Маорифи халк

МАОРИФИ ХАЛК, системаи муассисахои таълиму тарбия, ки кори онхо мувофики манфиату талаботи чамънят ва давлат ба сохибмаълумот ва тарбия намудани халк нигаронида шудааст. Ба забони русси мафхуми «Маорифи халк» хамчун «Народное образование» ва ба забони англиси «Public education» номида мешавад. Дар як катор мамлакатхо дар баробари муассисахои давлати муассисахои хусуси ва динии таълиму тарбия низ вучуд доранд.

Маданияти халк муассисахои тарбияи томактаби, хама гуна мактабхои маълумоти умуми, касбхои техники, мактабхои миёнаи махсус ва оли, шаклхои гуногуни таълими касб ва такмили ихтисоси кормандон, муассисахои беруназмактабиро дар бар мегирад. Маданияти халк факат охири асри 18 ва аввали асри 19 нуфуз пайдо кард. То он вакт тарбияи мактаби танхо ба аъёну ашроф дастрас буд. Факат кисме аз фарзандони ахли хунар ва точирон дар мактабхо маълумоти ибтидои гирифта метавонистанд. Аксарияти мехнаткашон аз хукуки маълумотгири махрум буданд.

Бо инкишофи муносибатхои капиталисти буржуазия ба такмили истехсолот ва таълими коргарон эхтиёч пайдо кард. Ин вазъият ва инчунин дар револютсияи буржуази иштирок намудани оммаи халк боиси он гардид, ки мамлакатхои ба рохи тараккиёти капиталисти даромада ташкили маърифатноккунии беистиснои хамаи гражданинхоро расман ба ухда гирифтанд. Аммо конунхои дар ин мамлакатхо кабулшуда факат аз мактаби табакави ба мактаби сиифи гузаштанро дар назар доштавд.

Асри 19 дар аксари мамлакатхои капиталисти оид ба таълими ибтидоии умумии хатми конунхо баромаданд. Бо вучуди он ки талаботи ба таълими коргарон доштаи саноат, паклиёт, алока ва дигар сохахои ру ба таракки ниходаи хочаги характери объективи дошт, дар давлатхои буржуази дар амал ду системаи Маданияти халк ташкил ёфта буд: яке барои синфи доро, дигаре барои мехнаткашон. Дар чамъияти синфи хатто таълими бепул гайрисинфи шуда наметавонад, зеро на хамаи волидон барои хонондани фарзандони худ дар Мактаб имконият доранд. Илова бар ин дар баъзе мамлакатхои капиталисти системаи махсуси санчишхо чорист.

Мувофики ин система ба гурухи бачагони сохибистеъдод факат онхое дохил мешаванд, ки падару модари давлатманд доранд. Факат чунин бачагон кодиранд ба мактабхои оли дохил шаванд. Аксарияти фарзандони мехнаткашон баъди хатми мактабхои ибтидои ба мактабхое дохил мешаванд, ки аксаран барои дар мактабхои оли давом додани тахсил хукук намедиханд. Системаи хакикатан халкии маориф танхо дар чамъияти социалисти чори шудааст.

Дардавлатхои собик шуърави ва дигар мамлакатхои социалисти дастрасии умум будани хама шаклу намудхои маълумот, татбики мунтазами принсипхои мактаби ягона бепул будани маълумот, таълим ба забони модари, чудо будани Мактаб аз калисо, стипендияи давлати ба талабагони омузишгоххои касбхои техники, мактабхои оли ва миёнаи махсус таъмин карда мешаванд.

Дар хамаи мамлакатхо асоси низоми Маданияти халкро маълумоти ибтидои ташкил медихад. Мухлати тахсили ибтидои дар мамлакатхои гуногун аз 3 то 6 сол аст. Дар мамлакатхои капиталисти маълумоти миёна одатан дар мактабхои муддати тахсилашон 6 сол дода мешавад (мактаби грамматикии Британияи Кабир, гимназияхои Олмон, лицейхои Фаронса, Италия ва гайра.). Дар Точикистон дар хамаи мактабхои маълумоти умуми, омузишгоххои касбхои техники (охирин баробари ихтисоси коргари маълумоти миёнаи умуми низ медиханд) ва мактабхои миёнаи махсус маълумоти миёна гирифтан мумкин аст. Маълумоти олиро университетхо, институтхо, омузишгоххои оли, баъзе коллечхо ва гайра медиханд, ки муддата тахсилашон аз 4 то 6 сол аст.

Дар бисёр мамлакатхои капиталисти як кисми мактабхо ба калисо, ташкилотхои хайрхох ва шахсони алохида тааллук доранд. Дар иттиходи шуърави ва дигар мамлакатхои сосиалисти муассисахои таълими асосан давлатианд (баъзеашон дар ихтаёри иттифокхои касаба, муассисахои кооперативи ва ташкилотхои дигар мебошанд).

Дар Точикистон низоми Маданияти халк дар асоси марказоникунонии демократи идора мешавад. Принсипхои сохти Маданияти халк, вазифахои асоси ва роххои такмили хамаи звенохои системаи он дар «Асосхои конунгузории иттиходи шуърави дар чумхурихои иттифоки оид ба маорифи халк» (19 июлп 1973) муайян гардидаанд. Низоми Маданияти халк дар давлатхои собик шуърави тарбияи томактаби, маълумоти миёнаи умуми, тарбияи берун аз Мактаб , омузиши касбхои техники, маълумоти миёнаи махсус ва олиро дар бар мегирад.

Пешрафти илму техника ва афзудани маълумоти илми такозо дорад, ки мехнаткашон донишхои умуми, умумитехники ва махсусро мунтазам аз худ кунанд. Аз хамин сабаб дар системаи Маданияти халки Точикистон ва дигар мамлакатхои собик шуърави таълими умуми, гоибона, хар гуна шаклхои баланд бардоштани ихтисос ва худомузии мехнаткашон хеле инкишоф ёфтаанд.

Дар давлатхои собик шуърави соли тахсили 1980 бо хамаи намудхои таълим бештар аз 100 млн. нафар фаро гирифта шуда буд, ки аз он чумла 45,2 млн. нафар дар мактабхои маълумоти умуми, 4 млн. дар омузишгоххои касбхои техники, 4,6 млн. дар техникумхо ва дигар мактабхои миёнаи махсус, 5,2 млн. дар мактабхои оли тахсил мекарданд. Дар мамлакат 147 хазор мактаби маълумоти умуми, 4384 мактаби миёнаи махсус мавчуд буд. Дар панчсолаи 10-ум 25 млн. чавонон мактабхои гуногуни миёнаро хатм карданд. Дар муассисахои мактабии мамлакат такрибан 4 млн. кудакон тарбия гирифтан. Бештар аз 4,4 хазор касру хонахои пионерон, зиёда аз 980 стансияи техникони чавон, 584 стансияи табиатшиносони чавон, 202 стансияи экскурсионию туристи ва дигар муассисахои бачагона ба хонандагон хизмат расониданд.

Дар мамлакат 7006 омузпшгохи касобхои техники аз руи 1400 ихтисос мутахассис тайёр мекунад. Дар мактабхои миёнаи махсус чавописарону духтарон аз руи 500 ихтисос маълумот мегиранд. Дар 883 мактаби олии мамлакат хар сол то 700 хазор мутахассис тайёр мекарданд. Дар мамлакат такрибан 1,4 млн. кормандони илми буданд, ки ин назар ба соли 1913 –ум 103 маротиба зиёд аст. Маданияти халки Точикистони пеш аз революсиони баъди ба Россия хамрох шудани Осиён Миёна як андоза бехтар гардид. Баробари гояхои маорифпарвари ва демократию революциони мактабхои нав низ пайдо шуданд (ниг. Мактаби русии махалли), ки дар онхо таълим асосан бо усули нав бурда мешуд. Мехнаткашон катъи назар аз он ки дар зери истисмори Россияи подшохи буданд, бо маданият, санъат ва илму маърифати пешкадами рус шинос мешуданд. Дар байни халкхо робитаи дусти ба миён меомад.

Ин хамкори ва дусти окибат ба галабаи Револютсияи Октябр оварда расонд. Холо  Точикистон дар сохаи Маданияти халк комёбихои хеле калон ба даст овардааст. Дар солхои Хокимияти Совети ва Демократи бесаводи тамоман бархам дода шуд ва халки точик ба маданияти мутаракки сохиб гардид. Аз руи дарачаи маълумоти оли Точикистон аз мамлакатхои Шарки хоричи ва як катор давлатхои Аврупои Гарби пеш гузашт.

Асоси Мактаб ва Маданияти халки кишвар дар партави каpopхои Съезди 26-уми КПСС беш аз пеш таракки мекунад.

Соли тахсили 1980-1981 дар Точикистон шумораи мактабхои умуми ба 3100 -адад, 10 мактаби оли, 39 мактаби миёнаи махсус, 76 омузишгохи касбхои техники мавчуд  буданд, ки бо намудхои гуногуни таълим 1,4 млн. касро фаро гирифтаанд; аз чумла 1,05 млн. талаба дар мактабхои миёнаи маълумоти умуми, 57 хазор нафар дар мактабхои оли, 40 хазор нафар дар мактабхои миёнаи махсус тахсил карданд. Шумораи муаллимони мактабхо ба 63 хазор нафар мерасид.

Дар соли 2017-ум бошад шумораи мактабхои миёнаи умум дар Точикистон ба 3764 адад омада расид, ки аз он 550 мактабхои ибтидои,  69 мактабхои хатми ва 2320 мактабхои тахсилоти умуми мебошад.

Нигаред низ Мактаб , Мактаби ибтидои, Мактаби хаштсола, Мактаби миёнаи маълумоти умуми, Маълумоти касбхои техники.