1923—30 таксимоти нави маъмури-территорияви чори гашт: ба чои губерния, уезд ва волостхо вилоят, кишвар ва районхо ташкил карда шуданд. Аввали соли 1931 дар Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР 14 кишвар ва вилоят, 11 республикаи автономи, 14 вилоятт автономи, 2085 район буд. Вилояти Автономии Мордва (1930), Вилояти Автономии Хакас (1930) ва дар Шимол 8 округи милли барпо гардид. 20 марти 1932 Вилояти Автономии Карокалпокистон, 20 декабри 1934 Вилояти Автономии Мордва ва 28 декабр 1934 Вилояти Автономии Удмуртистон ба республикахои автономи табдил дода шуданд. 7 маи 1934 Вилояти Автономии Яхудиён, 5 декабри 1936 Республикаи Автономии Советии Сотсиалистии  Коми, Республикаи Автономии Советии Сотсиалистии  Мари, Республикаи Автономии Советии Сотсиалистии Осетияи Шимоли, Республикаи Автономии Советии Сотсиалистии  Кабардин Балкар ва Республикаи Автономии Советии Сотсиалистии Чечен Ингуш ташкил шуданд.

Съезди 17-уми фавкулодаи умумироссиягии Советхо 21 январи 1937 Конститутсияи нави Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР-ро, ки он галабаи сотсиализмро дар мамлакат инъикос менамуд, тасдик кард. Дар натичаи ичрои супоришхои панчсолахои 1,2 ва кисман 3-юм (аз соли 1938) Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР соли 1940 дар тараккиёти хочагии халк ба комёбихои бузург ноил гашт. Истехсоли солонаи махсулоти саноати ба хисоби миёна солхои 1930—40 16,5% афзуд.

Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР дар давраи Чанги Бузурги Ватани (1941—45). 22 июни 1941 Чанги Бузурги Ватании Иттифоки Совети (1941—45) бо Германияи фа- шисти сар шуд. Душман то тирамохи 1941 Ленинградро мухосира карда, ба Москва ва Ростови Дон наздик шуд. Дар сарзамини Смолен- шина, Подмосковия, дар наздикии Ленинград, Севастопол, Тула мухо- рибахои шадид ба вукуъ омаданд. Дар мухорибаи назди Москва (1941— 42) душман бори аввал дар рафти Чанги дуюми чахони (1939—45) сахт шикаст хурд. Дар территорияи аз тарафи душман забтшуда харакати азими партизани сар шуд. Тирамохи 1942 душман пас аз хучуми нав то сохили Волга расида, як кисми Кавкази Шимолиро забт кард. Дар территорияи Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР калонтарин мукорибахо ба амал омаданд. Торумори армияхои фашистидар мухорибаи Сталинград (1942—43), дар Кавкази Шимоли, баъд дар мухорибаи Курск (4943) дар рафти Чанги Бузурги Ватани ва тамоми Чанги дуюми чахони дигаргунии халкунандае гардид. Армияи Совети ба хучум гузашта, душманро аз хоки Иттифоки Республикахои Советии Сотсиалисти Иттифоки Республикахои Советии Сотсиалисти Союз Советских Социалистических Республик СССР меронд. 8 май 1945 Германияи фашисти бегуфтугу таслим шуд.

Синфи коргар, дехконов ва интеллигенсияи Россия тахти рохбарии Партияи Коммунистии Иттиофки Совети Коммунистическая Партия Советского Союза КПСС дар кори галаба бар фашизм сахми багоят калон гузоштанд. Солхои 1941—42 корхонахои саноати, миллионхо одамон аз районхон назди фронт сари вакт ба шарки мамлакат кучонда шуданд. Урал, Сибири Гарби, Поволжия, Шарки Дур ва дигар районхои Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР ба курхонахои кушунхои совети табдил ёфтанд. То 40% тамоми махсулоти саноати харбиро Урал медод. Солхои 1941—45 дар республика 7800 корхонаи саноати бунёд ва баркарор карда шуд; 80% тамоми махсулоти саноатии Иттифоки Республикахои Советии Сотсиалисти Иттифоки Республикахои Советии Сотсиалисти Союз Советских Социалистических Республик СССР-ро Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР истехсол мекард. Дар Урал, Сибир, Поволжия конхои нави маъдани охан, металлхои ранга, нефт, боксит ва гайра кашф карда шуданд. Усулхои гудозиши босуръати металл, алалхусус пулоди аълосифат ихтироъ карда шуд. Олимон, конструкторон, инженерон самолётхои чанги, танк, туп, яроки автомати, миномётхои реактивие ихтироъ карданд, ки нисбат ба яроку аслихаи душман мукаммалтар буданд. 2373 хазор чанговар аз Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР барои кахрамони дар корзор бо ордену медалхо мукофотонида шуданд. Корнамоии кахрамонон А. М. Матросов, 3. А. Кос- модемянская, Н. И. Кузнесов, Н. Ф. Гастелло, Ю. ф. Смирнов, Б. И. Чайкина, Д. М. Карбишев ва дигар дар сахифахои таърих абади сабт шудаанд.

Соли 1944 мувофики шартномаи сулх бо  Финляндия вилояти Печенга, 1945 мувофики карори конференсияи Крим Сахалини Чануби ва чазирахои Курил ва 1945 мувофики конференсияи Потсдам кисми шимолии Пруссияи Шарки (холо вилояти Калининград) ба Иттифоки Республикахои Советии Сотсиалисти Иттифоки Республикахои Советии Сотсиалисти Союз Советских Социалистических Республик СССР гузаштанд ва ба хайати Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР дохил гардиданд.

Фашистон дар давраи истилои як катор вилоятхо 12150 корхонаи саноати, 13 хазор километр рохи оханро кисман ва ё тамоман вайрон ва несту нобуд, зиёда аз 52800 колхоз, 860 совхоз, 1330 МТС-ро горат ва вайрон карда, 46 хазор трактор, 18 хазор комбайн, зиёда аз 16 миллион сар чорворо ба Германия бурданд; 2977 хазор бино, 17300 мактаб, 6700 муассисаи табобати, 208 театр ва музейро ба хок яксон намуданд. Чанг ба хочагии халк ва гражданхои Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР ба маблаги 249 миллиард сум (бо нархи хамон давра) зарар расонд.

То охири солхои 50 саноати дар чанг харобгаштаи Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР аз нав баркарор карда шуд, хачми махсулоти саноати он нисбат ба давраи пеш аз чанг (соли 1940) 75% афзуд. 29 маи 1954 ба муносибати 300-солагии ба Россия хамрохшавии Украина ва барои муваффакиятхои бузурги халкхои Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР дар сохтмони давлати, хочаги ва мадани республика бо ор- дени Ленин мукофотонида шуд. 5 ноябри 1958 республика барои муваффакиятхое, ки мехнаткашон дар кори барзиёд истехсол намудани галла, лаблабуи канд ва дигар махсулоти хочагии кишлок ба даст оварданд, бори дуюм бо ордени Ленин мукофотонида шуд. 19 декабри 1967 республика ба муносибати 50-солагии Хокимияти Со- вети бо ордени Револютсияи Октябр, 29 декабр 1972 ба муносибати 50-солагии ташкилёбии Иттифоки Республикахои Советии Сотсиалисти Союз Советских Социалистических Республик СССР бо ордени Дустии Халкхо мукофотонида шуд.

Дар нимаи дуюми солхои 60-нимаи якуми солхои 70 хочагии халки республика босуръат таракки кард.Калонтарин Гидро электростанция ГЭС-хои чахон на танхо дар Волга, инчунин дар Кама, Об, Енисей, Ангара, Иртиш сохта шуданд. Дар вилояти Тюмен истехсоли саноатии нефт сар шуд. Дар назди Волга заводи калони автомобилсози (дар шахри Толятти) ба вучуд омад, дар назди Кама (шахри Набережние Челни) комбинати калони автомобилсози, калонтарин рохи охани Байкалу Амур ва гайра сохта шуданд. Боигарии табиии Сибир ва Шарки Дур аз худ карда мешавад.

Xочагии кишлоки Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР ба истехсолоти калони сотсиалистии бо техникаи хозиразамон чихозонидашуда табдил ёфт.

Дар тараккиёти минбаъдаи хочагии кишлок карорхои Съезди 23-юми Партияи Коммунистии Иттифоки Совети Коммунистическая Партия Советского Союза КПСС (1966), пленумхои марти (1965), маи (1966), октябрии (1968) Комитети Марказии Партияи Коммунистии Иттифоки Совети Коммунистическая Партия Советского Союза КПСС, Съезди 24-уми Партияи Коммунистии Иттифоки Совети Коммунистическая Партия Советского Союза КПСС (1971), Съезди 25-уми Партияи Коммунистии Иттифоки Совети Коммунистическая Партия Советского Союза КПСС (1976) роли мухим бозиданд. Барои бо суръати баланд таракки кардани хочагии кишлоки республика, халли масъалахои сотсиалии дехот карори Комитети Марказии Партияи Коммунистии Иттифоки Совети Коммунистическая Партия Советского Союза КПСС ва Совети Вазирони Иттифоки Республикахои Советии Сотсиалисти Союз Советских Социалистических Республик СССР «Дар бораи чорабинихои тараккиёти минбаъдаи хочагии кишлоки минтакаи Гайрисиёххок» (1974) ахамияти калон дошт. Дар давраи чамъияти мутараккии сотсиалисти мехнаткашони Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР бо мехнати кахрамононаи худ дар саноат, хочагии кишлок, илм, маданият ба кори умумииттифокии сохтмони коммунисти сахми арзанда мегузоранд (нигаред низ Партияи Коммунистии Иттифоки Совети, Иттифокхои касабаи Иттифоки Республикахои Советии Сотсиалисти Союз Советских Социалистических Республик СССР).

Хочагии халк. Шароити табиии минтакахои Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР гуногун буда, захирахои нихоят калони ашёи хом, сузишворию энергетики дорад. Аз 3/4 захираи энергияи об ва зиёда аз 9/10 захираи чуби Иттифоки Совети дар худуди республика вокеанд. Конхои ангиштсанг, ангишти бур, нефт, газ, намакхои калий, никел, калъаги, маъдани алюминий, волфрам, тилло, платина, асбест, графит, вараксанг ва дигар сарватхои зеризамини, инчунин заминхои калони хочагии кишлок махз дар ин сарзамин вокеъ гардидаанд. Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР дар таракки додани хочагии халки дигар республикахо чун базаи прогресси илмию-техники, тайёркунандаи кадрхои баландихтисос, маснуоти саноати, манбаи ашёи хом ва гайра роли калон мебозад. Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР бо хамаи республикахои иттифоки алокаи мустахками иктисоди дошта, ба онхо дар таракки додани саноат ва хочагии кишлок мадади калон расонда, аз онхо ашёи хоми даркори (пахта, абрешим ва гайра) мегирад.

Дар давраи сохтмони сотсиалисти Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР аз республикаи аграри ба республикаи тавонои индустриалии хочагии кишлокаш мутаракки табдил ёфт. Танхо дар солхои 1941—74 даромади милли зиёда аз 10 маротиба, хачми махсулоти саноати 12,2 маротиба, махсулоти хочагии кишлок 2,4 маротиба, обороти бори наклиёт 7,5 маротиба афзуд.

Дар структураи хочагии халк саноат, алалхусус индустрияи вазнин, бартари дорад.

industry-rus

Саноат. Соли 1974 дар Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР  28 хазор корхонаи гуногуни саноати кор мекард. Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР дар байни республикахои иттифоки аз чихати истехсоли махсулоти кариб хамаи сохахо дар чои 1-ум меистад. Аз чихати ис- техсоли намудхои гуногун ва мухими махсулоти саноати Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР аз аксарияти давлатхои капиталисти пештар аст. Вай нисбат ба дигар давлатхо (гайр аз Штатхои Муттахидаи Америка) бештар кувваи электр, ангишт, газ, нурихои минерали, матоъ истехсол мекунад; саноати электроэнергетика, химия ва мошинсози, ки онхо прогресси илми-техникиро таъмин мекунанд, мавкеи калон доранд. Солхои 1941—74 хачми махсулоти саноати мошинсози ва коркарди металл 40,6 мароти- ба, саноати химия, химияи нефт 35,5 маротиба, электроэнергетика 23 маротиба афзуд. Дар нохияхои шаркии Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР саноати сузишвори, электроэнергетика, металлургияи сиёх, химия ва чангал таракки кардааст. Соли 1974 саноати сузишвори 717 корхона дошт, ки дар онхо 728 хазор коргари саноати кор мекард. Дар солхои 1941—74 дар республика истехсоли нефт 54 маротиба, газ 477 маротиба, ангишт 5 маротиба, вараксанг кариб 8 маротиба афзуд. Нефт асосан дар вилояти нефту газдори Волгаю Урал, Сибири Гарби, Кавкази Шимо- ли, Руспубликаи Автономии Советии Сотсиалистии Коми, чазираи Сахалин истихроч мешавад. Гази табииро асосан дар Кавкази Шимоли, Поволжия ва дар нохияхои Шимоли Гарбии республика истехсол мекунанд; ин нохияхо 59% гази табии дар Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР истехсолшавандаро медиханд (1975). Захираи гази хамвории Сибири Гарби ба 14 триллион метр3 мерасид. (Ба гайр аз конхои гази Уренгой, Ямбург, Заполярия, Медвеже, ки дар чахон калонтарин мебошанд, аз 1 то 4 трилляон метр3 захира доранд, 1975). Калонтарин хавзаи ангишти республика — хавзаи Кузнеск ва Печора. Аз хачми умумии ангишти истихрочшуда (231,6 миллион тонна дар соли 1974) 60% ангиштсанг, яъне аз 1/3 он ангишти коксшаванда (74,3 миллион тонна дар соли 1974) мебошад. Торф асосан дар нохияхои Маркази, Волгаю Вятка ва дар Урал, вараксанг дар Шимолу  Гарб ва дар Поволжия истихроч мешавад. Соли 1974 дар сохаи саноати электроэнергетика 915 корхона буд ва дар онхо 402 хазор коргари саноати кор мекард. Иктидори хамаи стансияхои электрии Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР 125,6 миллион килоВатт (1974) буд. Зиёда аз 4/5 он ба Тепло Электро Стансияхо рост меояд. Калонтарин ГидроЭлектро СтансияГЭС-хои мамлакат дар территорияи Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР сохта шудаанд: ГидроЭлектро Стансия ГЭС-и ба номи Владимир Илич Ленин (2,3 миллион килоВатт), ба номи Съезди 22-юми Пратияи Коммунистии Иттифоки Совети Коммунистическая Партия Советского Союза КПСС (2,5 милион килоВатт, хар ду дар дарёи Волга), ГидроЭлектро Стансия ГЭС-и Братск (4,1 миллион килоВатт) ва ГидроЭлектро Стансия ГЭС-и Красноярск (6 миллион килоВатт). Солхои охир ГидроЭлектро Стансия ГЭС-хои пур- иктидори Уст-Илим (3,6 миллион килоВатт), Саяно-Шушенск (5,3 миллион килоВатт) ва дигар сохта шуданд. Хамаи ГидроЭлектро Стансия ГЭС ва ГРЭС-хои калонтарин баъд аз чанг бунёд шудаанд. Стансияхои электрии атомии Ленинград, Кола, Билибин ба кор даромаданд.

Саноати х им и я ва х и м и я и нефт соли 1974 602 корхона дошт ва дар онхо 1123 хазор коргари саноати кор мекард. Кариб хамаи сохахои ин саноат дар давраи Хокимияти Совети ба вучуд омадаанд. Солхои 1941— 74 истехсоли наххои химияви 77 маротиба, нурихои минерали 17 маротиба, содаи калцийдор зиёда аз 57 маротиба, кислотаи сулфат кариб  7 маротиба афзуд. Дар Поволжия, минтакаи Маркази, Сибири Гарби, минтакаи Марказии сиёхзамин, дар Урал, Сибири Шарки корхонахои пуриктидори каучуки синтетики ва мас- сахои синтетикии пластики вокеъ гардидаанд.

Саноати металлургияи с и ё х соли 1974 166 корхона дошт ва дар онхо 772 хазор коргари саноати кор мекард. Дар давраи Хокимияти Совети заводхо аз нав сохта шуданд. Солхои 1941—74 истехсоли маъдани охан зиёда аз 8 маротиба, кокс кариб 9 маротиба, чуян 9,7 маротиба, пулод 8,1 маротиба, прокати тайёр 8,9 маротиба афзуд. Корхонахои пуриктидортарини металлургияи сиёх дар Урал (Магнитогорск, Челябинск, Нижний Тагил), дар минтакаи Маркази (Лисеск, Тула) ва дар Сибири Гарби (Новокузнеск) вокеъ гардидаанд. Корхонахои Урал зиёда аз нисфи чуян (27,1 миллион тонна соли  1974), пулод (41,9 миллион тонна) ва прокати тайёри (26,4 миллион тонна) республикаро истехсол мекунанд.

Металлургияи рангаи Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР дар Иттифоки Республикахои Советии Сотсиалисти Союз Советских Социалистических Республик СССР аз чихати истехсоли махсулоти гуногун (никел, калъаги, мис ва гайра) мавкеи багоят калон дорад. Корхонахои ин соха дар Шимолу Гарб, Урал, Сибири Шарки, Кавкази Шимоли ва Шарки Дур чой гирифтаанд. Саноати металлургияи рангаи республика ба микдори зиёд мис, сурб, рух, алюминий, волфрам, молибден истехсол меку- над.

Саноати мошинсози ва коркарди металл соли 1974-ум 4984 корхона дошт, ки дар онхо 9093 хазор коргари саноати кор мекард. Са- ноати мошинсозии вазнин дар нохияхои индустрияи вазнин (минтакахои Маркази, Урал ва гайра) вокеъ гардидааст. Марказхои мухими мошинсозии энергетики (истехсоли турбина, дастгоххои электри) дар Шимолу Гарб (Ленинград), дар нохияи Маркази (Москва), Урал (Свердловск) ва дар Сибири Гарби (Новосибирск) чой гирифтаанд. Корхонахои саноати мошинсозии наклиёти (истехсоли электровоз, вагон, тепловоз, киштихои бахри ва дарёи, автомобил, автомобили боркаш, автопоезд, трактор, комбайнхои галладарав ва гайра) асосан дар минтакахои нохияхои Маркази, Кавкази Шимоли, Шимолу Гарб, Сибири Гарби, Поволжия, Урал, Сибири Шарки сохта шудаанд.

Саноати масолехи бинокори соли 1974 2095 корхона дошт ва дар онхо 1171 хазор коргари саноати кор мекард. Солхои 1941—74 ис- техсоли семент зиёда аз 19, хишти бинокори ва шиша 5,5—6 маротиба афзуд. Марказхои калони саноати масолехи бинокори дар Урал (Су- хой Лог, Горнозаводск), Поволжия (Волск, Стерлитамак), Кавкази Ши- моли (Новороссийск) ва дар нохияи Маркази (Брянск, Воскресенск, Подолск ва дигар) чой гирифтаанд. 3аводхои нави семент, асбест, шишаи тиреза, хишт ва гайра (бештар дар нохияхои шаркии республика) сохта мешаванд.

Саноати чангал, чубгари ва селлюлозаю когаз соли 1974 4375 корхона дошт ва дар онхо 2118 хазор коргари саноати кор мекард. Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР дар ин соха роли калон мебозад, чунки зиёда аз 90% захираи чуб дар территорияи он вокеъ аст. Марказхои калони ин саноат дар Шимолу Гарб, Урал, Сибири Шарки, Шарки Дур сохта шудаанд.

Саноати сабук соли 1974 4815 корхона дошт ва дар онхо 2874 хазор коргари саноати кор мекард. Солхои 1941—74 истехсоли газворхои пахтаги 1,7, пашмин 3,8, катони 2,3, шохи тахминан 46 маротиба, истехсоли пойафзоли чармин зиёда аз 2 маротиба афзуд. Дар саноати сабук сохаи бофандаги аз чихати истехсоли махсулот чои аввалро ишгол мекунад. Дар истехсоли матоъ нохияи Маркази, ки дар ин чо аз даврахои пеш яке аз калонтарин дар дунё марказхои саноати бофандаги чой гирифта буд, роли асоси мебозад. Зиёда аз 84% хамаи навъхои матон пахтаги (Иваново, Москва, Ярославл, Орехово- Зуево, Калинин ва дигар) зиёда аз 4/5 матои катони (Кострома, Вязники ва дигар), аз 3/4 шохивори (Москва, Калинин, Наро-Фоминск ва дигар), зиёда аз 2/3 матои пашмин (Москва ва дигар) дар ин маркази саноати бофандаги истехсол мешавад.

Дар районхои шаркии республика бисёр фабрикаву комбинатхои саноати сабук сохта шуданд ва сохта мешаванд.

Саноати хуроквори соли 1974 6260 корхона дошт ва дар онхо 1635 хазор коргари саноати кор мекард. Солхои 1941—74 дар республика истехсоли канд 7,5, гушт 5,6, сайди мохи 6,3, равгани чорво 4,6 маро- тиба, махсулоти шири бештар аз 12 маротиба афзуд. Саноати хуроквори дар хамаи нохияхои иктисоди таракки кардааст. Сохахои он вобаста ба эхтиёчоти ахоли махсус гардонида шудаанд. Канд, гушт, равган бештар дар минтакахои Маркази сиёххок, Кавкази Шимоли ва нохияхои Маркази истехсол мешаванд.

Хочагии кишлок. Соли 1974 дар ихтиёри корхона ва хочагихои хочагии кишлоки  республика 658,7 миллион  гектар замин буд, ки он 40% тамоми территорияи Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР мебошад. 70% тамоми заминхоро совхозхо ва дигар хочагихои давлати, бокимондаашро колхозхо истифода мебаранд. Республика 222,2 миллион гектар киштзор, аз он чумла 113,8 миллион гектар маргзор, 26,8 миллион гектар алафзор, 59,6 миллион гектар чарогох дорад. Xочагии кишлоки республика базаи пуриктидори модди-техники дорад: дар ихтиёри 13 хазор колхоз ва 10,5 хазор совхози он (1974) зиёда аз 1 миллион трактор, кариб 400 хазор комбайн ва зиёда аз 480 хазор автрмобили боркаш буд. Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР зиёда аз нисфи хосили зироати галладонаи Иттифоки Советиро медихад. Нохияхои асосии истехсоли галла — Поволжия, Кавкази Шимоли, Урал, Сибири Гарби, Маркази ва минтакаи Марказии сиёххок мебошанд, ки онхо такрибан 90% хосили умумии галладонаро медиханд. Дар минтакаи беша кишти чавдор ва загир, дар Кавкази Шимоли ва минтакаи Марказии сиёххок офтобпараст, лаблабуи канд, дар нохияи маркази картошка, дар Кавкази Шимоли ва нохияи Маркази бехмева, дар Шарки Дур лубиёгихо кишт мешаванд, дар нохияи Маркази ва Урал сабзавоткори таракки кардааст. Дар нохияхои гуногуни галлакори республика ба микдори зиёд чавдор, чу-воримакка, арзан, марчумак, шоли, лубиёи чини, офтобпараст, загир, картошка, зироати полизи ва гайра мекоранд. Токзору майдонхои буттамева сол аз сол зиёд мешавад.

Чадвали 3

 

Фуруши махсулоти хочагии кишлок ба давлат (аз хисоби миллион тонна)

1975    1976    1977    1978

Зироати галладона  26.2     52.6     36,4     56,2

Лаблабуи к&нд         17,8     24,6     25,8     23,3

Офтобпараст 1.7       2,1       2,1       1.9

Картошка …   9,1       6.9       10,6     8.0

Саозавот ….    5.8       6,0       6,5       7,3

Чорво ва парранда (хамааш ба кисоби 8.5

вазни аинда) . .                      7,6       8,1       8.5

Шир ва махсулоти   30.7

шири                           30.2     32.5     32,4

Тухм, млрд дона       20,4     20,1     22,4     24,2

Пашм, хаа. т •. .        251      234      260      267

 

Чорводори. Чарогох, маргзор ва алафзорхои доманфарох барои таракки кардани чорводори имконияти калон медиханд. Зиёда аз 1/2 гов, 1/2 хук, 45% гусфанду буз, тамоми саршумори гавазни шимоли, 55% паррандаи мамлакат дар Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР пар-вариш меёбад. Дар республика с. 1979 (ба хисобя млн сар) 58,5 гов, аэ чумла 22,2 модагов, Зу,8 хук, 64,8 гусфанду буэ буд. Поволжия, нохияи Марказй ва Сибири Гарби барои пар-вариши гов, Кавкази Шимоли, По-волжия, минтакаи Марказии сиёх-хок барои хукпарвари. Поволжия, Кавкази Шимолй ва Сибири Шарки барои гусфавду бузпарварй, Ша рки Дур барои парвариши гавазни ши-моли, нохияи Марказй, Кавкази Ши-моли ва Поволжия барои парранда-парварй махсус гардонида щудаанд.

 

Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР с. 1982 7,5 млн т гушт (ваани ку-шта), 46,9 млн т шир, 28,5 млрд дона тухм ва 263 хаз. т пашм истехсол кард.

 

  1. к.-и Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР дар катори х. к.-н хамаи республикахои иттифокй бо рохи интенсификацияи истехсолот дар асоси химиконй, механиконии комплексии зироаткори ва чорводо-ри, обёрии замии таракки мекунад.

 

Наклиёт. Дар Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР хамаи на-мудхои наклиёти аамонавй таракки кардааст, ки оя 69% обороти борка-шоиви мамлакатро ба ичро мерасо-иад. Наклиёти р. о.-и республика такр. аз 2/3 бор ва аэ 3/5 кисми оассажиронрр мокашонад. С. 1974 тули р. ом ки бо он электровоау теп-ловоэхо бор мекашонанд. 72,7 хаа. км (92% тамоми сети р. о.) буд. Рох-хои асосии бор ва п&ссажиркашоий электроыида шудаанд.

Наклпётн обй. Роххои аа хама ка-лон ва мухими обии Иттифоки Со-вети дар Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР вокеъ гардидаанд. Обороти бори наклиёти обии Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР 199 млрд т/км (1974) буд, ки ип 94% обороти бори иаклиёти обии СССР-ро ташкил мокард. Дароэтарин роххои обии СССР (Волга — Кама, Обь — Иртыш, Ениссй — Лепа, Амур ва г.) ниэ дар Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР вокеъ гарди-дааид.

 

Наклиёти бахрии республи-ка асосап бо боркашонии савдои хо-ричи машгул мебошад. Бандархон мухими бахри: Новороссийск (аз чи-хати обороти бор калонтарин дар мамлакат), Лепинград, Калипинград, Мурманск, Архангельск, Владивосток.

 

Наклиёти автомобили асосан барои боркашопии нохияхои дохили республика хиэмат мекунад; с. 1974 бо наклиёти автомобилй 10,8 млрд т бор кашонда шуд. Роххои асосни автомобилгард: Москва — Ле-пинград, Москва — Минск, Москва — Киев, Москва — Симферополь, Моск-ва — Горький — Казон ва г; сохтмо-ии диг. роххои калон ба охир мера-сад.

 

Наклиёти хавоии Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР хеле хуб таракки карда, барои пай-вастани шахру дехоти мамлакат, ба районхои дурдаст кашонидани бору пассажир ва техника хизмат мекунад. Рохи хавоии Москва — Ха-баровск — Владивосток нохияхои Урал, Сибири Гарби ва Шарки, Ши-моли Аксо, Республикаи Автономии Советии Сотсиалистии Ёкут., Шарки Дурро (чазирахои Курил, чазирахои Сахалин ва Камчатка низ ба хамин хисоб медароянд) бо хам мепайвандад. Наклиёти хавоии Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР соли 1974 зиёда аз 58 миллион пассажир кашонд.

Сохтмони трубопровод сол аз сол таракки мекунад. Соли 1975 дарозии нефтепровод ва трубопроводи махсулоти нефт 42 хазор километр буд. Нефтепроводи «Дусти» (дарозиаш 7 хазор километр) яке аз калонтарин нефтепроводхои республика мебошад. Газопровод-хои калонтарин: Осиёи Миёна—Марказ, «Фачри Шимоли».

Некуахволии модди. Дарачаи зиндагонии ахолии Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР мунтазам баланд мешавад. Даромади милли дар солхои 1966—73 1,8 маротиба афзуд. Даромади реали ба хар сар ахоли соли 1973 нисбат ба 1965 1,5 баробар зиёд шуд. Мохонаи миёнаи коргарон ва хизматчиён сои 1974 назар ба соли 1940 4 маротиба зиёд шуд. Солхои 1966—74 ташкилотхои давлати, кооперативи, колхозхо ба ахоли 11828 хазор квартира (майдони умумиаш 526,4 миллион  метр2) сохтанд. Соли 1975 дар Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР 274,9 хазор магазин ва 140,7 хазор муассисаи хуроки умуми буд.

Нигахдории тандурусти. Дар Россияи тореволютсиони системаи нигахдории тандурусти нисбат ба давлатхои аз чихати иктисоди тараккикардаи Европа хеле суст ба рох монда шуда буд. Авчи касалихои сирояти — вабо, варача, чечак, араки хасба ходисаи табии ба шумор рафта, касалии сил, трахома, кутур ва дигар саросар пахн шуда буд. Дарачаи фавти умуми нихоят баланд буд; соли 1913 ба 1 хазор ахоли 29,1 фавт рост омад. Тахминая 27% кудакон дар соли якуми хаёташон нобуд мешуданд.

Баъди галабаи Револютсияи Кабири Сотсиалистии Октябр системаи нигахдории тандурусти ба кулли тагйир ёфт. Дарозии умр ба хисоби миёна дар солхои 70 назар ба давраи пешазреволютсиони 2,5 баробар афзуд.

Баъд аз Револютсияи Октябр Хукумати Совети оид ба мухофизати саломатии халк рузи кори 8-соата, мухофизати мехнат, сугуртаи сотсиали, дар бораи мухофизати модар ва кудак, милликунонии дорухонахо ва дигар воситахои тибби ва гайра як катор конунхо баровард. Ёрии тибби бепул ва умумихалки шуд. Соли 1975 дар муассисахои табобатии республика (ба хисоби хазор кат) дар терапия 341,5, чаррохи 226,8, онкология 27,8, оториноларингология 22, офталмология 21,3, неврология 48,1, гинекология 102,2, барои занхои хомила ва таваллудкарда 106,6, беморихои сироятии кудакон 192,7 мавчуд буд. Инчунин 1553 диспансер ба ахоли хизмат мерасонд.

Соли 1974 2,7 хазор стансия ва шуъбаи санитари-эпидемиологи, 65,2 хазор дорухона ба ахоли хизмат расонд. 45 институти тибби ва 5 факултети университетхои тибби (соли тахсили 1974/75) фармасевтхо тайёр мекунанд. Дар институтхои тибби 175,7 хазор студент ва дар 379 мактаби миёнаи махсуси тибби 240.7 хазор талаба тахсил мекард. Соли 1975 186 муассисаи илмии тибби, аз чумла 132 институти тадкикоти илми доир ба тадкики масъалахои тиб кор бурд. Соли 1973 дар санаторияхои республика 251,1 хазор, дар хонахои истирохати ва пансионатхо 185,5 хазор кат буд. 1978 шумораи духтурон дар як сол ба 13,2 хазор зиёд шуда, ба 518.7 хазор нафар расид.

Соли 1974 барои системаи нигахдории тандурусти ва физкултураю спорти республика 5902 миллион сум чудо карда шуд. Гайр аа ин, барои ин сохахо давлат, ташкилотхои кооперативи, иттифокхои касаба, колхозхо низ маблаг  чудо мекунанд. Ёрии тибби ба ахоли сол ба сол бехтар шуда, сафи духтурон торафт меафзояд. Соли 1974 дар республика зиёда аз 109 хазор коллективи физкултури, кариб 2,5 хазор мактаби спортии бачагону чавонон, 100 мактаби махорати спорти, 7 институт ва 15 техникуми тарбияи чисмони, Мактаби марказии тренерхо буд. Республика кариб 1,7 хазор стадион (калонтаринашон дар Москва, Ленинград, Волгоград ва дигар шахрхои калон), 22 касри спорт, зиёда аз 500 хавзи шиновари, зиёда аз 30 хазор зали спорти, кариб 57 хазор майдони футбол, зиёда аз 3 хазор хонаи шикорчиён ва мохидорон дошт (1975). Минтакахои асосии туризм: Сохили бахри Сиёхи Кавказ, Кавкази Шимоли, Шимоли Гарб республика (вилояти Ленинград, Карелия, нимчазираи Кола), Поволжия, Урал, Олтои ва Саян, кули Байкал ва гайра. Марказхои калони туристи: Москва, Ленинград, Сочи, Горкий, Уляновск, Куйбишев, Волгоград, Владивосток ва гайра; шахрхои кадим: Новгород, Псков, Вологда, Ярославл, Суздал, Смоленск ва гайра. Соли 1974 дар республика 73 совети кишвари ва вилоятии туризм ва экскур-сиони, 200 бюрои саёхат ва экскурсия, кариб 400 базаи туристи, мех-монхона ва кемпингхои иттифокхои касаба, 9 лагери алпинисти ва гайра кор мекард.

Маорифи халк ва муассисахои мадани-маърифати. Дар охири асри 19 Россия аз руи саводнокии ахоли аз давлатхои пешкадами Европа хеле кафо монда буд. Бино ба маълумоти баруйхатгирии соли 1897 дар территорияи хозираи Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР фоизи миёнаи саводнокии ахоли аз синни 9 то 49-сола 29,6%, дар байни мардон 44,4%, дар байни занон 15,4% буд. Дар нохияхои миллии дурдаст дарачаи саводноки аз ин хам пасттар буд. Бисёр миллатхо алифбои худро надоштанд. Аз илму маърифат танхо аъёну ашроф, амалдорони калон ва рухониён бахра бурда метавонистанд. Системаи маорифи халки Россия дар арафаи Револютсияи Октябр чунин зинахо дошт. Мактаби ибтидои мактабхои навъи гуногунро дар бар мегирифт: омузишгоххои ибтидоии 1-синфа _ (3-4-сола), 2-синфа (5-6-сола), омузишгоххои  ибтидоии олии 4-синфа (4-сола) ва гайра. Баъди хатми гимназияи мардона (8-сола) ва занона (7-8-со-ла) хонандагон дар омузишгоххои реали (6-7-сола) ва савдо (7-8-сола), омузишгохи дини (4-сола) ва семинария (6-сола), корпусхои кадети (7-сола), инстутути ашрофдухтарон (8-сола), омузишгохи епархиали (7-8-сола) маълумоти миёна мегирифтанд. Мактабхои миёнаи махсус, омузишгоххои хунарманди, хочагии кишлок, савдо ва гайра низ вучуд доштанд. Семинарияхо (4-сола) ва институтхои муаллимтайёркуни (3-сола) хам буданд. Хонандагон дар университетхо (4-сола), мактабхои олии техники, иктисоди (4-5-сола), курсхои олии занона, академияхои дини (4-сола) маълумоти оли мегирифтанд. Аз сабаби аз хамдигар фарки калон доштани программахои таълимил мактабхои ибтидои ва миёна, дар доираи мамлакат нобаробар чойгир шудани мактабхо, пулаки будани тахсил дар мактаби миёна ва оли фарзандони мехнаткаш аз илму маърифат дур мемонданд. Соли тахсили 1914/15 дар хамаи мактабхои маъ-лумоти умумие, ки дар территорияи хозираи Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР вучуд доштанд, 5684 хазор, дар 297 мактаби миёнаи махсус 35,4 хазор талаба, дар мактабхои оли 86,5 хазор студент буд.

Револютсияи Кабири Сотсиалистии Октябр ба мехнаткашони хамаи миллатхо дари илму маърифатро боз намуд. Соли 1917 Комис-сариати маорифи халки Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР таъсис ёфт. Дар асоси чандин декретхое, ки ба онхо Владимир  Илич Ленин имзо кардааст, системаи нави маорифи халк ташкил ёфт. Охири 1917—аввали 1918 дар бораи аз давлат чудо кардани дин ва чудо кардани мактаб аз калисо, милликунонии хамаи муассисахои таълиму тарбияви ва ба ихтиёри Комиссариати маорифи халк додани онхо конун кабул шуд. Октябри 1918 Комитети Ичроияи Марказии Умумироссия «Низомномаи мактаби ягонаи мехнатии Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР»-ро тасдик кард. Дар низомнома кайд карда мешуд, ки таълими бепули хамаи бачагони аз 8 то 17-сола хатмист. Партияи Коммунисти ва Давлати Совети дар як муддати нисбатан кутох бархам доданд бесаводии ахолиро вазифаи асосии худ карор доданд. Соли 1920 Совети Комиссарони Халки Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР дар назди Комиссариати маорифи халк Комиссияи фавкулодаи умумироссиягии оид ба махви бесаводиро таъсис намуд. То охирхои 1932 дар як катор районхои республика бесаводи асосан махв гардид. Агар соли 1939 89,7% ахолии республика саводнок бошад, пас соли 1970 он ба 99,7 % расид. Дар системаи маорифи халк тагйироти зиёде ба амал омад. Системаи тарбияи томактаби баъди Револютсияи Октябр ташкил ёфт. Аввали соли 1974 дар республика 67 хазор богчаи бачагон ва яслихои доимоамалкунанда мавчуд буд, ки дар онхо 6138 хазор кудак тарбия меёфт. Дар панчсолаи 9-ум системаи маорифи республика пурра ба маълумоти миёнаи умуми гузашт. Соли тахсили 1974/75 дар 91,6 хазор мактаби маълумоти умуми  23 941 хазор, дар 2477 мактаби миёнаи махсус 2673 хазор, дар 3589 омузишгохи касбхои техники 1701 хазор талаба, дар 475 мактаби оли, аз чумла дар 38 университет (32-тои он пас аз Револютсияи Октябр кушода шуд) 2798 хазор студент тахсил мекард.

Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР республикаи сермиллат мебошад; таълим дар системаи маорифи халки он ба 47 забон бурда мешавад. Планхои таълимии мактабхои милли омузиши забон ва адабиёти миллиро аз руи программа ва китобхои дарсии махсус пешбини мекунанд.

 

Дар давраи Хокимияти Совети дар республика шабакаи васеи муассисахои беруназмактаби ташкил ёфт. Аввали соли 1974 дар ин чо 2350 каср ва хонаи пионерон, 414 стансияи техникхои чавон, 228 стансияи табиатшиносони чавон, 90 стансияи экскурсиони-туристи, 98 боги бачахо ва гайра кор мекард.

Дар тарбияи коммунистии мехнаткашон ва ташаккули маорифи халк муассисахои маданию маърифати — китобхона, хонахои маданият ва гайра роли калон мебозанд. Дар Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР соли 1974 зиёда аз 62 хазор китобхонаи оммави буд. Калонтарини онхо: Китобхонаи давлатии Иттифоки Республикахои Советии Сотсиалисти Союз Советских Социалистических Республик СССР ба номи Владимир Илич Ленин дар Москва, Китобхонаи давлатии оммавии ба номи М. Е. Салтиков-Шедрин дар Ленинград ва гайра.

Соли 1974 дар республика 639 музей, аз он чумла 87 музеи таърихи-револютсиони ва таърихи, 304 музеи кишваршиноси, 109 музеи ёдгори, 87 музеи санъат ва гайра кор кард. Калонтарин музейхо: Музеи Владимир Илич Ленин, Музеи марказии Револютсияи Иттифоки Республикахои Советии Сотсиалисти Союз Советских Социалистических Республик СССР, Нигористони Третяков ва Музеи санъати нафисаи ба номи Александр Сергеевич Пушкин дар Москва, Музеи рус ва Эрмитаж дар Ленинград ва гайра (нигаред низ Москва, Ленинград).

Илм ва муасснсахои илми. Илмхои табиатшиноси ва техн и к и. Хануз дар замони Руси Киев техникаи бинокори (калъа, ибодатхона, кушк) ва хунарманди ба дарачаи баланд расида буд. Дар Россияи асри 17 дониши илми-амали таракки карда бошад хам, илми табиатшноси ва техники кариб вучуд надошт. Дигаргунсозихои иктисоди, харби ва сиёсии асри 18 талаботро ба мутахассисон, дониши илми ва техники хеле зиёд кард. Бо рохбарии бевоситаи Пётри I дар Россия барои таракки додани илмхои табиатшиноси ва техники як катор чорахо ан-дешида шуданд. Дар Москва, Петербург, Урал ва дигар чойхо мактабхои махсус кушода шуданд.

ilm-russia

Барои омузиш ва тадкики территорияи мамлакат чанд экспедитсияхо ташкил шуд. Россия ру ба таракки нихода буд, аз ин ру ба мутахассисони бомахорат ва ба равнаки илми замонави эхтиёчи калон дошт. Барои халли ин масъалахо соли 1724 Академияи фанхо таъсис дода шуд, ки он дар пешрафти илми ватани, ба хаёт татбик намудани комёбихои илм роли бузург бозид. Доир ба тасаввуроти атоми дар бораи модда ва конунхои бакои модда ва харакат тадкикотхои калони илми гузаронида шуданд. Замин, олами хай-вонот ва набототи он мунтазам омухта мешуд.

Агар соли 1724 Академияи фанхо таъсис ёфта бошад, дар нимаи дуюми асри 18 Университети Москва (1755), Омузишгохи кухкории Петербург (холо Институти кухкории Ленинград (1773), Академияи тибби-чаррохии Петербург (1798) ва дигар донишкадахо кушода шуданд.

Дар таърихи илми рус фаъолияти М. В. Ломоносов, ки асархояш кариб хамаи сохахои илмро дар бар мегирифтанд, як давраи томе буд, Дар нимаи якуми асри 19 злектротехника (П. Л. Шиллинг), металлургия (П. Г. Соболевский), мушаксози (А. Д. Засядко), купруксози (С. В. Кёрбедз), рохиохансози (Н. О. Крафт) ва гайра ру ба таракки ниход. Дар нимаи дуюми асри 19 олимони рус дар халли масъалахои асосии табиатшиноси сахми калон гузоштанд. Соли 1861 A.М. Бутлеров назарияи сохти химиявиро офарид. Олими барчастаи рус И. М. Сеченов соли 1869 асари барчастаи худ «Рефлексхои магзи сар»-ро навишт, ки он дар физиологияи магзи сар давраи нав — давраи дарки материалистонаи фаъолияти олии асаб буд. Солхои 60 А. О. Ковалевский назарияи эмбриологияи эволютсиони, B.0. Ковалевский палеонтологияи эволютсиониро кашф карданд. Соли 1869 Д. И. Менделеев конуни даврии элементхои химиявиро кашф намуд, ки асоси физикаи атоми ва химияи асри 20 гардид. Аз солхои 60 фаъолияти илмии К. А. Тимирязев огоз ёфт, вай ба таълимот дар бораи фотосинтез сахми арзанда гузошта, дарвинизмро хаматарафа тарафдори кард. Соли 1883 асари машхури В. В. Докучаев «Сиёх-замини рус» аз чоп баромад.

Дар нимаи дуюми асри 19 ба омухтани территорияи Россия, хусусан махалхои дурдасти он ахамияти калон дода шуд. Олимони намоёни Россия В. В. Бартольд, Н. Н. Веселовский, И. В. Мушкетов, Н. Л. Северцов, П. П. Семёнов-Тян-Шанский ва дигар дар омухтани кишвар Туркистон ва пешрафти илму фан дар ин сарзамин хизмати шоён карданд. Дар сохаи илмхои техники низ кашфиётхои мухим ба амал омаданд. Яке аз кашфиётхо аз тарафи А. С. Попов соли 1895 ихтироъ карда шудани радио буд. Олимони рус дар сохаи электротехника ба комёбихои калон ноил гардиданд. А. Н. Лодыгин соли 1872 лампаи тафсониш, П. Н. Яблочков соли 1876 лампаи камоншаклро ихтироъ карданд.

Револютсияи Кабири Сотсиалистии Октябр дар таърихи илми рус давраи нав кушод. Дар натичаи Револютсияи Октябр илми рус на танхо микдоран, балки сифатан низ тагйир ёфт. Комёбихои илми рус аз аввалин рузхои мавчудияти Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР ба хизмати сохтмони чамъияти со-тсиалисти гузошта шуд. Доир ба тараккиёти сохахои алохидаи илм ва техника нигаред ба боби «Илм»-и маколаи Иттифоци Республикахои Советии Сотсиалисти.

Илмхои чамъиятшиноси. Ф а л с а ф а. Дар Руси Кадим гояхои фалсафи дар зери таъсири дин монда буданд. Харакатхои ичтимои— динии асрхои 11—16 ба пешрафти афкори фалсафи мусоидат намуданд.

Соли    1687 дар Москва Академияи славяни-юнони-лотини таъсис ёфт, ки дар он фалсафа ва мантик дар рухи аристотелизм омухта мешуд.

 

Ислохотхои Петри I хаёти маънавии чамъияти русро ба кулли тагйир дода, тараккибти илм, маданияти дуняви ва фалсафаро тезониданд. Дар миёнаи асри 18 Ф. Прокопович ва хамфикрони у дар кори дар Россия пахн намудани гояхои фалсафии Б. Спиноза, Р. Декарт, Ф. Бэкон,’ Г. Лейбнис, X. Волф хизмати калон карданд.

Асосгузори табиатшиносии экспериментали ва анъанахои материалисти дар Россия Михаил Василевич Ломоносов буд. Аз соли 1755 Университети Москва 1 маркази афкори фалсафи гардид. Гояхои фалсафаи гуманисти ва маърифатпарвари пайдо шуда, пахн гардиданд (Н. И. Новиков, Я. П. Козельский ва дигар).

Комёбии калони афкори фалсафии рус дар нимаи дуюми асри 18 фалсафаи А. Н. Радишев мебошад. У асосгузори анъанахои револютсиони дар Россия буд. Дар чоряки якуми асри 19 афкори прогрессивии чамъияти русро декабристхо ба зинаи баландтар бардоштанд.

Солхои 40—60 асри 19 давраи ташаккул ва нашъунамои афкори материалисти дар Россияи подшохи буд. Он дар кружокхои Н. В. Станкевич— М. А. Бакунин — В. Г. Белинский, А. И. Герсен — Н. П. Огарёв шакл гирифта, дар фаъолияти Н. Г. Чернышевский, Н. А. Добролюбов, Д. И. Писарев ва пайравони онхо мукаммал гардид. Дар ин давра акидахои материалистии В. Г. Белинский пурра ташаккул ёфтанд.

Дар нимаи дуюми асри 10 равияи таъсирбахши материализми табии-илми (И. М. Сеченов, К. А. Тимирязев, И. И. Мечников; Д. И. Менделеев, А. Г. Столетов, Н. А. Умов, И. П. Павлов ва дигар) ташаккул ёфт. Солхои 90 асри 19 дар Россия гояхои марксизм васеъ пахн шуданд. Нашри «Капитал»-и Карл Маркс ба забони руси, чоп шудани маколахои Н. И. Зибер дар бораи «Анти-Дюринг»-и  Фридрих Энгелс ва гайра дар кори ба мавкеи марксизм гузаштани халкчиён ва пеш аз хама, Г. В. Плеханову хамфикрони у шароити мусоид фарохам оварданд. Солхои 90 асри 19 марксизм дар афкори чамъияти ва фалсафии рус чараёни мустакил шуд.

Дар харакати сотсиал-демократи Россия фалсафаи материализми диалектики таъсири калон дошт. Дар кори пахн кар-дан ва химояи назарияи материализми таърихи асархои Плеханов «Доир ба масъалаи инкшиофи лазари монисти ба таърих», «Доир ба роли шахс дар таърих», «Масъалахои асосии марксизм» ва гайра роли калон бозиданд.

Эчодиёти Владимир Илич Ленин дар фалсафаи марксисти давраи сифатан нав кушод. Владимир  Илич  Ленин гояхои асосии назарияи Карл Маркс  ва Фридрих Энгелсро ба инобат гирифта, онхоро вобаста ба шароити нав муайян кард, материализми диалектики ва таърихиро вобаста ба шароити нав инкишоф дод. Ленин дар асархои худ таълимоти материализми таърихиро хамчун кисмй таркибии фалсафаи марксисти такмил дод, масъалахои хастии чамъияти ва шуури чамъияти, формасияхои чамъиятию иктисоди, синфхо, давлат, муносибатхои милли, омили субъективи, роли назарияи револютсиониро кор карда баромада, назарияи револютсияи сотсиалистиро инкишоф дод. Асархои соф ба масъ-алахои фалсафи бахшидашудаи Владимир  Илич  Ленин инхоанд: «Материализм ва эмпириокритисизм», «Дафтархои философи», «Давлат ва револютсия», «Империализм хамчун дарачаи ба-ландтарини капитализм». Мероси фалсафии Ленин баъд аз Револютсияи  Кабири Сотсиалистии  Октябр асоси инкишофи фал-сафаи марксисти гардид.

Таърихшиноси. Дар Руси Кадим асархои таърихии хатти охири асри 10— аввали асри 11 ба вучуд омадаанд.

Дар чоряки аввали асри 18 асархои таърихие эчод шуданд, ки дар онхо сиёсати хокимияти мутлакаи дворянхо аз нуктаи назари идеология асоснок карда мешуданд. Дар нимаи якуми асри 19 илми таърихшиносии буржуази шакл гирифт. Инкишофи афкори таърихии револютсиони-демократи дар Россияи ин давра бо номи револютсионерони демократ В. Г. Белинский, А. И. Герсен, Н. П. Огарёв, Н. Г. Чернишевский, Н. А. Добролюбов зич алокаманд мебошад.

Ба империяи Россия хамрох гардидани халкхои Закавказия ва Осиёи Миёна, инчунин аз худ карда шудани Сибир ва Аляска шавку рагбати муаррихонро ба омухтани Шарк афзуд. Дар омузиши таъриху маданияти халкхои Осиёи Миёна, аз чумла точикон, хануз дар ибтидои асри 19 муваффакиятхои калон ба даст омаданд. Сафоратхое, ки Россияи подшохи дар аморати Бухоро ва хонихои Хеваю Хуканд кушода буд, дар омузиши хаматарафаи ин кишвар ва гирд овардани дастхатхои шарки хиссаи калон гузоштанд (сафорати Негри дар Бухоро, 1820; сафорати Игнатев дар Хева ва Бухоро, 1858 ва гайра). Дар арафаи ба Россия хамрох карда шудани Осиёи Миёна ва баъд аз он барои тадкики хаматарафаи ин сарзамин шароити мусоид фарохам омад. Соли 1855 дар Университети Петербург факултети шаркшиноси таъсис гардида, Университети Казон ба яке аз марказхои шаркшиноси табдил ёфт. Шаркшиносони рус И. Н. Берёзин, Н. Н. Пантусов, Г. С. Саблуков, В. В. Григорев, В. В. Бартолд, Н. Ликошип ва дигар асархои як катор муаррихони Осиёи Миёна, аз чумла Рашиддудини Фазлуллох («Чомеъ ут-таворих»), Наршахи («Таърихи Бухоро»), Мирзошамси Бухорои («Баёни баъзе хаводисоти Бухоро, Хуканд ва Кошгар»), Ниёзмухаммади Хуканди («Таърихи Шохрухи») ва гайраро тарчума ва нашр карданд.

Аз солхои 60 асри 19 доираи мавзуи тадкикоти таърихи васеъ шуд. Плеханов таърихи харакати револютсияи пролетариро дар Россия кор карда, ба таърихи афкори чамъиятии рус аз мавкеи марксисти наздик шуд.

Владимир Илич Ленин консепсияи марксистии таърихи Россияро кор карда баромад. У дар бисёр асархои тадкикоти ва баромадхои публисистии худ масъалахои асосии таърихи Россия ва чахонро шарх дод. Ленин дар таълимоти худ оид ба муносибатхои мутакобилаи конунхои умуми, махсус ва чузъии тараккиёти чамъият, тараккиёти куввахои истехсолкунанда ва муносибатхои истехсоли, синфхо ва муборизаи синфи, револютсияи ичтимои, партияи марксистии типи нав, миллатхо ва харакати миллии озодихохи ва гайра сахми бузург гузошт.

Дар кори аз нуктаи назари марксисти омухтани таърихи Россия ва чахон марксистон А. Г. Шлихтер, М. П. Милютин, Н. Н. Батурин, В.В. Воровский, И. И. Скворсов-Степанов, А. В. Луначарский ва дигар хисса гузоштанд.

Баъди галабаи Револютсияи  Октябр барои гузаронидани тадкикотхои таърихи дар асоси методологияи марксисти-ленини имконият пайдо шуд.

Солхои 20 дар Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР доир ба таърихи револютсияхои  Феврал ва Октябр, чанги граждани аввалин асархои илми ба вучуд омаданд, омузиши таърихи сохтмони сотсиалисти сар шуд, ба тадкики таърихи Партияи Коммунисти ахамияти калон дода мешуд. Карорхои Комитети Маркази ВКП(б) ва Совети Комиссарони Халки Иттифоки Республикахои Советии Сотсиалисти Союз Советских Социалистических Республик СССР (1934—36) доир ба омузишу дар мактаб ва донишкадахои оли таълими фанни таърих ба инкишофи илми таърих дар Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР мусоидат кард.

Дар арафа ва давраи Чанги Бузурги Ватани (1941—45) ба мавзуъ-хои харби-таърихи, таърихи халкхои славян, ба муборизаи зидди идеологияи фашизм, аз чониби фашистон сохтакорона шарх додани просесси таърихи умумичахони диккати махсус дода шуданд. Дар давраи баъди чанг муаррихони Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР ба омузиши  масъалахои мухими таърихи Ватан (таърихи дехконон, тараккиёти давлати феодали, таърихи харакати револютсиони, таърихи хочагии халк ва гайра) машгул шуданд. Ба тадкики таърихи кадимаи Шарк ахамияти калон дода шуд.

Карорхои Съезди 20-уми Партияи Коммунистии Иттифоки Совети Коммунистическая Партия Советского Союза КПСС (1956) ва карори Комитети Марказии Коммунистическая Партия Советского Союза КПСС аз 30 июни 1966 «Дар бораи бартараф намудани шахспарасти ва окибатхои он» ба инкишофи илми таърих таъсири калон расонданд.

Карорхои Комитети Марказии Партияи Коммунистии Иттифоки Совети Коммунистическая Партия Советского Союза КПСС доир ба масъалахои идеологи, хусусан карори 1967 «Оид ба тадбирхои минбаъда инкишоф додани илмхои чамъиятшиноси ва баланд бардоштани роли онхо дар сохтмони коммунисти», карорхои съездхо, пленумхои Комитети Марказии Партияи Коммунистии Иттифоки Совети Коммунистическая Партия Советского Союза  КПСС дар тараккиёти илми советии таърих роли мухим бозиданд.

Муаррихони Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР дар пешрафти илми советии таърих сахми босазое гузошта, «Таърихи Москва» (чилди 1—6, «Очеркхои таърихи Ленинград» чилди 1—6), «Таърихи Академияи Фанхои  Иттифоки Республикахои Советии Сотсиалисти Союз Советских Социалистических Республик СССР» (чилди 1— 2), «Таърихи Сибир аз даврахои кадим то хозир» (чилди 1—5) ва дигар асархо офариданд.

Институти марксизм-ленинизми назди Комитети Марказии Партияи Коммунистии Иттифоки Совети Коммунистическая Партия Советского Союза  КПСС, филиалхои дар Москва ва Ленинград будаи он, кафедрахои таърихи Партияи Коммунистии Иттифоки Совети Коммунистическая Партия Советского Союза КПСС-и мактабхои оли, Институти таърихи Иттифоки Республикахои Советии Сотсиалисти Союз Советских Социалистических Республик СССР-и Академияи Фанхои Иттифоки Республикахои Советии Сотсиалисти Союз Советских Социалистических Республик СССР ва дигар муассисахои илмии Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР доир ба таърихи Иттифоки Республикахои Советии Сотсиалисти Союз Советских Социалистических Республик СССР тадкикот мебаранд.

Илми иктисодиёт. Дар Руси Кадим гояхои иктисоди дар рисолахом дини ва хуччатхои хукукии давлати ифода меёфтанд. Дар аввалин хуччатхои Руси Киев идеяхои иктисоди характери синфи доштанд. Дар асри 18 М. В. Ломоносов бо гояхои прогрессивии иктисоди баромад кард. Ломоносов дар асархои худ роххои аз худ кардани боигарии тамими мамлакат, сохтмони фабрикаву заводхо, равнаки савдо ва афзоиши шумораи ахолиро нишон дод. Дар миёнахои асри 19 демократхои револютсионии рус (В. Г. Белинский, А. И. Герсен, Н. П. Огарев, Н. Г. Чернышевский, Н. А. Добролюбов) бар зидди хукуки крепостнои баромада, ба афкори иктисодии рус таъсири калон расонданд.

Аввалин таргиботчии афкори иктисодии марксисти дар Россия Г. В. Плеханов мебошад.

Дар тараккиёти иктисоди сиёсии марксисти ва афкори иктисодии рус Владимир Илич Ленин сахми бузург гузошт. У назарияи иктисодии Марксро вобаста ба шароитхои конкретии Рос-сия мохирона ба кор бурд. Ленин дар асархои худ таълимоти Марксро дар бораи предмет ва методи иктисоди сиёси, партиявияти он, дар бо-раи дарачахои тараккиёти капитализм дар саноат, дар бораи такрор-истехсолкуни ва кризисхо ганитар гардонд. Ленин конуни тараккиёти нобаробари иктисоди ва сиёсии мамлакатхои капиталистиро дар давраи империализм кашф карда, исбот намуд, ки сотсиализм метавонад сараввал дар чанд ва хатто дар як давлати алохидаи капиталисти галаба кунад. У баъд аз револютсия роли иктисоди ва вазифахои давлати диктатураи пролетариатро илман асоснок намуда принсип, метод ва шаклхои хочагидории сотсиалистиро кор карда баромад.

 

Таълимоти Ленин дар бораи имконият, роххо ва методхои сохтмони сотсиализм дар Иттифоки Республикахои Советии Сотсиалисти Союз Советских Социалистических Республик СССР, масъалахои иктисодии давраи гузариш дар хуччатхои Партияи коммунисти, асархои иктисодчиёни Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР инкишоф дода шуданд.

Дар миёнахои солхои 30 дар давраи ба охир расидани гузариш ва асосан бунёд шудани чамъияти сотсиалисти омузиши хаматарафаи муносибатхои истехсолии давраи сотсиализм, конунхои иктисодии чамъияти сотсиалисти сар шуд. Дар сохаи методологияи иктисодиёти сиёси кори тадкикоти авч гирифт. Ба программаи мактабхои оли омузиши иктисоди сиёсии сотсиализм дохил карда шуд.

Солхои 60— аввали 70 дар илми иктисодиёт ва кори амалии рохбари ба хочагии халк методхои иктисоди-математики васеъ ба кор бурда шуд. Дар карори Комитети Марказии Партияи Коммунистии Иттифоки Совети Коммунистическая Партия Советского Союза  КПСС «Доир ба кори ташкилоти партиявии Институти иктисодии Академияи Фанхои Иттифоки Республикахои Советии Сотсиалисти Союз Советских Социалистических Республик СССР» (1 декабри 1971) вазифахои илми иктисодиёти Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР муайян карда шуданд.

Бисёр марказхои тадкикотхои иктисодии республика ахамияти умумииттифоки доранд. Мухимтарини онхо: Институти иктисоди Академияи Фанхои Иттифоки Республикахои Советии Сотсиалисти Союз Советских Социалистических Республик СССР (таъсисаш 1936), Институти иктисоди чахон ва муносибатхои байналхалкии Академияи Фанхои Иттифоки Республикахои Советии Сотсиалисти Союз Советских Социалистических Республик СССР (1956), Институти тадкикоти илмии иктисодии назди Госплани Иттифоки Республикахои Советии Сотсиалисти Союз Советских Социалистических Республик СССР (1955).

Илми хукукшиноси. Илми хукукшиноси дар давраи Пётри I инкишоф ёфта, солхои 60 асри 19 басо авч гирифт. Илми хукукшиносии рус дар аввалхои асри 20 пурра зери таъсири буржуазияи либерали монда буд. Дар арафаи Револютсияи Октябр назарияи марксисти-ленини масъалахои асосии давлат ва хукукро ба таври принсипиали хал нашуда, барои шакл гирифтани илми нави хукукшиноси имконият дод. Дар асоси консепсияхои марксистии масъалахои давлат ва хукук хануз дар солхои аввали баъд аз галабаи Револютсияи Кабири Сотсиалистии Октябр конститутсияи нави совети — Конститутсияи Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР (1918) тахия карда шуд, ки он прин-ципхои лепинии ягонагии хокимияти давлати, худмуайянкунии мил-латхо, Советхоро хамчун шакли давлатии диктатураи пролетариат му-айян мекард. Назарияи советии хукуки давлат дар конститутсияхои минбаъдаи Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР (1924 ва 1937) боз хам бештар инкишоф ёфт. Системаи суди, органхои прокуратура (нигаред Прокуратураи Иттифоки Республикахои Советии Сотсиалисти Союз Советских Социалистических Республик СССР) дар асоси илми ташкил шуданд. Солхои 20 доир ба хама сохахои хукук кодексхои конунхо кабул карда шуд. Дар пешрафти илми хукукшиноси карорхои Комитети Марказии Партияи Коммунистии Иттифоки Совети Коммунистическая Партия Советского Союза  КПСС «Оид ба тадбирхои минбаъда инкишоф додани илми хукукшиноси ва бехтар намудани таълими хукукшиноси дар мамлакат» (1961) ва «Оид ба тадбирхои минбаъда инкишоф додани илмхои чамъиятшиноси ва баланд бардоштани роли онхо дар сохтмони коммунисти (1967) роли багоят калон бозиданд.

 

 

Олимони хукукшиноси Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР дар тахияи Асосхои конунгузории Иттифоки Республикахои Советии Сотсиалисти Союз Советских Социалистических Республик СССР доир ба сохахои гуногуни хукук, кодексхои Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР ва дигар хуччатхои мухими конунгузори фаъолона иштирок намуданд. Дар Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР доир ба масъалахои гуногуни илми хукукшиноси муассисахои тадкикоти илмии хукук, кафедрахои факултетхои хукукшиносии Университети Москва, Ленинград, Казон ва дигар университетхо, Академияи Вазорати корхои дохили ва мактабхои олии хукукшиноси тадкикот мебаранд. Нигаред низ маколаи Иттифоки Республикахои Советии Сотсиалисти, боби Илм.

Илми адабиётшиноси. Дар таърихи илми адабиётшиносии рус В. Г. Белинский, Н. Г. Чернишевский, Н. А. Добролюбов ва дигар роли калон бозидаанд. Онхо дар асархои худ принсипхои таърихият, халки-ят ва реализмро химоя мекарданд. Баъд аз Револютсияи Октябр адабиётшиноси ба илми мустакил табдил ёфт.

Бо ташаббуси Максим Горкий соли 1932 Институти адабиёти чахонии Академияи Фанхои Иттифоки Республикахои Советии Сотсиалисти Союз Советских Социалистических Республик СССР таъсис гардида, ба маркази тадкикоти масъалахои адабиётшиноси табдил ёфт. Дар пешрафти илми адабиётшиносии совети асархои олимони номи А. С. Орлов, Н. И. Конрад, В. Ф. Шишмарёв, В. В. Виноградов, В. М. Жирмунский,  М. П. Алексеев, Д. С. Лихачёв, М. Б. Храпченко ахамияти калон доштанд. Солхои 60— ибтидои солхои 70 доир ба реализм, масъалахои гуманизм дар адабиёт мубохисахо барпо шуданд; оид ба масъалахои актуалии реализми сотсиалисти конференсияхои умумииттифоки баргузор гардиданд. Карори Комитети Марказии Пратияи Коммуистии Иттифоки Совети КПСС «Доир ба танкиди адаби-бадеи» (1972) танкиди адаби ва ада-биётшиносиро дар ибтидои солхои 70 хеле чоннок кард.

 

Илми забоншиноси. Охири асри 16— ибтидои асри 17 аввалин грамматикахои славяни тартиб дода шуданд. Асосгузори забоншиносии илми рус М. В. Ломоносов мебошад; у асоси грамматикаи илми ва терминологияи русро тартиб дод, аввалин шуда фикри аз нуктаи назари мукоисави-таърихи омухтани забонхои Россияро баён кард. Таълимоти уро А. X. Востоков ва дигар инкишоф доданд.

Дар нимаи якуми асри 18 тадкики забони халкхои маскуни Россия сар шуд. Аз чумла як гурух тадкикотчиён (0. Н. Бётлингк, В. В. Радлов, К. Г. Залемая ва дигар) сохти фонетики ва грамматикии забони турки, диалектография, диалектологияи онро омухтанд. Дар шакл гирифтани забоншиносии назарияви дар охири асри 19— ибтидои асри 20 намояндагони мактаби забоншиносии Москва (асосгузораш Ф. Ф. Фортунатов) ва Казон (асосгузораш И. А. Бодуэп до Куртенэ) таъсири калон расонд.

Дар нимаи дуюми асри 19 ва ибтидои асри 20 омузиши забонхои славяни (О. М. Бодянский, В. И. Григорович, Р. Ф. Брандт, А. А. Кочубинский ва дигар) давом кард.

Дар асрхои 19 Ва 20 ба омузиши забонхои романи ва германи, забонхои халкхои Кавказ, хавзаи бахри Балтика, Шарки совети, инчунин забонхои хоричи — мугули, хитои, япони, кореяги, турки, эрони, араби, забонхои халкхои Африка ва гайра ахамияти калон дода шуд.

Баъди Револютсияи Кабири Сотсиалистии Октябр базаи назариявии тадкикот катъиян тагйир ёфта, доираи он васеъ гардид. Дар сохаи лексикография чиддан кор бурда мешавад. «Лугати тафсирии забони руси» зери тахрири Д. Н. Ушаков (1934—40), «Луга-ти забони адабии хозираи рус» дар 17 чилд (1948—05) ва дигар лугатхо нашр шуданд. Лексикографияи дузабона (лугатхои руси-милли ва милли-руси) инкишоф меёбад.

 

Доир ба диалектологияи забонхои халкхои Иттифоки Республикахои Советии Сотсиалисти Союз Советских Социалистических Республик СССР асархои хулосави офарида мешаванд, атласхои шеваи забони русии вилоятхои маркази, забони белоруси, шеваи халкии забони украинии вилояти Закарпатия аз чоп баромаданд. Атласи диалектологии умумитурки, лугатхои диалоктологии забонхон бошкирди, уйгури, казоки, узбеки, озарбойчони ва дигар ба чоп тайёр мешавад. Масъалахои конунхои тараккиёти забони руси (лексикология, грамматика, стилистика, фразеология ва гайра) омухта мешаванд. Солхои 60, алалхусус солхои 70 забон аз нуктаи назари мантики-математики, статистики мавриди тахкик карор гирифт.

Муассисахои асосии забоншиносии Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР дар системаи Академияи Ф Иттифоки Республикахои Советии Сотсиалисти Союз Советских Социалистических Республик СССР мебошад. Факултетхои филологии университетхо ва институтхои педагоги дар сохаи забони руси кори илми мебаранд.

Соли 1974 дар Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР такрибан 3 хазор муассисаи илми (мактабхои оли низ ба хамин хисоб медароянд), зиёда аз 1670 институти тадкикоти илми буд. Дар сохахои гуногуни илм (1979) такрибан 900 хазор ходими илми кор кард. Дар байни ходимони илмии республика кариб 22 хазор доктори илм ва зиёда аз 201 хазор номзади илм буд.

Институтхои тадкикоти илми ва марказхои илмии Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР бо олимони дигар республикахои иттифоки дар алокамандии зич хамкори мекунанд. Дар давраи Хокимияти Совети дар республикахои автономии Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР кадрхои илмии милли ба камол расиданд, бисёр муассисахои илми ташкил шуданд. Олимони Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР дар кори ташкилотхои илмии бай-налхалки, конгрессхои илми, конференсияхо ва гайра, ки дар Иттифоки Республикахои Советии Сотсиалисти Союз Советских Социалистических Республик СССР ва хорича барпо мешаванд, фаъолона иштирок мекунанд. Москва, Ленинград, Новосибирск ва дигар шахрхои республика ба марказхои калони илми табдил ёфтаанд.

Матбуот, радио, телевизион. Соли 1913 дар Россия 856 газета, 1331 журнал, зиёда аз 30 хазор номгуй китоб нашр шуд. Дар давраи Хокимияти Совети кори нашриёт хеле таракки кард.

Дар Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР чанд нашриёти республикави — «Советская Россия», «Со-временник», «Детская литература», «Малыш», «Просвещение», «Художник Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР» ва дигар кор мекунанд.

Дар вилоятхоя калон, кишвар ва республикахои автономи низ нашриётхо хастанд. Соли 1974 дар республика 50,7 хазор номгуй китоб ва брошюра ба забони руси, 1,3 хазор номгуй ба дигар забонхои халкхои Иттифоки Республикахои Советии Сотсиалисти Союз Советских Социалистических Республик СССР, 3 хазор номгуй ба забони халкхои мамлакатхои хоричи китоб чоп карда шуд.

Соли 1974 дар Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР 29 газетаи умумииттифоки, 1 газетаи республикави, 153 газетаи кишвари, вилояти ва округи, 81 газетаи республикахои автономи ва вилояти, 428 газетаи шахри, 1585 газетаи райони ва дигар (4106 газета ба забони руси, 304 газета ба дигар забонхои халкхои Иттифоки Республикахои Советии Сотсиалисти Союз Советских Социалистических Республик СССР) нашр мешуд; ба гайр аз ин 4940 номгуй журнал, хар гуна бюллетенхо ба забони руси, 71 номгуй нашрияи гуногун ба дигар забонхои халкхои Иттифоки Республикахои Советии Сотсиалисти Союз Советских Социалистических Республик СССР ва 142 номгуй нашрия ба забони халкхои мамлакатхои хоричи нашр мешуд. Журналхои адаби-бадеи ва чамъияти-сиёсии «Москва» (аз соли 1957), «Нева» (Ленинград, аз соли 1955), «Дальний Восток» (Хабаровск, аз соли 1946), «Дон» (Ростови Дон, аз соли 1957) «Подъём» (Воронеж, аз соли 1957), «Волга» (Саратов, аз соли 1966) ва гайра нашр мешаванд.

Хачми радиошунавонии Маркази ва махалли дар территорияи Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР дар як шаборуз 558,6 соат мебошад. Москва 8 программа дорад, 3 программаи он барои нохияхои дурдаст ахборот медихад. Радиои махалли ба 46 забон барномахо дорад. Дар территорияи республика, ба гайр аз Маркази телевизиони умумииттифок (Москва), дар республикахои автономи, кишвар, вилоят ва округхои автовоми 78 студияи телевизион, 135 стансияи пуриктидори ретранслятсиони кор мекунанд. Барои нохияхои дурдасти Сибир, Шарки Дур, Шимоли Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР системаи «Восток» ва «Орбита» хизмат мерасопад. Хачми миёнаи на-моишхои телевизион дар ак шаборуз дар территорияи Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР 990 соат ме-бошад.

 

Адабиёт. Мероси бои фолклори рус дар асоси суруду газалхои халки ба вучуд омадааст, ки он дар тули асрхои 11—17 пурра шакл гирифт. Дар фолклори асри 18 мехнати дехконон, ахволи вазнини коргарон, хуручхои онхо ба мукобили хучаинонашон акс ёфта буданд. Охирхои асри 19 дар фолклор суруди револютсиони мавкеи мустахкам пайдо кард. Дар эчодиёти дахонакии халки рус сурудхои маросими, эпики ва афсонахо макоми хос доранд. Дар сурудхои эпики низову нифоки ичтимоии даврахои гуногун, дар достонхо бо-шад, муборизаи халк бар зидди душманони ватан, идеалхои кахрамони, хакикату адолат, кувваи беинтихои халк ва гайра тараннум мешаванд. Дар достонхои эпики корнамоихои баходурон Иля Муромес, Добриня Никитич, Василий Буслаев васф шудааст. Дар асри 19 романс ва рубои бештар инкишоф ёфтанд ва як катор асархои фолклори китобат шуданд. Ёдгорихои барчастаи адабиёти кадимаи хаттии рус ба чоряки дуюми асри 11 мансубанд.

Адабиёти асри 14 солхои 50 асри 15 идеологияи давраи дар атрофи Москва муттахид шудани князихои Руси Шимол-Шаркро ифода мекунад. Жанри достони кахрамони-таърихи («Достони задухурди новгородихо бо суздалихо», сикли достонхо бар васфи Иоанн Новгородский, «Киссаи Меркурий Смоленский», «Киссаи Темури Ланг») инкишоф меёбад.

Дар нимаи дуюми асри 15— аввали асри 16 дар адабиёт услуби экспрессиви-эмосионали, жанри афсонаи сиёси ва публисистика ривоч ёфт. Дар эчодиёти Фёдор Карпов, Иван Пересветов, Ермолай-Еразм баъзе гояхои давраи Эхё инъикос гардиданд.

Дар асри 17 адабиёти навъи асрхон миёна тадричан ба адабиёти давраи нав табдил меёбад, жанрхои нави адаби пайдо шуда, просесси демократикунонии адабиёт суръат мегирад. Адабиёти асри 17 ба хаёт наздик гардид, дар наср тахлили психологи мушохида мешуд, асархое таълиф мешуданд, ки асоси онхоро мочарои ишки ташкил мекард, тарчумаи новелла ва романхои рисари авч гирифт. Классисизм дар адабиёти рус дар мубориза бо барокко ва тамоми мероси адабиёти асрхои миёна ташаккул меёфт. Дар эчодиёти А. Д. Кантемир, дар рисолаи В. К. Тредиаковский «Усули нав ва мухтасари эчоди шеъри руси» (1735), «Номахо дар боби шеърнависи» (1747), А. П. Сумароков (1717—77) ва «Риторика»-и (1746) Ломоносов хамаи жанрхои асосии адабиёт муайян ва таъсиф карда шудаанд. Асархои фочиавии Сумароков ва касидахои русии Ломоносов ибтидои хакикии адабиё-ти нави рус гардиданд. Дар адабиёти классисизм жанрхои хачви ин-кишоф меёбад (А. Д. Кантемир, А. П. Сумароков, М. В. Ломоносов). Дар чоряки охири асри 16, баъди аз чоп баромадани асари Д. И. Фонвизин («Норасида») жанри мазхака макоми нав пайдо мекунад, вусъати жанри фочиа низ ба хамин давра рост меояд. Асари А. Н. Радишев (1749— 1802) «Саёхат аз Петербург ба Москва» (1700) аввалин китоби оригиналие буд, ки ба жанри сентиментализм тааллук дорад. Повестхои «Мактубхои сайёхи рус»-и Н. М. Карамзин (1766—1820) роххои пешрафти насри сентименталиро муайяи карданд.

Адабиёти нимаи якуми асри 19 бо тезутундшавии кризиси системаи крепостнои, авчи харакати милли, пухта расидани гояхои дворянхои рухияи револютсиони дошта, ки аз ибтидои давраи якуми харакати озодихохи дар Россия дарак медоданд, характернок мебошад. Чихатхои классисизм ва сентиментализм дар фочиахои манзуми В. А. Озеров (17160—1816) ифода шудаанд.

Саромадони назми магмум В. А. Жуковский (1783—1852) ва К. Н. Батюшков (1787—1855) буданд. Солхои 20 анъанахои он дар эчодиёти А. А. Делвиг (1798—1831), Н. М. Язиков (1803—46), Б. А. Баратинский (1800—44) вусъат ёфт. Назми граждани чараёни дигареро ба вучуд овард, ки дар фаъолияти шоирон — декабристхо: В. Ф. Раевский (1795— 1872), К. Ф. Рилеев (1795—1826), В. К. Кюхелбекер (1797—1846) ва А. А. Бестужев-Марлинский (1797— /837) хеле хуб ифода ёфтааст. И. А. Крилов ва А. С. Грибоедов дар жанрхои эпики ва драмави асосхои эстетикии реализми танкидиро кор карда баромаданд.

Дар харакати адабии солхои 30 асри 19 фаъолияти Александр  Сергеевич Пушкин (1799— 1837) макоми хосе дорад. Бо мурури замон Пушкин конунхои объективонаи таърихро дарк карда, дарёфти заминахои адолати чамъиятиро дар рафти худи просесси таърихи мушохида намуд.

Дар чоряки дуюми асри 19 адабиёти рус дар шароити багоят вазнин пеш мерафт. Хукумати подшохи сиёсати бархам додани маданияти пешкадамро пеш гирифт. Бо вучуди ин, анъанахои назми реалистиро, ки ба он Пушкин асос гузошта буд. Михаил Юревич Лермонтов идома дод. Реализми рус дар эчодиёти Николай Васлевич Гогол, Алексей Вавилевич Колцов, дар маколахои танкиди-эстетикии Александр Иванович  Герсен ва Белинский харчониба ва хуб ифода ёфтанд.

Солхои 1839—46 «Отечественные записки», баъдтар журнали «Современник» роли прогрессиви бозид. Дар асри 19 адибони рус дар тараккии афкори эстетики роли калон бозиданд. Виссарион  Григоревич Белинский, Александр Иванович  Герсен, Николай Гаврилович Чернишевский таърихи адабиёти русро хамбаста бо таърихи муборизаи озодихохи тахлил мекарданд. Белинский хусусиятхои реализми русро дар даврахои аввали ташаккули он муайян кард. Демократхои револютсиони Николай  Александрович Добролюбов ва Николай Гаврилович Чернишевский кори уро давом дода, хусусиятхои асосии эчодиёти на-висандагони бузурги русро муайян намуданд.

Эстетикаи Виссарион  Григоревич Белинский ба эчодиёти нависандагон  Федор Михайлович  Достоевский (романи «Одамони бечора”,1846), Александр Иванович Герсен (романи «Ки гунахкор», 1846—47), Иван  Александрович Гончаров) романи «Таърихи мукаррари», 1847), Иван Сергеевич Тургенев («Хотирахои шикорчи», 1847—52) ва дигар таъсири калон расонд.

Нимаи дуюми асри 19 давраи гулгулшукуфии реализми танкидии рус мебошад. Федор Михайлович  Достоевский дар асари худ «Хотирахо аз хонаи бечон» (1861—62), Алексей  Фиофилактович Писемский дар романи «Хазор чон» Россияи крепостпои, кашшоки, бехукуки ва зулму истибдоди онро ба калам додаанд. Тургенев дар романхои «Рудин* (1856) ва «Ошёни дворянхо» (1859) ба хам мувофикат накардани гуфтору рафтори ашрофонро, ки ба окибатхои фочиави оварда мерасонданд, нишон медихад. Заминахои ичтимои ва психологии пайдо шудани «одамони зиёдатиро» Иван  Александрович Гончаров дар романи—«Обломов» (1859) хелехуб тадкик кардааст.

Дар охири солхои 60 яке аз шохасархои адабиёти рус ва чахони — романи «Чанг ва сулх»-и Лев Николаевич Толстой (1828—1910) таълиф шуд. Романи «Чанг ва сулх» чангномаи миллии халкист, ки дар он кисмати халкхо, одамони алохида, вокеахои хакикии таърихи, арбобони таърихи дар пайдархамии хронологи ва робитаи мантики устокорона ба калам дода шудаанд. Солхои 70 достони Николай  Алексеевич Некрасов «Дар Русия осуда кист?» (1866 —76; тарчумаи точики, 1980) нашр шуд, ки он «комуси хакикии хаёти халки рус* буд. Дар он халокати хокимияти помешики, ислохоти дехконон ва окибатхои он, сабру токати чандинасра, эътирози халки баошубомада ифода ёфтаанд. Всеволод Михайлович Гаршин ва В. Г. Короленко дар эчодиёти худ тасвири реалистонаро бо романтика алокаманд намуда, ба адабиёт бо мавзуи кахрамони дохил шуданд.

Антон Павлович Чехов (1860—1904) дар повест, хикоя, песа ва хикояхои хачви («Одам дар гилоф», «Се хохарон», «Арус», «Мохихурак», «Ваня-таго*, «Боги олуболу» ва гайра) хулку атвори мешанхо, мардуми бекасу куй ва нокомихои онхоро реалистона ба ка-лам дод. Шаклхои нави адабие, ки Чехов ба вучуд овард, ба пешрафти новеллистикаву драматургияи рус ва чахон таъсири калон расонд.

Ба давраи сеюм — давраи пролетарии харакати озодихохи дохил шудани Россия дар публисистикаи солхои 90, ки дар сахифахои журналхои «Новое слово», «Жизнь» ва гайра чоп мешуд, инъикос шудааст. Дигаргунихои ичтимоии солхои 90 дар эчодиёти Максим Горкий (1868—1936) акс гардидааст. Горкий хамчун ифодакунандаи рухи револютсионии синфи коргар бехтарин анъанахон реализм ва романтизми прогрессивии асрхои 19—20-ро идома дод. Кахрамонони афсонавию романтикии асархои у «Кампир Изергил» (1895), «Таронаи Лочив» (1899), «Таронаи Мурги Туфон» (1901) оммаро ба муборизаи револютсиони даъват мекарданд. Дар охири солхои 1890— аввали соли 1900 дар роману песахои Максим Горкий падидахои реализми сотсиалисти мушохида гардид. Дар романи «Фома Гордеев» (1899), повести «Се нафар» (1900) таърихи иекишофи капитализм дар Россия, характери буржуазияи рус ва роли пролетариат дар инкишофи харакати озодихохи нишон дода шудааст. Дар песаи «Мешанхо* (1901) коргари рус аввалин бор хамчун кахрамони нави таърих арзи вучуд кард, дар песаи «Дар каър» (1902) хаёти онхое, ки аз чабри капитализм ба «каър*-и зиндаги афтодаанд, инъикос ёфтааст, дар песаи «Дачани-нинхо* (1904) устодони маданиятро даъват кардааст, ки барои халк ачод намоянд, дар песаи «Вахшихо» (1905) вахшонияти буржуазия фош шудааст. 27 ноябри 1905 дар Петербург аввалин бор Максим Горкий ва Владимир Илич Ленин бо хам вохурдаанд, ки ин ба тамоми фаъолияти минбаъдаи нависанда таъсири бузург гузошт. Горкий дар очерк ва памфлетхои худ «Дар Америка» ва «Мусохибахои ман» (хар ду 1906) револютсияи русро химоя ва бардуругии демократияи буржуазияро фош кард. Бо рохбарии Партияи болшевики дар рохи сотсиализм мубориза бурдан ва дар чараёни ин мубориза ба вучуд омадани одами нав бори нахуст дар адабиёти бадеи дар романи Горкий «Модар» (1906) инъикос шудааст. Владимир Илич Ленин дастнависи романи «Модар»-ро хонда, ахамияти замонавии онро таъкид намуд. Повести «Тавба» (1908), ки рухи идеалисти дошт, ду-чори танкиди сахти Ленин гардид. Дар песахои «Охиринхо» (1908), «Хаёти Матвей Кожемякин* (1910— 11) хаёти мешани ва душманони иикилоб танкид шудааст. Максим Горкий ба кувваи ташкилотии партия, пролетарнати револютсиони ва иттифоки он бо дехконон дар давраи тайёри ва гузаронидави Револютсияи  Кабири  Сотсиалистии Октябр бахои дуруст дода натавонист. Ленин уро барои ин сахт махкум намуд ва камбудихои гоявии Горкийро сари вакт нишон дода, уро чун адиби пролетари, бунёдгузори маданияти сотсиалисти ва ёрдамчии содики партия тарбият кард.

Хануз дар солхои 90 бо нашри мачмуахои шеърхои К. Д. Бальмонт (1867 —1942) «Дар беканори» ва «Хомуши», мачмуаи Брюсов «Символистони рус», инчунин шеърхои В. Соллогуб (1863—1927), Д. С. Мережковский (1866—1941) ва дигар дар адабиёт чараёни нав — символизм шакл гирифт. Символистон дар атрофи нашрияхои «Северный вестник», «Мир искусства», «Новый нуть» муттахид шуданд. Мунаккидони боистеъдод —- марксистон Г. В. Плеханов (1856—-1918), В. В. Воровский (1871-1923). А. В. Луначарский (1875— 1933) ва дигар бо чахолатпарасти дар адабиёт мубориза мебурданд. Маколахои Ленин «Ташкилоти партияви ва адабиёти партияви», «Хотираи Герсен», «Оид ба ифтихори миллии великорусхо» программаи чанговаронаи танкиди болшевики гардиданд.

Дар арафаи Револютсияи Октябр Пролеткулт ташкил шуд, ки он дар байни пролетариат кори мадани-маърифати мебурд. Назариячиёни Пролеткулт ба вучуд овардани маданияти махсуси пролетариро зарур шуморида, ахамияти мероси мадании гузаштаро инкор мекарданд, нисбат ба партия ва давлат гояхои сепаратисти мегузарониданд. Мактуби Комитети Марказии РКП(б) «Оид ба Пролеткултхо* (1920), ки хатоихои ин чараёнро ошкор менамуд, дар таърихи хаёти идеологии чамъият роли калон бозид.

Адабиёти давраи Чанги граждани (1918—20) рухияи револютсиониро ифода мекард. Назми баъдиреволютсионии Владимир  Владимирович  Маяковский — «Касидаи револютсия», «Левый марш» (хар ду 1918) ва гайра дар таърихи лирикаи чахони зухуроти наве буд.

Як зумра нависандагони боистеъдод—Д. А. Фурманов (1891—1926),Б. А. Лавренёв (1891—1959), Л. М. Леонов (таваллуд 1899), К. А. Федин (1892—1977) ва дигар дар матбуоти даврии фронти кор мекарданд ва барои асархои минбаъдаи худ материали фаровон чамъ меоварданд. Аз соли 1921 нашри журналхои адаби-бадеии «Красная новь», «Книга и революция», «Печать и революция», «Сибирские огни», «Молодая гвардия», «Новый мир», «Октябрь» сар шуд. Романи А. С. Сёрафимович «Сели оханин» (1924) дар инкишофи адабиёти реализми сотсиалисти роли мухим бозид. Д. А. Фурманов дар ро-мани «Чапаев» (1923) хакикати таърихи ва психологиро бо бадеияти баланд ифода кард. А. А. Фадеев дар романи «Торумор» (1927) авва-лин шуда образи болшевиконро офарид. Офарида шудани образи В. И. Лешга (очегрки Максим  Горкий «Владимир  Илич  Ленин (1924—1931), достони «Владимир Илич Ленин» (1924) ва силсилаи шеърхои Маяковский ахамияти багоят калон дошт.

Дар нимаи дуюми солхои 20 дар мавзуи пешрафти хочагии халк романхои «Семент»-и Ф. В. Гладков, «Печи домнаги»-и (1925) Н. Н. Ляшко, «Заводи чуб»-и (1928) А. А. Караваева офарида шуданд. Дар ин давра жанри повеллистикаи адабиёти совети таракки мекунад (новеллахои «Рохи кадима»-и (1927) А. Толстой, «Трансвааль»-и (1926) К. Федин). Дар назми нимаи дуюми солхои 20 достонхое эчод шуданд, ки ахамияти ичтимои-таърихии револютсияро мавриди тахлил карор додаанд: достони «Хуб»-и (1927) Владимир Владимирович Маяковский, достони Сергей  Александрович Есенин «Киссаи бисту шаш нафар» (1924), достони Пастернак «Соли нухсаду панчум» (1925—26) ва гайра.

Дар маркази диккати адабиёти советии солхои 30 одами нав меистод, ки у дар давраи совети ба воя расида, тарбия ёфтааст. Николай  Александрович  Островский (1904—36) дар романи «Обутоб ёфтани пулод» (кисми 1—2, 1932—34) образи коммунисти чавонро офарид, ки у бахри кори револютсия кувва ва чони худро дарег намедорад. Дар эпопеяи М. Шолохов «Дони ором» (1928—40) кисмати таърихии казакони Дон дар револютсия нишон дода шудааст.

Дар адабиёти солхои 30 роли романи таърихи баланд шуд. Дар ин давра «Кюхля» (1925) ва «Марги Вазири мухтор»-и (1927—28) Ю. И. Тыпянов (1894—1943), «Радищев»-и (1932—39) О. Д. Форш (1873—1961), «Степан Разин»-и (1926—27) А. П. Чапыгин (1870—1937), «Емельян Пу-гачёв»-и (1938—45) Шишков, «Чингизхон»-и (1939) В. Г. Ян (1875— 1950) ва гайра офарида шуданд. Романи A.           Толстой «Пётри 1»(1929—45) вокеаи бузурго дар адабиёт гардид. Мустахкам гардидани робитаи адабиётхои миллии Иттифоки Республикахои Советии Сотсиалисти Союз Советских Социалистических Республик СССР чихати та-раккиёти адабиёти солхои 30 мебошад. Хаёти халкхои бародар мавзуи асосии адабиёти рус гардид: «Шеърхои Кахетия»-и (1935) Николай Тихонов (1896 —1979), «Кайдхои сафар»-и (1934) B.М. Инбер (1890—1972), «Карабу-гоз» (1932), «Колхида»-и (1934) Константин Георгиевич Паустовский (1892—1968), «Одам пусташро иваз мекунад»-и (кисми 1—2, 1932—33), Б. Ясенский (1901— 41) ба хамин мавзуъ бахшида шудаанд. Солхои 20—30 давраи гул-гулшукуфии адабиёти советии бачагона буд. Афсона ва шеърхои Корней Чуковский, Самуил Маршак, асархои Аркадий Гайдар, Владимир Маяковский, Агния Барто, Сергей Михалков ва дигар дар кори дар рухи гояхои социализм тарбия намудани бачахо роли багоят мухим бозиданд.

Аз рузхои аввали Чанги Бузурги Батани (1941—45) адабиёти совети фаъолияти худро пурра ба хифзи Ватани сотсиалисти равона кард. Бисёр нависандагон (Аркадий Гайдар, Ю. Кримов, М. Петров, И. Уткин ва дигар) дар рохи химояи Ватан чон нисор намуданд. Суруди «Чанги мукаддас»-и (1941) Лебедев-Кумач ба гимни Чанги Бузурги Ватани табдил ёфт. Дар ин давра шеърхои баландгояи Константин Симонов «Интизорам бош», «Куш уро!*, А. А. Сурков «Суруди далерон», А. Ахматова «Мардонаги», асархои публисистии И. Эренбург «Чанг* (китоби 1—3, 1942—44), А. Толстой «Чиро мо химоя мекунем», «Чанговарони рус», М. А. Шолохов «Мактаби адоват», Л. Леонов «Шарафи Россия», «Газаб» эчод гардиданд, ки онхо адабиёти русро аз чихати мавзуъ хеле гапи гардонданд. Достони А. Т. Твардовский «Василий Тёркин» (1942—45) асари барчастатарини адабиёти давраи чанг ба шумор меравад.

Пас аз чанг романи «Гвардияи чавон»-и (1945, тахрири нав 1951) А. Фадеев ва «Достони марди хакики»-и (1946) Б. Полевой таълиф шуд, ки дар ин асархо фазилатхои одами совети — голиби фашизм инъикос гардидааст.

Дар тараккиёти адабиёти баъдичангии солхои 1946—48 карорхои Комитети Марказии ВКП(б) доир ба масъалахои идеологи («Дар бораи журналхои «Звезда» ва «Ленинград» ва гайра) ахамияти калон доштанд. Охири солхои 40-аввали солхои 50 мехнати кахрамононаи халк яке аз мавзуъхои асосии адабиёти рус гардид. Бисёр нависандагон кушиш менамуданд, ки образхои мехнаткашони пешкадами шахру дехот, коммунистон — ташкилотчиёни омма, командирони истехсолотро офаранд. Чунинанд образхои Воропаев аз романи «Бахт»-и П. А. Павленко (1899—1951), инженерхо Батманов ва Беридазе аз романи «Дур аз Москва»-и В. Н. Ажаев (1915— 68), персонажхои романи «Дарав»-и Г. Е. Николаева (1911—63), «Рузхои хаёти мо»-и В. К. Кетлинская (таваллуд 1906), «Баланди»-и Е. 3. Во-робёва (таваллуд 1910), образхои се насли сулолаи коргарон — киштисозон аз романи В. А. Кочетов (1912—73) «Журбинхо» ва дигар.

Нависандагони совети дар мубориза бахри сулх фаъолона иштирок намуда, тарзи зиндагонии буржуази ва идеологияи буржуази, империализм ва мустамликадориро фош, тазоди ду системаи чамъиятро нишон медиханд. Ба ин китоби шеърхои К. Симонов «Дустон ва душманон» (1948), А. Сурков «Сулх ба чахон» (1950), Н. Тихонов «Ду чараён»(1951), песаи Константин Симонов «Масъалаи рус» (1946), Лавренёв «Садои Америка» (1950) ва гайра мисоли равшан шуда метавонанд.

Дар адабиёти баъдичангии рус романи В. Панова «Кружилиха» (1948), асари сегонаи В. А. Каверин «Китоби кушода» (1949—56), хикояхои С. П. Антонов (таваллуд 1915), Ю. М. Нагибин (таваллуд 1920) мавкеи хос доранд. Дар романи ичтимоии фалсафии Л. Леонов «Бешаи рус» (1953) мохияти гуманистии корнамоии халк дар чанги зидди фашизм ифода гардида, мехнат хамчун эчодиёт тараннум шудааст. Дар асархои К. А. Федин, Г. М. Марков, С. В. Сартаков, В. А‘. Закруткин, Ф. В. Гладков, В. А. Смирнов ва дигар вокеахои пеш-азреволютсиони ва давраи Револютсияи Октябр инъикос гардидаанд.

Галабаи халки совети дар Чанги Бузурги Ватани, барпо шудани системаи чахонии сотсиализм, просесси бошиддати заволи системаи мустамликадори симои сайёраро тагйир дода, дар назди ходимони адабиёт вазифахои нав ба нав гузоштанд.

 

Солхои 50 адабиёт бо асархои наво, ки дар онхо хакикати хозираи совети хаматарафа тахлил карда мешуданд, гани гардид. Дар баробари Москва ва Ленинград  дар Вологда, Воронеж, Ростови Дон, Смоленск, Иркутск, Хабаровск ва дигар шахрхои Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР низ марказхои калони адаби ба вучуд омаданд. Соли 1958 Иттифоки нависандагони Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР таъсис ёфт. Дар Иттифоки Совети ва берун аз хоки он асархои нависандагони миллатхои гуногуни республика — тотор М. Чалил (1906—44), авар Расул Гамзатов (таваллуд 1923), бошкирд М. Карим (таваллуд  1919), балкар К. Кулиев (таваллуд 1917), калмок Д. Кугултинов (таваллуд  1922), чукчи Ю. Рытхзу (таваллуд 1930) ва бисёр дигар нависандагон шухрат пайдо кардаанд. Адабиёти халкхои бародари мамлакат, аз он чумла халкхои Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР, на танхо таъсири адабиёти советии русро хис мекунанд, балки дар айни замон худ низ ба он таъсири илхомбахш мерасонанд.

Солхои 50—60 дар баробари наср назм хам хеле таракки кард. Дар ин давра П. Антоколский, Н. Асеев, С. Маршак, Л. Мартынов, М. Светлов, А. Ахматова, Б. Слуский, Д. Самойлов, А. Яшин, В. Шефнер, В. Соколов ва дигар бо мачмуахои шеърхои баландмазмуни худ хази-наи назми республикаро ганитар гардониданд. Охири солхои 50—аввали солхои 60 ба адабиёт як зумра нависандагони сохибистеъдод — Е. Евтушенко, A. Вознесенский, Р. Рождественский, B.           Сибин ва дигар дохил шуданд.

Дар адабиёти солхои 60  хикояи М. Шолохов «Кисмати одам» (1957) ба авчи нави ба ном «насри харби» ибтидо гузошт. Асархои А. Калинин, Г. Бакланов, Ю. Бондарев ва Б. Василев ва дигар низ ба мавзуи Чанги Бузурги Ватани бахшида шудаанд.

 

Солхои 50—60 кисми 2-юми романи М. Шолохов «Замини корамшуда» (1955—60) ва бобхои нави романи у «Онхо бахри ватан чангиданд» (1943—69) аз чоп баромад, ки он вокеаи калоне дар адабиёти рус буд. Дар насри солхои 60—70 мавзуи кишлок мавкеи махсус пайдо кард. В. Кочетов дар романи «Бародарон Ершовхо» (1958) образи синфи коргар, В. Кожевников дар повести «Ши-нос шавед, Балуев!» (1960) образи коркуни хочаги, рохбари ухдабарои коллективи калонро офариданд. Дар сохтмони коммунисти беш аз пеш баланд шудани роли маданияти бадеи дар карори Комитети Марказии Партияи Коммунистии Иттифоки Совети Коммунистическая Пратия Советского Союза КПСС «Дар бораи танкиди адаби-бадеи» (1972) кайд шудааст. Ин карор дар айни замон ба баланд бардоштани савияи гояви эстетикии санъати совети, му-боризаи оштинопазир бар зидди идеологияи буржуази, тадкик намудани            просессхои дар чамъият ба амалоянда, хусусан ба муносибати револютсияи илмию техники, ки ба ташаккулл симои маънавии замон ва одами даврони мо таъсир мерасонад, даъват мекунад.

Ба таври хаккони дар мисолхои  конкретии таърихи ииъикос намудани хаёт дар инкишофи револютсионии он, химояи идеалхои олии инсоният, гуманизми вокеи ин аст хизмати шоён ва ахамияти чахонии адабиёти советии рус.

Дар адабиёти солхои 60-нимаи аввали 80 гирдоварии сарватхои нави гоявию эстетики, ки барои инкишофи нави босуръат ва мунтазами эчодиёти бадеи замина фарохам меорад, идома дорад.

Дар офаридахои нави адибони  номвар Ю. Бондарев, Ф, Абрамов,  В. Астафев, С. Залигин,  Шукшин, Р. Хамзакш В. Распутин, Е. С Евтушенко, М. Карим ва дигар умдатарин масъалахои вокеияти муосир,  дигаргунихои куллии ичтимоию сиёси ва маданию маънавие, ки дар  рузгори совети ба амал меоянд. Аз ин чихат самти асосии инкишофи адабиёти сермиллати совети ба эчодиёти ин адибон вобаста аст.

 

Меъмори ва санъати тасвири. Аввалин нишонахои санъати худуди Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР ба даврахои палеолит мансубанд. Дар давраи неолит сохтмони бошишгоххои руизамини ва сохтани ашёи сафолии накшин маъмул гашт. Дар даврахои энеолит ва биринчи сохтмони хонахои гулачуби ва пуштахо, дар Прикубане бошад, сохтани долменхо ба хукми анъана даромад.  Наккошии руи сафол мураккабтар шуд, хайкалтарошии  монументали (аз санг), хунари рехтагари инкишоф ёфт. Намунахои  санъати давраи гузариш аз биринчи ба асри охан аз бозёфтхои маданияти кобани (Кавкази Шимоли) пайдост.  Аз асрхои 8—7 то милод то асрхои аввали милод, ки давраи инкирози чамъияти ибтидои ва ташаккули сохти авлоди буд, бошишгоххои атрофашон  пуштаву каторадор расм шуд (хавзаи дарёхои Ока, Кама, Белая ва гайра).  Дар давраи гузариш аз маданияти  кадим ба асрхои миёна, ки хазоран  1милодро дар бар мегирифт, иттиходхои  нави кабилави ва давлатхои навбунёд ба вучуд омаданд. Дар асрхои  9—10 маданияти шахри Руси Кадим  ташаккул ёфт.

Асрхои 10—13 давраи гул-гулшуку-фии санъати Руси Кадим буд. Ин санъат дар заминаи маданияти асримиёнагии Европаи Шаркию Чануби, ки анъанахои он асосан дар Византия ташаккул ёфта буд, бахра бардошта, бо бинохои санги, маъбадхои типи насрони, жанри  асримиёнаги — фрескахо, хотамкорихо, иконахо, минётури китобй ва гайра падид омадааст. Санъати Руси Кадим дар шахрхои сершумор,  дар территорияи хеле пахновар —- аз нохияхои шимоли гарбии Новгород то нимчаэзираи Таман инкишоф ёфт. Дар Киев, Чернигов, Новгород, Полоск ва дигар шахрхо калисохои чомеи мухташам (калисои 1-3-гунбазаи София дар Киев, калисои София дар Новгород), истехкомхои санги, касрхо  бунёд гардида, асархои гаронбахои санъати тасвири ва ороишию амали (нигаред Руси Киев) эчод шуданд. Дар асри 12, ки давраи парокандагии феодали буд, роли мактабхои бадеии махалли — мактаби Новгород ва мактаби Владимиру Суздал афзуд (маъбадхои Нередиса, калисохои чомеи Успенский ва Дмитриевский дар Владимир). Хунархои заргари, кандакори (дар чуб) ва мисгари низ  таракки кард.

Охири асрхои 13— 17 пешравии санъати  Руси Кадим дар натичаи истилои мугулхо катъ гардида, аз охири асри 13 боз ру ба таракки ниход. Ин  санъати сирф миллии рус буд, ки дар ташаккули санъати украину белорус низ роли калон бозид. Асрхои 13—16 мактаби Новгород аз нав нуму кард (асархои Феофан Грек дар калисои Спаси Илин, минётури китоби, хайкалтароши). Падидахои  мактаби Псков низ дар ин зумра чои намоёнро ишгол мекунанд. Новгород ва Псков калъабанди шуда, дар асрхои 13—14 сохтани калъахои алохида маъмул гашт (Копоре, Изборск). Мактаби санъати тасвирии Ростов, Ярославл, Твер, Вологда инкишоф ёфт. Аз асри 14 мактаби бадеии Москва роли аввалиндарачаро сохиб гашт. Деворхои  Кремли Москва аз чуби булут (1339), баъдтар аз санги сафед (1367) бардошта шуданд, бурчхо бино ёфтанд. Дар нимаи дуюми асри 15 давлати мутамаркази Рус ташкил шуд ва ба ин муносибат дар Москва бисёр хунармандон, косибон ва рассомон чамъ омада буданд. Санъати рус давраи Эхёро аз сар нагузаронида бошад хам, он аз анъанахои устодони асримиёнаги хеле бахра бурдааст. Дар охири асри 15— аввали асри 16 атрофи Кремли Москва (дар худуди хозирааш) калъабанди шуда, байни деворхои кунгуракориаш 18 бурч чой гирифт, ансамбли калисохои дохилаш ба вучуд омад. Дар асри 16 дар меъмории Москва сохтани маъбадхои махсус — дар шакли бурчхои болояшон хаймашакл (калисо дар Коломенское, маъбади Василий Блаженний) расм шуд. Сохтмони бинохои сангии кариб дар хамаи марказхои Давлати Рус маъмул гашт: дар Нижний Новгород, Тула, Коломна, Зарайск, Смоленск, Серпухов кремлхо сохта шуданд. Дар шимол бештар дайрхо, калисохо ва хонахои истикоматии сангин месохтанд. Асрхои 14—15 давраи болоравии санъати рассомии Москва буд. Дар ин чо дар ин давра Феофан Грек, Прохори Городси, Даниил Чёрний, Андрей Рублёв кор кардаанд. Дар эчодиёти онхо тасвири инсон макоми махсус дошта, образхо бо самимият ва мехри беандоза офарида мешуданд (фрескахои калисои чомеъ дар Владимир, иконаи «Салоса»-и Андрей  Рублёв ва гайра; фаъолияти Дионисий ва макта-би у — иконахои дайри Ферапонт). Дар минётури китоби сюжетхои дуняши пайдо шуданд. Баъди ба рох монда шудани китобчопкуни санъати гравюра ба вучуд омад. Ба кадри вусъат ёфтани худуди Давла-ти Рус ва ба вучуд омадани шахрхои нав сохтмони бинохои маъму-рию хочаги, калисою маъбадхо авч гирифт. Меъмории асри 17 бо намохои рангину назаррабояш чолиб аст (мехмонсарой дар Архангелск, калисои Иоанн Предтеча дар махаллаи Толчковои Ярославл, хонаи Лапинхо дар Псков, хонаи пурнакшунигори Коробовхо дар Калуга ва гайра). Калисохои махаллии Москва ва но-хияхои он хам бо хамин усул ороиш ёфтаанд. Ба санъати тасвирии монумелтали унсурхои тазйини бештар дохил гардида, онхо ба колинхон рангоранг монанданд. Аксари онхо пейзажхои реали ва сахнахои манширо инъикос кардаанд (асархои Иосиф Владимиров, Симон Ушаков). Оружейная палата, ки яке аз марказхон бадеии миёнахон асри 17 буд, куввахои эчодиро муттахид намуда, чустучухои нави санъаткоронро дастгири мекард. Санъати ороишию амали бо суръати баланд пеш меравад. Махсусан хунархои кадимаи заргари, коркарди бадеии фулузот, минокори, кандакори (дар чубу санг), гулдузи, кулоли ва гайра ривоч ёфт. Дар тули асрхои миёна маданияти халкхои Шимол ва Сибир дар шакли ибтидои идома дошт. Дар байни халкхои Поволжия, ки дар зинаи нисбатан баланди тараккиёт меистоданд, саноеъи меъмори (чуби), гулдузи, кандакории чуб, дар Тотористону Бошкирдистон меъмории диниву дуняви (асосан аз санг) ру ба таракки ниход. Дар Кавкази Шимоли, ки то асри 12 асосан маъбадхои сангии насрони сохта мешуданд (водии дарёи Зеленчук ва гайра), минбаъд сохтмони масчиду макбарахо (бинохои динии мусулмони) авч гирифт. Дизсози низ маъмул шуд.

Асри 18-нимаи аввали асри 19 санъати рус, ки дар асрхои 17—18 ба камол расид, минбаъд иктидори давлати мутлаки Русро инъикос мекард, равобити мадании Давлати Рус  бо Европаи Гарби мустахкам шуд; рассомони Европои Гарби ба Россия омада, санъаткорони рус барои камоли касб ба он чо мерафтанд. Соли 1757 дар Петврбург АР таъсис ёфт, Санъати асри 18, ки бо гояхои маърифатпарвари саршор гардида, дар таърихи маданияти рус як навъ гардише буд, дар худ нишонахои Ренессансро дошт. Аз охири асри 17 шахрсози таракки кард: шахрхои Невянск, Екатеринбург, Таганрог, Кронштадт ба вучуд омаданд. Калонтарини онхо Петербург буд. Дар ин чо сохтмони касрхо авч гирифт (ансамбли Петродворес). Аз ибтидои асри 18 услуби барокко хукмрон гашт, ки он хусусиятхои меъмории махаллиро низ нигох дошта, бинохо дорои бандубасти мукаммал ва накшунигори дилпазир буданд (Касри зимистони ва дигар касрхои Петербург, ансамбли Сарское Село — холо шахри Пушкин; офаридахои меъмор В. В. Растрелли). Солхои 1760—70 давраи гузариш ба классисизм буд. Махсусан эчодиётп меъмор В. Баженов чолиб аст: лоихаи азнавсозии Кремли Москва, хонаи Пашков, ансамбли Сарисин дар Москва, ки дар онхо унсурхои барокко бо пафоси граждании хоси классисизм даромехтааст. Дар санъати меъмори услуби махсуси биносозию шахрсози ба вучуд омад. Мувофики он зиёда аз 400 лоихаи азнавсозии шахрхои Давлати Рус тартиб дода шуд. Твер (холо шахри Калинин), Ярославл, Кострома ва гайра аз чумлаи онхоянд. Мувофики плани генерали шахрхои Петербург (1763—69) ва Москва (1775—90) симои худро тагйир доданд. Бинои Институти Смолний (меъмор Ч. Кваренги), Касри Таврия (И. Е. Старов), бинои Китобхонаи оммави (Е. Т. Соколов) Дурдонахои ансамбли меъмории Петербург ба хисоб мераванд. Бинохои офаридаи М. Ф. Казаков дар таърихи шахрсозии Москва сахифаи нав буд (бинои Сенат дар Кремл, Университети Москва, хонахои истикомати, калисохо). Касрхои берунишахри, ки мувофики коидаву конунхои классисизм дар чорбогхо бино меёфтанд, ансамбли сифатан нав буда, намунахои шоиронаву лирикии меъмори ба шумор мерафтанд (бинохон Кваренги, Ч. Камерон, Риналди, В. Ф. Бренна, Н. А. Лвов дар Сарское Село, Павловск, Гатчина). Дар дахсолаи аввали асри 19 меъмори бо услуби ампир ривоч ёфт, ки он тараннуми шукуху чалол, ватандусти, кудрати инсонро меъёр интихоб карда буд. Ин чихат махсусан пас аз галаба дар Чанги ватании соли 1812 кувват гирифт. Бннохо бо сутунхои мухташам, мучассамахои кавнпайкар, аробаву афзори чанги, гулчанбари нусрат ва гайра оро дода мешуданд. Тамо-юлхои услуби ампир пеш аз хама дар эчодиёти А. Н. Воронихин (ка-лисои чомеи Казон ва Институти кухкори) ва А. Д. Захаров (муаллифи навсозии -Адмиралтейство) ба назар мерасад. Офаридахои К. И. Росси, А. А. Монферран ва В. П. Стасов (Маидони каср, Майдони саноеъ; ансамблхои майдони Сенат) намунаи олии санъати меъморианд. Дар Россияи николаи сохтмони казарма, анбор ва госпиталхо авч гирифт. Ин гуна иншоот, ки аз руи лоихаи ягона сохта мешуданд, ба баъае мавзеъхои шахрхо намуди якрангу дилгиркунанда бахшидаанд. Гайр аз ин, кризиси чараёни классисизм хам ба таназзули санъати меъмори сабаб шуд. Санъати тасвирии асрхои 17 —18 низ тагйироти калонро аа сар гузаронд. Чои икона ва накшхои руидевории калисоиро мусаввара, гравюрахои дуняви (аксар асархои манзарави ва разми) ва хайкалтароши гирифт. Дар ин санъати си-фатан нав образи инсон ба мадди аввал баромад. Кушишхои аввали-ни портретофари дар эчодиёти баъзе рассомони асри 18, ки бо вучуди соддалавхии услубашон одамони давраи Пётрро тасвир карда тавонистаанд, ба назар мерасад (А. М. Матвеев, И. Н. Никитин, Л. Каравак). Дар нимаи дуюми асри 18 офаридани портретхое, ки чахони ботини, характери моделро мекушоданд, авч гирифт (портретхои Ф. С. Рокотов, Д. Г. Левитский, мучассамахои Ф. И. Шубин). Дар асри 18 офаридани мусавварахои таърихи (А. П. Лосенко, И. А. Акимов, Г. И. Угрюмов), маиши (И. Фирсов, М. Шибанов) ва пейзаж (М. М. Иванов, Ф. Я. Алексеев) расм шуд. Инчунин дар ин давра хайкалтароши ба куллаи баландаш расид( мучассамахои И. П. Прокофев, М. И. Козловский; сагонахои мармарию биринчие, ки Ф. Г. Гордеев ва И. П. Мартос офаридаанд). Хайкалхои монументали чузъи мухими ансамблхои бошукух гардид (асархои Э. М. Фалконе, Мартос дар Москва ва Петербург).

 

Чараёни романтизм пеш аз хама дар эчодиёти портретнигорон зохир гашт (асархои 0: А. Кипренский, В. А. Тропиннн). Асархои К. П. Врюллов саршори психологизми амиканд. Рагбати баъзе мусаввирон ба хаёти харруза, одамони одди ва умуман мухити атрофи инсон аф-зуд. Дар ин чода А. Г. Венесианов ва пайравони у макоми махсус иш-гол кардаанд. Романтикхои ин давр инсонро чун кахрамони драмаи таърихи мешинохтанд («Рузи охирини Помпеии К. Брюллов, «Зухури Исо ба мардум»-и А. А. Иванов). Дар миёнаи асри 19 мусавварахои жанри макоми худро дарёфтанд (графикаи хачвии А. Агин, Е. Бернадский). Санъати истехсоли чинивору шиша, кандакори дар устухон, кулоли, турбофи, гулдузи ва дигар хунархо низ равнак доштанд.

Дар нимаи дуюми асри 19—ибтидои асри 20 Россия бо рохи капиталисти инкишоф меёфт ва ин албатта ба хаёти мадани таъсир накарда намонд. Инкишофи стихиявии капитализм водор мекард, ки шахрхо бо суръати баланд вусъат ёбанд. Дар натичаи бесарусомон ва якбора афзудани ахоли дар гирду атрофи шахрхо казармахои коргари, махаллахои камбагалнишин ба вучуд омаданд. Шахрсози таназзул кард. Дар ибтидои асри 20 гояхои нави шахрсози ба вучуд омаданд, лекин кушишхои меъморони пешкадам амали нагарди-данд. Минбаъд шахрсози аз руи усули «модерн» идома ёфт (аксар хонахои шахси). Баъзе меъморон ба меъмории гузашта (А. В. Щусев), классисиизм (Фомин), Ренессапс (И. В. Жолтовский) ру меоварданд. Дар ин давра характери санъати тасвири хам ба кулли тагйир ёфт. Аксари мусаввирон аз чараёни хукмрони академизм даст кашида, ба гурухи Передвижникхо пайвастанд. Онхо аз руи принсипхои эстетикаи револютсиони асар меофариданд, реализми танкидиро пойдор мегардонданд (Н. В. Неврев, В. В. Пукирёв, Л. И. Соломаткин, Г. Перов, Г. Мясоедов, К. А. Савиский, В. Стасов, Н. Крамской). Бисёр рассомон ба эпосхои кахрамони мурочиат мекарданд («Баходурон»-и В. Васнесов). Дар мусавварахои монументалиаш И. Е. Репин образи дехконони Россияро тачассум намудааст («Бурлакхо дар Волга»). Мусаввараи таърихи дар эчодиёти В. И. Суриков ба куллаи баланд расид («Боярзан Морозова»). Пейзажнигори хам хеле таракки кард (асархои А. К. Саврасов, И. И. Шишкин, А. Куинчи, И. Айвазовский, И, Левитан). Минбаъд ба санъати тасвири мавзуъхои инкилоби рох ёфта, образи коргари одди офарида мешуд (асархои С. В. Иванов, Н. А. Ярошенко). Рассомон В. А. Серов, М. А. Врубел дар асархояшон зебоии абадии инсону табиатро васф кардаанд. Рассомоне ба майдон омаданд, ки бо муборизаи сиёси хамкадам гаштанд. Графика ривоч ёфт (В. Серов, Б. Кустодиев, М. Добужинский, Е Лансере, И. Репин, В. Маковокий, И. Бродский ва дигар). Ба эчодиёти баъзе рассомон гояхои сотсиализм рох ёфтанд (портрети мучассамавии Карл Маркс — асари А. С. Голубкина). Анъанахои реализм дар пейзажхои П. И. Петровичев, Л. В. Туржанский, К. Ф. Юон, Кустодиев идома кард. Бо вучуди андаке рохгум задаи аз хакикатнигори (ба тамоюлхои формалисти майл пайдо кардан) баъзе рассомон композисияхои рамзии шоирона офаридаанд (М. Сарян, П. Кузнесов, Петров-Водкин, А. В. Куприп, Р. Фалк ва дигар). Санъати прогрессивии рус ба маданияти дигари халкхои Россия таъсири калон расонд.

Санъати совети. Револютсияи Кабири Сотсиалистии Октябр санъати сифатан нави чамъияти сотсиалистиро ба арсаи вучуд овард. Плани ленинии пропагандаи монументали ба амал бароварда ме-шуд, Сохтмони аввалин иншооти инженерию индустрияви ба рох монда шуд (ГидроЭлектроСтансияхо, радиостансияхо). Корхои шахрсози бо кувваи тоза пеш рафт. Мавзолеи Владимир Илич Ленин (солхои 20, меъмор А. В. Щусев) бунёд шуда, ансамбли Майдони Сурхро ганитар гардонд. Шахрхои кухна реконструксия шуда, шахрхои нав бунёд меёфтанд (Магнитогорск, Новокузнеск). Миёнаи солхои 30 сохтмони корхонахои саноати авч гирифт, конструксияхои металли ва оханубетони маъмул гардид (Метрополитен ва купрукхои Москва).

Мувофики карори Комитети Марказии ВКП(б) ва Совети Комиссарони Халки Иттифоки Республикахои Советии Сотсиалисти Союз Советских Социалистических Республик СССР «Дар бораи плани генералии реконструксияи Москва» (1935) пойтахти ватанамон симои худро хеле тагйир дод.

Солхои чанг меъморон асосан бо халли масъалаи кучондани корхонахои саноати ба шарки мамлакат машгул буданд. Садхо шахрхои торочгашта аз нав баркарор карда шуданд, заводхои нав ва иншооти бузурги гидротехники ба вучуд омаданд (канали Волгаю Дон). Минбаъд сохтмони микрорайонхо авч гирифт. Миёнаи солхои 50 районхои истикоматии калон дар Москва, Ленинград, Ярославл, Свердловск, Горкий, Волгоград, Куйбишев, Владивосток, Красноярск, Омск, Новосибирск ба вучуд омаданд. Солхои 60 аксар шахрхои Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР аз руи лоихаи генерали реконструксия мешуданд. Масалан, хиёбони ба номи Калинини Москва намунаи олии ансамбли меъморист. Солхои 60—70 шахрхои нав бунёд ёфтанд (Набережние Челни), сохтмони хонахои панелии бисёрошёна расм шуд. Бештар ба сохтмони комплексхои спорти, тамошогоххо, бинохои маданию маърифати диккат медиханд.

Санъати тасвирии республикаи чавони совети ба хизмати револютсия сафарбар шуд. Пеш аз хама, жанри плакати таргиботи ва графикаи газетиву журнали ривоч ёфт (Д. С. Моор, В. Н. Дени; оинахои РОСТА). Дар бобати ба рох мондани пропагандаи монументалн Андреев, Ковенков, Манизер, Мухина, Шервуд ва дигар хизматхои калон карданд. Вокеахои револютсия дар асархои Брод-ский, И. Владимиров, Малявин, Кустодиев, Петров-Водкин, Рылов, Юон, Н. Купреянов тачассум ёфтанд. Солхои 20—ибтидои солхои 30 мусавварахои тематикии сюжетдор маъмул мегардад (асархои А. М. Герасимов, М. Б. Греков, А. Дейнека, Б. Иогансон, Е. А. Касмап, Ю. Пименов). Офаридани образи Ленин яке аз чихатхои мухими жанри портретнигорин ин давр буд. Эчодиёти ин давраи хайкалтарошон Б. Д. Королёв, Матвеев, Мухина, И. Д. Шадр чолиб аст.

Жанри натюрморт маком пайдо кард (Кончаловскии, Лентулов). Дар инкишофи навъхои гуногуни графикаи китоби: ксилография — рассомон В. Фаворский, А. Кравченко, линогравюра — И. Павлов, П. Старопосов, офорт — И. Нивинский ва дигар сахм гузоштаанд. Ба санъати ороиши сахна майлхои конструктивисти рох ёфтанд (И. Рабинович, Н. Алтман).

Пас аз баромадани карори Комитети Марказии ВКП(б) «Дар бораи азнавсозии ташкилотхои адабию бадеи» иттифоки ягонаи рассомон таъсис ёфт. Асархое ба вучуд омаданд, ки дар онхо тавассути тасвири мусодамахои характерхои одамон конфликтхои таърихи кушода мешуданд («Истинтоки коммунистон»-и Иогансон); аксари онхо саршори рухияи романтикаи револютсиони буданд («Касамёдку-нии партизанхои Сибир»-и С. Герасимов).

Азбаски сохтмони бинохои чамъияти авч гирифт, санъатхои ороишии хотамкорию минокори, сураткашии руи девор ва гайра аз нав инкишоф ёфт (Л. А. Бруни, Деннека, Фаворский, Н. Ефимов ва гайра). «Коргар ва колхозчизан»-и Мухина хамчун рамзи чамъияти совети шинохта шуд. Хайкалтарошии монументали авч гирифта, бисёр шахрхо бо мучассамахои бузургон оро ёфтанд (асархои Манизер, Меркуров, Томский).

Жанри сатираи сиёси боло рафт. Устодони ин намуд дар атрофи «Крокодил» муттахид шуданд (Л. Бродаты, Б. Ефимов, Кукрыниксхо ва гайра). Солхои чанг жанри плакати сиёси таракки кард (Эчодиёти В. С. Иванов, Ф. Корецкий, Ефимов, Кукрыниксхо). «Оинаи ТАСС» (дарМосква) ва «Калами мубориз» (дар Ленинград) фаъолияти худро аз нав ба рох монданд. Кахрамонию шучоати халки совети дар эчодиёти Н. Жуков ва дигар устодони Студияи рассомони харбии ба номи М. Греков, дар эчодиёти С. Герасимов, Дейнека, А. Пластов, М. Авилов, И. Серебряний, В. Яковлев, Г. Верейский ва дигар хуб тачассум ёфтааст.

Ба шарафи галаба бар фашизм дар Иттифоки Республикахои Советии Сотсиалисти Союз Советских Социалистических Республик СССР ва мамлакатхои озодгашта обидахои нусрат ва мучасаммахои кахрамонон бунёд ёфтанд. Инсондустии Армияи Советии бахшояндаи озоди дар ансамбли мемориалии Трентовпарк (Берлин) тачассум ёф-тааст (Е. В. Вучетич бо шарикмуаллмфонаш). Мучасамма ва портрет-хои кахрамонони чангро хайкалтарошон Томский, Л. Е. Кербел, Вл. Е. Сигал ва дигар офаридаанд. Солхои баъди чанг мусавварахо асосан дар мавзуи мехнату хаёти осоишта офарида мешуданд. Дар ин давра бештар тасвири пейзажхои дилпазир, тараннуми зебоии инсону табиат ба назар мерасид. Иттифоки Рассомон Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР соли 1960 таъсис ёфт ва эчодкоронро дар атрофаш бештар муттахид намуд.

Солхои 50—70 асосан сохтмони комплексхои мемориали авч гирифт (ансамбли Волгоград (хайкалтарош Вучетич ва дигар). Хунархои халки, махсусан минётурнигорию минокори (минётурхои Палех, Мстёр, Холуй, Городес) таракки карданд. Сохаи нави эчодиёт — дизайн ташаккул ёфт.

Мусики. Сарчашмахои мусикии рус аз маданияту маишати кабилахои славянхои шарки бармеояд. Накши он даврахо дар баъзе сурудхои маросими, ки то рузхои наздик маъмул буданд, нигох дошта шудаанд. Дертар сурудхои лирикии халки ба вучуд омаданд, ки онхоро хар сароянда бо обуранги хосе ичро мекард.

Дар Руси Киев эпоси кахрамони маъмул гашт. Аз сарчашмахои хатти ва бозёфтхои археологи бармеояд, ки дар ин давра мусикии сози инкишоф ёфта будааст (созхои гусли, гудок, сопел, най, севниса ва гайра). Скомороххо ноширони асосии маданияти мусикии рус буданд. Охири асри 10, пас аз пойдор гардидани дини насрони сурудхои калисои маъмул гаштанд (ягона намуди мусикии касби, ки бо аломатхои махсус сабт мешуд асрхои 16—17 мукаммал шуд). Ни-маи дуюми асри 17 сурудхонии бисёровоза-кант (хам сурудхои калисои ва хам дуняви) ба хукми анъана даромад. Дар ахди Пётри 1 хондани кантхои мутантан расм шуд. Асри 18 мусики аз калисо чудо шуда, чузъи мухими хаёти маишии мардум гашт. Театри опера таъсис ёфта, консертхои оммави барпо мегардид. Охири асри-18 мактаби бастакории рус пурра шакл гирифт (М. С. Березовский, Д. С. Бортнянский, В. А. Пашкевич ва дигар), ки он аз гояхои маориф-парварии рус бахравар гашта буд. Бастакорони асри 18 асосан ба жанри опера таваччух доштанд. Мелодрамахо (масалан, «Орфей»-и Фомин, 1792) ва асархои созии чолиб офарида мешуданд. Ибтидои асри 19 операнависон бештар ба мавзуъхои афсонави, халки-эпики ру меоварданд («Иляи баходур», 1806). Намояндаи барчастаи романтизми операви А. Н. Верстовский буд. Солхои 30—40 бо эчо-диёти М. И. Глинка давраи нави мусикии рус огоз ёфт. Ба шарофати у мактаби мусикии рус дар Европа ба яке аз аввалин чойхо баромад. Асархои у операхои «Иван Сусанин» (1836) ва «Руслан ва Людмила» (1842), асархои симфонии «Камаринская» (1848), «Увертюрахои испани» асоси симфонизми миллии рус гаштанд. Махсусан романхои дилангези  у шухрат ёфтанд. А. С. Даргомижский бо асархояш хазинаи мусикии русро ганитар гардонд. А. Г. Рубинштейн соли 1859 дар Петербург Чамъияти мусикии русро таъсис дод. Ин чамъият дар шахрхои Москва ва Петербург Синфхои мусики кушод, ки дар заминаи онхо консерваторияхои Москва ва Петербург ташкил шуданд. Солхои 60 гурухи «Тудаи муктадир» ташкил ёфт, ки бастако-рони чавонро муттахид карда, гояхои револютсионию демократиро таргиб мекард (М. А. Балакирев, А. П. Бородин, Ц. А. Кюи, М. П. Мусоргский, Н. А. Римский-Корсаков). Мунаккидон В. Ф. Одоевский ва В. В. Стасов дар инкишофи мусикии рус хизмати босазо кардаанд. Мусикии нимаи дуюми асри 19 яке аз сахифахои дурахшони таърихи мусикии чахон аст («Княз Игор»-и Бородин, «Борис Годунов»-и Мусоргский, «Евгений Онегин» ва «Моткаи каромашшок»-и Чайковский ва гайра). М. А. Балакирев, Римский-Корсаков низ симфонизми русро бо асархои худ бой гардонданд. Балетхои Чайков-ский «Кули кувон» (1878), «Нозанини хуфта» (1889), «Щелкунчик» (1892) давраи нави инкишофи санъати мусики буд. Баъдтар чунин бас-такорони машхур ба мисли А. К. Глазунов, С. И. Танеев, А. К. Лядов ва дигар ба майдон омаданд. Дар эчодиёти бастакорони ибтидои асри 20 Римский-Корсаков, С. 6. Рахманинов ва А. Н. Скрябин баъзе чихатхои харакати револютсиони инъикос ёфтаанд. Дертар асархои И. Ф. Стравинский ва С. С. Прокофев ба вучуд омаданд. Ибтидои асри 20 маданияти ичрокунандагии санъаткорон боло рафт. Мактаби вокалии .рус бо намояндагони барчастааш Ф. И. Шаляпин, А. В. Нежданова, Л. В. Собинов, И. В. Ершов шухрати чахони ёфт.

Револютсияи Кабири Сотсиалистии Октябр барои инкишофи минбаъдаи мусикии рус давраи наве кушод. Бисёр кадрхои баландихтисос ба республикахои дигари милли фиристода мешуданд ва онхо дар сабзондани санъаткорони махалли кумак мекарданд. Муаллифи 27 симфония Н. Я. Мясковский асосгузори симфонизми советии рус хисоб меёбад. Минбаъд бастакорони бузурги совети Д. Д. Шостакович, В. В. Щербачев, Л. К. Книппер, В. Я. Шебалин жанри симфонияро боз хам ривоч доданд. Операхои чолиб низ эчод мешуданд: «Дони ором»-и И. Дзержинский, «Дар бурон»-и Т. Н. Хрепников (1939), «Семён Котко»-и С. Прокофев (1939) ва гайра. Мав-зуи таърихию револютсиони ва замонави дар эчодиёти Ю. А. Шапо-рин, Р. К. Щедрин, Д. Кабалевский, Р. Глиэр, Б. Асафьев, А. Хачатурян мавкеи хос пайдо кард. Солхои чанг (1941—45) суруд хамчун жанри оммави маъмул гашт. Сурудхои А. В. Александров, М. И. Блантер, А. А. Давиденко, И. О. Дунаевский, Э. Колмановскин, Б. А. Мокроусов, В. И. Мурадели, А. И. Пахмутова, В. П. Соловёв-Седой, М. Г. Фрадкин, Я. Френкел, Т. Н. Хренников, А. Эшпай хеле машхур гаштаанд. Намояндагони машхури мусикии совети — дирижёрон И. С. Голованов, А. М. Пазовский, А. Мелик-Пашаев, Е. Мравянский, А. В. Александров, пианино-навозон Г. Г. Нейгауз, Э. Гилелс, С. Рихтер, скрипканавозон Д. Ойстрах, Л, Когап, сарояндагоп В. Барсова, М. Максакова, И. Архипова, И. Козловский, С. Лемешов ва дигар мебошанд. Солхои Хокимияти Совети дар шахрхову республикахои автономии Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР шумораи зиёди театрхои мусики, филармония, муассисахою донишкадахои мусики ба вучуд омаданд. Дар Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР (соли 1975) 42 театри мусики, 1 театри драмаи мусики, 8 театри мусики, 24 оркестри симфони, 19 дастаи сарояндагони хор, 13 консерватория ва дигар мактабхои олии мусики, 114 омузишгохи мусики, 10 омузишгохи санъат, 2 омузишгохи хор, кариб 3000 мактаби мусикии бачагона амал мекард.

Ракс. Балет. Таърихи хореографияи рус аз даврахои сохти авлоди сар мешавад. Раксхо ва хороводхои милли дар байни табакахои гуногуни чамъият то асри 17 маълум буд. Дертар, вакте ки санъати рус тахти таъсири маданияти Европа монд, аъёну ашроф раксхои халкиро намеписандиданд. Охири асри 17— ибтидои асри 18 раксхои нави европои: менуэт, контраданс, полонез маъмул гаштанд. Ракси милли бошад, танхо дар дехот инкишоф меёфт. Намудхои машхури он: бариня, казачок, кадрил. Дар асри 18 ракси руси ба театри касби рох ёфт.

Баъди Револютсияи Октябр хореографияи миллии рус ру ба таракки ниход. Соли 1937 Ансамбли ракси халкии Иттифоки Республикахои Советии Сотсиалисти Союз Советских Социалистических Республик СССР, соли 1978 ансамбли «Березка» ва соли 1960 Ансамбли ракси халкхои Сибир таъсис ёфтанд. Дар республикахои автономи хам коллективхои ракси ташкил шуданд.

Балет. Театри балети рус дар нимаи дуюми асри 17 ба вучуд омад. Соли 1738 дар Петербург мактаби балет (холо Омузишгохи хореографии Ленинград) ва дар Москва Омузишгохи хореографии  академи таъсис ёфт. Асрхои 18—19 бастакороне ба майдон омаданд, ки барои балет мусики меофариданд (С. Н. Титов, С. И. Давидов, К. Кавос ва дигар).

Соли 1825 дар Москва Театри Калон кушода шуд. Дар нимаи дуюми асри 19 театри балет бо рохи нав инкишоф ёфт. Балетмейстер М. Петипа дар сохаи хореографияи рус хизматхои шоён кардааст («Баядерка»-и — Минкус, «Нозанини хуфта»-и Чайковский, «Раймонда»-и Глазунов). Ибтидои асри 20 балети рус дар санъати балети чахон чои намоёнро ишгол кард. Баъди галабаи Револютсияи Октябр балети рус бо кувваи наве инкишоф ёфт, Балетмейстерон К. Голейзовскии ва Ф. Лопухов дар инкишофи балети совети хизмати арзанда доранд. Устодони машхури балети советии рус: Е. Гелсер, Л. Жуков, Е. Гердт, М. Семёнова, Г. Уланова, Н. Дудинская. О. Лепешинская, А. Ермолаев, А. Мессерор, В. Чабукиани.

Солхои 30—40 жанри драмаи хореографи ба мадди аввал баромад («Фонтани Богчасарой»-и Б. Асафев, «Ромео ва Чулетта»-и С. Прокофев). Солхои 30 дар Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР 17 коллективи нави балет таъсис ёфт. Солхои чанг дастахои балети Москваю Ленинград ба шахрхои дигар кучонда шуданд ва ба ин васила санъати балети он махалхо хам пеш рафт. Солхои 40— 50 аз руи асархои адаби балетхо тахия мешуданд («Мисинсавор»-и Глиэр, «Тарас Булба»-и Соловёв-Седой). Спектаклхои милли низ гузошта мешуданд («Гаянэ»-и А. Хачатурян, «Шурале»-и Яруллин ва гайра). Балетмейстери машхури совети Гри-горович «Достони мухаббат»-и А. Меликов(1901), «Спартак»-и А. Хачатурян (1967), «Кули кувон» (1970) ва «Нозанини хуфта»-и (1973) Чайковскийро ба сахна гузошт. Балетмейстерон И. Д. Белский, Л. Якобсон, Н. Касаткина, В. Василев асархои бисёреро ба сахна гузоштанд. Раккосони нав ба майдон омаданд: М. Плисеская, Р. Стручкова, А. Осиненко, Ю. Жданов, А. Макаров, Е. Максимова, Н. Сорокина, В. Василев, М. Лиепа, А. Сизова, Ю. Соловёв ва гайра.

Театри драма. Аввалин пахнкунандагони маданияти театри рус скомороххо буданд (аз асри 11 то асрхои 16—17). Театри лухтак низ маъмул буд (кахрамони асосиаш Петрушка). Соли 1672 дар дарбори шох Алексей Михайлович театри аввалин ташкил ёфт. Соли 1702 бо фармони Петри I дар Москва театри давлати кушода шуд (дар Майдони Сурх). Дар солхои 30— 40 асри 18 дастахои миллии актёри низ хунарнамои мекарданд (тахти рохбарии Волков, Книппер). Соли 1757 дар назди Университети Москва Театри университет (дертар Театри Пётр), соли 1824 Театри хурд таъсис ёфт. Охири асри 18— ибтидои асри 19 театрхои крепостноии хусусии дворянхо хеле маъмул гаштанд.

Баъди Чанги ватании соли 1812 бештар асархои фочиави (драмахои В. Озеров, Шекспир, Шиллер) ба сахна гузошта мешуданд. Охири асри 19, солхои реаксия театрхо бештар бо водевил ва мелодрамахо баромад мекарданд. Ин гуна репертуарро В. Г. Белин-ский ва Н. В. Гогол сахт танкид карда буданд. Ба сахна гузошта шу-дани «Муфаттиш»-и Гогол ходисаи мухими хаёти чамъияти гардид. Дар ин давра дар театри хурд актёрони машхур П. Мочалов ва М. Щепкин хунарнамои мекарданд, ки бо эчодиёташон равияхои романтизм ва реализмро дар театри рус пойдор гардониданд. Охири солхои 50 баромадхои публисистии Н. Г. Чернишевский ва Н. А. Добролюбов ба пешравии театр кумак расонданд. Асархои А. Н. Островский дар таърихи театр давраи наверо кушод («Камбагалй айб нест», «Раъду барк» ва гайра). Дар ин замина актёрони боистеъдод П. М., М. П. ва О. О. Садовскийхо, Л. П. Косиская, С. В. ва П. В. Василевхо ба камол расиданд, мактаби нави актёри ба вучуд омад. Намояндагони барчастаи ин мактаб М. Н. Ермолова И. В. Самарин, С. В. Шумский, Ё. В. Самойлов, М. Г. Савина, П. А. Стрепетова, М. Т. Иванов-Козелский, В. И, Андреев-Бурлак, Н. X. Рибаков, М. И. Писарев ва дигар буданд.

Кушодашавии Театри бадеии Москва (МХАТ), ки онро К. С. Станиславский ва Вл. И. Немйрович-Данченко таъсис дода буданд (1898) ва Театри драмаи Петербург, ки ташкилкунандааш В. Ф. Комиссаржевская буд (1904), дар таърихи театр ходисаи бузурге гардид. Чанд студияхои театри кушода шуд (студияи Е. Б. Вахтангов дар Москва —1913, Студияи Мейерхолд дар Петроград — 1914). Баъди галабаи Револютсияи Кабири Сотсиалистии Октябр Совети Комиссарони Халк оид ба театрхо декрети махсус баровард, ки мувофики он бояд театрхо милли кунондаву кори онхо муттахид гардонда мешуд. Методи реализми сотсиалисти рохи ягона ва асосии инкишофи минбаъдаи театр гашт. Асархои саршори романтикаи револютсиони ва аз чихати сиёси тезу тунд ба сахна гузошта шуданд («Мистерия-буфф»-и  B.Маяковский, режиссёр Мейерхолд).

Cолхои 1918—20 аввалин театрхои бачагона ба кор даромаданд. Театрхои коргарчавонон ба вучуд омаданд. Солхои 30 мехнати бунёдкорона мавзуи асосии репертуари театрхо гардид. Песахои нави шавковар ба сахна гузошта шуданд: «Хаммом»-и В. Маяковский, «Дусти ман»-и Н. Погодин, «Фочиаи оптимисти»-и В. Вишневский, «Чанговарон»-и Ромашов. Спектаклхое, ки образи Ленинро васф мекарданд тахия гардиданд: «Одами милтикдор»-и Погодин (дар роли Ленин Б. Щукин), «Хакикат»-и Корнейчук (дар роли Ленин М. Штраух) ва гайра. Солхои 30— 40 театрхо ба драматургияи М. Горкий ру оварданд: «Егор Буличов ва дигарон», «Мешанхо», «Душманон», «Дачанишинон» ва гайра. Асархои классики мавкеи хос пайдо карданд: «Отелло», «Ромео ва Чулетта», «Се хохарон». Системаи Станиславский дар инкишофи театр роли багоят калон бозид. Актёрони машхури ин давра: А. Остужев, В. Пашенная, 0. Книппер-Чехова, В. Качалов, И. Москвин, М. Тарханов, М. Штраух, Д. Орлов, Ю. Глизер, Е. Гоголева, Н. Анненков, М. Сарёв, А. Тарасова, Б. Ливанов, А. Грибов, М. Яншин, В. Мареская, Ю. Юрев, Н. Черкасов, Б. Бабочкин. Солхои баъди чанг спектаклхои ба мавзуи ватандусти бахшидашударо мегузоштанд: «Гвардияи чавон» (аз руи асари Фадеев), «Вичдон»-и Че-пурин ва гайра. Минбаъд дар сахна образи хамзамонон, созандагони коммунизм офарида шуд: «Укёнус»-и Штейн, «Хиёбонн Ленинград»-и Шток, «Ошпаззан»-и Софронов. Режиссёрону актёрони номвари му–осир: Г. Товстоногов, Б. Равенских, 0. Ефремов, Е. Симонов, Ю. Бори-сова, К. Лавров, И. Смоктуновский, М. Улянов, Т. В. Доронина, Ё. П. Леонов, Е. А. Евстигнеев, А. Д. Папапов ва дигар. Горкий, Казон, Куй-бишев, Новосибирск, Саратов, Свердловск, Ярославл низ марказхои асосии хаёти театри мебошанд. Дар Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР холо 292 театри драмаи мусики, бачагона ва тамошобинони чавон, Чамъияти театрии умумироссияги кор мекунанд.

 

Сирк. Сирки рус аз санъати скомороххо ибтидо гирифтааст. Соли 1648 шох Алексей Михайлович баромади скомороххоро манъ карда буд. Вале асри 18 ин хунар аз нав чон гирифт ва акнун ярмаркаву сайлхои халки бе иштироки он намегузаштанд. Сиркхои касби дар Россия асри 18 пайдо гардида, дар онхо асосан артистони хоричи баромад мекарданд. Бо ташаббуси бародарон А. А., Д. А. Ни-китинхо дар Пенза (1873) ва дигар  шахрхо, баъд дар Москва (1911) сирки тахчои кушода шуд (А. Л. ва В. Л. Дуровхо, пахлавонон И. Под-дубний, И. Заикин, И. Шемякин баромад мекарданд). Баъди галабаи Револютсияи Октябр сирк на танхо чун объекти дилхуши, балки чун воситаи тарбия низ ривоч ёфт. Устодони сирки совети: В. Л. Дуров, В. Е. Лазаренко, М. И. Калядин, С. Ротмистров, Н. Лавров, М. Румянсев, К. Берман, Ю. Никулин, М. Шуйдин, А. Николаев Ю. Попов ва дигар

Эстрада. Дар консертхо актёрони драма М. Шепкин, П. Мочалов, П. Садовский, М. Ермолова ва дигар бо шеърхо, монологхо ва хикояхои хурд баромад мекарданд. Фаъолияти консертии сарояндагони опера П. Богатирев, Ф. Шаляпин гуногунранг буд. Баъди Револютсияи Октябр жанри эстрада бо рохи нав пеш рафт. Солхои 20—30 театрхои эстрада дар Москва, Ленинград, Нижний Новгород, Ростови Дон ва дигар шахрхо ба кор даромаданд. Намояндагони машхури эстрадаи совети: Б. Борисов, Н. Смирнов-Соколский, С. Образсов, Р. Зелёная, А. Шварс, С. Кочарян, А. Менделевич, Л. Миров, М. Новиский, Л. Утесов, М. Бернес, К. Шулженко, Л. Зикина, Эдита Пеха, М. Кристалинская, Иосиф Кобзон, Э. Хил, Аркадий Райкин, Алла Пугачёва, В. Леонтев, Юрий Антонов.

Кино. Аввалин киносеансхо дар Москва ва Петербург соли 1896 барпо гардиданд. Соли 1908 кинофирмахои Л. 0. Дранков, А. Ханжонков, И. Ермолев ва гайра ба вучуд омаданд. Солхои 1911—13 режиссёр ва оператор В. Старевич аввалип филмхои мулти-пликатсиониро ба навор гирифт. Режиссёрон В. Гардин, Я. Протазанов, Е. Бауэр, П. Чардынин, актёрон В. Холодная, И. Мозжухин, В. Максимов, В. Орлови, кинооператорон А. Левиский, Н. Коаловский ва дигар маданияти филмофариро баланд бардоштанд.

Баъди галабаи Револютсияи Октябр ба санъати кино ахамияти махсус дода шуд. Дар Петроград ва Москва комитетхои кино ташкил шуда, истехсол ва прокати филмхо вусъат ёфт. Соли 1920 «Модар»-и Горкий (режиссёр Разумный) аввалин бор ба навор гирифта шуд. Кинохроника хеле маъмул гашт, Филми хуччатии пурраметражи режиссёр Д. Вертов «Таърихи Чанги граждани» (1922) ибтидои кинопублисистикаи совети буд. Устодони васли кухансоли кинемато-графистон С. Эйзенштейн, В. Пудовкин, Вертов, Кулешов, Ф. Эрмлер дар мавзуи револютсиони филмхои безаволи худро офаридаанд («Киштии зирехпуши «Потёмкин» —1925, «Октябр» — 1927, «Модар»—1926, «Заволи Санкт-Петербург*—1927 ва гайра). Дертар режиссёрон Г. Козинсев, Л. Трауберг, Б. Бариет, Протазапов, С. Юткевич, Эрмлер бо фаъолияти пурсамари худ хазинаи кинематографияи советиро гани гардонданд. Дар мавзуи муосир санъаткорони номи Е. Червяков, И. Пырьев, М. Донской, С. Д. ва Г. Н. Василевхо, А. Иванов, Н. Зархи, И. Хейфис, А. Роом, Ю. Ранзман филмхои чолиб офаридаанд. Филмхои аввалини овоздор (ихтироъкорони аппаратураи нав П. Г. Тагер ва А. Ф. Шорин) ба на-вор гирифта шуд: «Роххати хаёт* (1931, Н. Экк), «Чапаев» (1934, ре-жиссёр бародарон Василевхо, дар роли Чапаев Б. Бабочкин), асари се-гонаи «Чавонии Максим» (1935), «Бозгашти Максим» (1937) ва «Ма-халлаи Виборг» (1939, режиссёрон Козинсев ва Трауберг, дар роли Максим — Б. Чирков), «Мо аз Кронштадт» (1936, режиссёр Е. Л. Дзи-ган), «Депутати Балтика* (1937, режиссёр Зархи ва Хейфис). Филмхо дар бораи Ленин муваффакияти бузурги кинематографи совети буд: «Ленин дар Октябр» (1937), «Ленин дар соли 1918» (1939, режиссёр М. Ромм) ва «Одами милтикдор» (1938, режиссёр Юткевич). Филмхои ба-ландгояи реалисти дар бораи хаёти муосир: «Билети партияви» (1936, режиссёр Пырев), «Аъзои хукумат>> (1940, режиссёр Зархи ва Хей-фис) ва гайра. Филмхои мазхакавии баландгояи «Бачагони хушхол» 1934), «Сирк» (1936), «Волга-Волга» (1938, режиссёр Г. Александров ва саргузашти: «Хатои инженер Кочия» (1939), «Мардонаги» (1939, режиссёр Калатозов ва гайра) офарида шуданд. Филмхои «Петри I* (1937—39, режиссёр В. Петров), «Александр Невский» (1938, режиссёр Эйзенштейн), «Суворов (1941, режиссёр Пудовкин) дар тарбияи ватандусти роли мухим бозиданд. Як зумра филмхо барои бачагон, филм-афсонахо ва филмхои хуччатии чолиб эчод шуданд. Истехсоли муттасили киножурнали «Илм ва техника» ба рох монда шуд. Солхои Чанги Бузурги Ватани филмхое эчод шуданд, ки дар тамошобинон рухи ватандусти ва бовариро ба галабаи халки совети мепарвариданд: «Котиби райком» (1942, режиссёр Пирев), «Ду чанговар* (1943, режиссёр Л. Луков), «Фронт* (1943, режиссёр Василевхо) ва гайра. Солхои баъди чанг филмхои намоён эчод шуданд: «Гвардияи чавон» (1948, режиссёр Герасимов), «Достони марди хакики» (1948, режиссёр Н. Столпер), «Глинка» (1947, режиссёр Арнштам) ва гайра.

Солхои 50 базаи киностудияхои «Мосфилм» ва «Ленфилм» васеъ гардида, сафи санъаткорони сохаи кино бо кадрхои нав пурратар шуд. Он солхо ва минбаъд филмхое офарида шуданд, ки бештар чахони ботинии кахрамонро мекушоданд: «Оилаи бузург» (1954, режиссёр Хейфис), «Коммунист» (1959, режиссёр Райзман), «Ромкунии оташ» (1972, режиссёр Д. Храбровиский). Дар бораи кахрамонии халки совети дар Чанги Бузурги Ватани филмхои «Парвози турнахо» (1957, режиссёр К. Калатозов), «Кисмати одам» (1959, режиссёр Бондарчук), «Зиндахо ва мурдахо» (1964, режиссёр Столпер), «Озодшави» (1970—71, режиссёр Ю. Озеров), «Субхи ин чо сокит…» (1972, режиссёр Ростоский), «Онхо барои Ватан чангидаанд» (1975, режиссёр Бондарчук) эчод шуданд. Образи Ленин боз хам амиктар дар филмхои «Ленин дар Полша» (1966, режиссёр Юткевич), «Дафтари кабуд» (1963, режиссёр Куличонов), «Дили модар» (1966) ва «Садокати модар» (1967, режиссёр Донской) кушода шуд. Асархои классикони рус ва хорича ба экран баромаданд: «Дони ором» (1957—58, режиссёр Герасимов), «Чанг ва сулх» (1966—67, режиссёр Бондарчук), «Отелло» (1956, режиссёр Юткевич), «Шох Лир» (1970, режиссёр Козинсев). Истехсоли филмхои мултипликатсиони ва хуччати авч гирифт. Кяножурналхои даврии «Пионерия» (аз соли 1931), «Навигарихои руз» (аз 1944), «Спорти совети» (аз 1946), «Кинохроникаи хоричи» (1955) ва гайра истехсол шуданд. Пешрафти револютсияи илмию техники истехсоли филмхои илмию оммави ва таълимиро (солхои 60—70) авч гиронд. Хар сол зиёда аз 500 киножурнали илмию оммави истехсол мешавад. Режиссёрону актёрони сохибноми кинои муосири Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР: С. Ф. Бондарчук, С. А. Герасимов, В. М. Шукшин, М. И. Ромм, Э. А. Рязанов, В. В. Тихонов, Е. С. Матвеев, Л. М. Гурченко, К. Ю. Лавров, Н. А. Крючков, А. А. Миронов ва дигар.

Алокахои иктисодии Точикистон ва Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР. Халки кабири рус на танхо дар озод намудани халки точик аз зулму ситами хокимияти подшо- хии Россия ва аморати Бухоро, балки дар барпо намудани давлати мус такили точикон, тараккиёти хаматарафаи Республикаи Советии Со- тсиалистии Точикистон, аз чумла пешрафти иктисодиёти он хизмати бузурги таърихи кард. То Револютсияи Кабири Сотсиалистии  Октябр дар территорияи хозираи Точикистон саноат, ба маънои томаш вучуд надошт. Факат дар районхои шимоли корхонахои хурд-хурди косиби буданд. Дар сохтани аввалии фабрику заводхо, пеш аз хама халки Федератсияи Россия дасти мадад дароз кард, мошину механизмхо, ма- солехи бинокори, коргарону мутахассисон мефиристод. Дар республика на факат фабрику заводхо месохт, балки барои ин корхонахо аз ахолии махалли кадрхо низ таиёр мекард. Ба туфайли ин ёрманди саноати республика сохиби бештар аз сад соха гардида, хачми истехсоли махсулоти он дар солхои Хокимияти Совети зиёда аз 500 баробар афзуд. Ёрии  Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР яке аз омилхои асосии тараккиёти иктисодиёти Точикистон мебошад. Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР ба Точикистон махсулоти гуногуни саноати ва тачхизоти мураккаби электрони медихад.

Дар роххои республика мошинхои боркаши «ЗИЛ», «Москвич», мошинхои азими боркаши КАМАЗ, мошинхои сабукрави «Волга»-и заводи Горкий ва «Жигули»-и заводи Толятти ва гайра дар харакатанд. Заводхои «Уралмаш» ва «Уралэлектротяжмаш» экскаватор, компресор, тачхизоти гуногуни электри медиханд. Даххо корхонахо кранхои гуногуни борбардор мефиристанд. Дар киштзорхои Точикистоп комбайнхои «Нива» ва «Колос»-и истехсоли заводхои Рос- тов ва Таганрог, трактори пуриктидори К-700 — «Кировес», тракторхои истехсоли заводхои Волгоград ва Челябинск кор мекунаид. Кариб дар хамаи стансияхои электрии республика генераторхое хастанд, ки дар заводхои Ленинград ва Урал сохта шудаанд. 3аводи «Электросила »-и Ленинград ба сохтани агрегатхо барои Гидро Электро Стансияи азими Рогун супориш гирифтааст. Телевизору радиоприёмник, соат, асбобхои гуногуни электри, матоъ, либос, пойафзол, мебел, чиннивори ва садхо дигар номгуи махсулоти корхонахои Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР-ро дар хар як хонаи мардуми точик дидан мумкин аст.

Ягон бинои хозиразамонеро, ки дар сарзамини мо комат афрохтааст, бе чубу тахтаи бешазорхои Россия тасаввур кардан мухол аст. Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР ба сохтмонхои республика прокати металли сиёх, кубурхои гуногунхачм, арматура, шиша, тачхизоти фабрику заводхо ва иншооти гидротехники медихад.

Точикистон, ки сохиби саноати пуриктидору гуногунсоха гардидааст, махсулоти бисёр корхонахои худро ба Федератсияи Россия ва дигар республикахо мефиристонад. Пеш аз хама ба корхонахои саноати бофандаги ба микдори зиёд нахи пахта медихад. Шохии точик, колину пойандози колин, матоъхои пахтагин, либоси трикотажи ба шахру районхои Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР фиристода мешавад. Алюминии хушсифати шахри Турсунзода, гидроаппаратураи комбайнхои галладарави «Нива» ва «Колос»-и заводи «Точикгидроагрегат», дастгоххои торпечонию бофандагии заводи «Точиктекстилмаш», ба номи Дзержинский галакахои чуянии заводи арматурии ба номи Орчоникидзе, яхдонхои «Помир», дастгоххои металлбури, кисмхои эхтиётии автомобилхои заводи «Автозапчаст»-и Конибодом, махсулоти заводи рангхои минералии Исфара, асбобхои гайри- стандартии заводи тачрибавии тачхизоти технологии Кулоб ба бисёр корхонаю муассисахо Федератсияи Россия фиристода мешаванд. Чарогу кандилхои истехсоли заводи техникаи рушноидихандаи Исфара чандин стансияхои метрои Москваю Ленинградро фурузон кардаанд. Кисми зиёди махсулоти заводи кабели Душанбе, маснуоти гидроизолятсионии Хисор ва трансформатори Кургонтеппа низ ба Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР фиристода мешавад.

Колхозу совхозхои Точикистон хар сол ба Москваю Ленинград, Уралу Сибир, Шарки Дуру Шимоли Дур даххо хазор тонна ангур, себу зардолу, меваи ситруси, харбузаю тарбуз, сабзавот, меваи хушк ва хар гуна, шарбат, консервхои меваю сабзавот мефиристанд.

Робитаи иктисодии ду республикаи бародари—Точикистон ва Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия РСФСР сол аз сол инкишоф меёбад.

А. Мамадризоев.

Инчунин кобед

Дехаи САЪДИИ ШЕРОЗИ

САЪДИИ ШЕРОЗИ, дехаест дар Совети посёлкаи Хаёти нави райони Ёвон, вилояти Кургоптеппа. Территорияи совхози «Ёвон-6». …