ПРОГРАММАСОЗИ, просесси пайдарпайю муназзам тартиб додани амалхо (программахо) барои компютерхо; сохаи илмист, ки программаи хисобмошинхо ва тарзу усули тартиб додан, санчидан ва мукаммал кардани онхоро меомузад.
Хар як хисобмошин автомати хотирадореро мемонад, хотираи он аз олати хифзи, олати идоракуни ва олати арифметики ташкил ёфтааст ва дар он баъзе амалхо ичро хоханд шуд. Хотира аз ячейкахои пай дар пайи ракамдор иборат мебошад, ки дар хар кадоми он гояи ахбори дуи дар шакли силсилаи сифру вохид махфуз аст. Кори автоматии компютер, ки аз руи программа идора карда мешавад, аз тактхои пай дар пай иборат аст. Ин воя чун амр тафсир мешавад, яъне дастури олати арифметики барои ичрои ягон амал мебошад. Одатан дар хисобмошинхо оператсияхо чунин сурат мегиранд, ки ахбороти мафхум аз ячейкахои хотира ба олати ариметики дода мешавад, то ки он амали лозимаро ичро карда, натичаро ба ячейкаи хотираи матлуб бифиристад ва раками ячейкаи амри сониро ба олати идоракуни хабар дихад. Баъзе амалхое, ки хисобмошин ичро мекунад, багоят соддаанд, яъне аз амалхои арифметики ва мантики, киёси рунавис кардани вояи ахборот ва гайра иборатанд. Вокеан, барои хисобмошинхо амрхои мошини (программа) тавре тартиб дода мешаванд, ки онхо аз хотираи мошин ба навбат баромада, дар халли масъала иштирок мекунанд ва нихоят натичаи матлуб медиданд.
Роли Программасози хануз дар мактаб хангоми ба тарики мачмуи саволхо тартиб додани «плани халли» масъалаи арифметики ба вукуъ меояд. Фаркияти куллии Програмасозии хакики аз Программасози тачрибаи мактаби дар он аст, ки программа одатан на як, балки якчанд пайдарпайии амалхо (шохахо)- ро пеш мегузорад ва интихоби он аз кимати натичахои мобайнии халли масъалахо вобаста аст; зимни он микдори такроркунихои даркориро автомати муайян намуда, баъзе гурухи амалхоро чанд карата ичро мекунад ё худ метавонад аз руи амри вокеи ба рафти чараёни кор тагйирот дарорад.
Хусусияти дигари Программасози душвории тартиб додани он аст. Чунончи, хачми аксарияти программахои реали аз хазорхо амр иборат бошад, микдори амалхои ичрошаванда даххо миллионхоро ташкил медихад. Чунин хачми кор дар баробари содда будани характери амрхои мошини Программасозиро басо мураккаб ва просесси ичрот онро басо якранг мегардонад.
Бо максади бартараф кардани чунин тазод просесси Программаро зина ба зина тартиб додаанд, ки хар як зинаи он аз аник намудани чузъиёти плани халли масъала иборат аст. Ба гайр аз ин, агар коидаи шархт плани халли масъала дар ягон зина сахех, формали ва универсали бошад, он гох дар бораи мавчудияти ягон забони Программасози, ки хангоми тартиб додани программа истифода хозад шуд, сухан рондан мумкин мегардад.
Забонхои Программасози чун чадидтарин тарзи баёни сахехи масъала барои хисобмошинхо дар инкишофи Программасози роли багоят мухим бозиданд. Аз чумла, онхо имконият медиданд, ки Программасози дар зисобмошинхо чун просесси гузаронидан аз «як забон» ба забони дигар — «забони мошин» тафсил шавад. Агар коидахои ин гуна сахех гузаронидан дарёфта ва тафсир карда шавад, пас коидахои мазкурро дар компютерхо программонидан мумкин аст.
Просесси Программасози одатан аз зинахои зерин иборат аст;
Гузориши масъала
Баёни алгоритми масъала
Солхои охир як катор забонхои Программасози ба вучуд омаданд, ки тавассути онхо масъалахои гуногунро программонидан мумкин аст, Масалан, барои халли масъалахои илмиву инженери забони ба ном фортран, барои хисобу китоби масъалахои иктисодиёт кобол, барои сохтани моделхои математики симула ва забонхои универсалии хисобмошинхо алгол —68 (ниг. Алгол), ПЛ/1 ва гакра ба миён омаданд. Трансляторхои компютерхои дар кадоми ин забонхо вобаста ба навъи масъала программаи халли масъларо автомати аз нав тартиб медиханд. Ба сифати забонт Программасози дарачаи баланд бештар б л о к — схемахоро истифода мебаранд. Баъди тартиб додани программа мархилаи мухим «санчидани» хатохо мебошад, ки онхоро мотавон ошкор ва ислох намуд. Программахо вобаста ба навъи хисобмошин бо перфокарта ё навори магнити кодонида шуда, баъд бо ёрии тачхизоти махсус ба хисобмошин дохоил карда мешаванд. Программасози хамчун фан аз соли 1947 дар асоси тадкикоти математиконни америкои Ч. Неймап, А. Беркс; Г. Голдстайн инкишоф ёфт. Дар инкишофи он математикони совети А. А. Ляпунов, С. С. Камынин, Э. 3.
Любимский. М. Р. Шура-Бура, А. П. Ершов ва дигарон низ сахми калон гузоштаанд.
Ад.: К н у т Д., Искусство программирования для ЭВМ, М., 1077;
Ворошу к А. Н., Основы ЦВМ и программирование, М., 1078: Б ё м Г., Борн В., Программирование управляющих вычислительных систем, М., 1078. Л. Туйчиев.