SAQIL

SAQIL (arabi — vaznin, garon), ohangest dar qismi okhirini mushkiloti har yak maqomi «Shashmaqom». Saqil asosan bo tanbur va yo ansambli asbobhoi khalqi vaznin va ohista-ohista ijro meshavad. Saqil dar qismi sozi hamchun shakli rondo mamul shudaast (yane shakle, ki dar on pas az paydo shudani mavzui navi musiqi mavzui asosi gashtayu bargashta takror meyobad). In qismi tagyirnayobanda «bozguy» nom doshta, qismi tagyiryobandaro «sarkhona» menomand. Usuli Saqil khele murakkab buda, az jihati darozi ba 48 choryak ba- robar ast va on hangomi navokhtan davrhoi murakkabi zarbiro tashkil medihad. Dar Saqil «Ufari saqil» nom ohang ba sifati bozguy meoyad va on dar furovardi har sarkhona navokhta meshavad. Saqilho dar qismati mushkiloti «Shashmaqom» bo nomhoi gunogun meoyand. Masalan, dar maqomi yakum (Buzruk) Saqili islimi va Saqili Sulton. In Saqilho az jihati zarbi — 2/4 yak khel buda, bo diez navokhta meshavand. Darozii ohangi Saqili islimi az 6 va Saqili Sulton az 8 khona iboratand. Dar maqomi duyum (Rost) Saqili vaznin va Saqili Rost (rak-rak). In Saqilho bo zarbi 2/4 navokhta shuda, daroziashon az 7 va 8 khona iborat ast. Dar maqomi seyum (Navo) faqat yak Saqil ast — Saqili Navo. Zarbash 2/4 buda, daroziash az 10 khona iborat ast. Dar maqomi chorum (Dugoh) bo nomi Saqili Ashkulloq mamul ast. Saqili Ashkulloq az 10 khona iborat buda, bo zarbi 4/4 navokhta meshavad. In shakli zarb faqat dar hamin Saqil mushohida mesha- vad. Saqili Bastanigor va Saqili Niyozjonkhoja dar maqomi panjum (Segoh) joy giriftaand. Saqili Niyozjonkhoja bo ishtibohe dar kitobi «Shashmaqom» sabt nagardidaast. Lekin khonandagoni «Shashmaqom» onro ba maqomi «Segoh» nisbat medihand. In Saqilho bo zarbi 2/4 ijro meshavand. Maqomi shashum (Iroq) se Saqilro do-. rost: Saqili Iroq, Nimsaqil va Saqili kalon. In Saqilho ham bo zarbi 2/4 navokhta meshavand. Saqilhoi maqomi «Buzruk» diez dorand. Nimsaqil — ohangi khurdest, ki az 6 khona iborat ast. Saqili Iroq va Saqili kalon az 11 va 10 khona iboratand. Dar vaqti navokhtan khonai okhirini haryak Saqil takrori khonai duyum yo chorum, (aksaran) meboshad. Saqilho ba maqome, yo mutribni! mashhure, ki onhoro ejod kardaand, mansuband. Umuman Saqilho dar «Shashmaqom» mavqei muayyane dorad va bo ohangi vazninu hazip navokhta meshavad. Saqilho qismi mushkiloti maqomhoro bo qismi ovozii (nasri) onho mepayvandand.
Adabiyot: Shashmaqom, jildi 1—5, Moskva, 1950—1967.I. Rahimov.