MUODILA (arabi —barobari, musovi, barobarqimat, muvofiqat) dar matematika, ifodai tahlili baroi daryoftani on qimati argumentho, ki baroyashon qimathoi du funksiyai dodashuda ba hamdigar barobarand. Argumenthoe, ki funksiyaho ba onho vobastaand, nomal u m h o nomida meshavand; qimathoi nomalumho, ki baroi onho qimathoi funksiyaho barobarand, h a l dh o (reshaho) nom dorand. Masalan, 5kh+ 10 = 0 Muodilai yaknomaluma meboshad, kh=2 halli on ast; kh2 + -\-u7—25=0 M.uodilai duvomaluma nomida meshavad, kh = 3, u = 4 yake az halhoi on ast. Majmui halhoi Muodilai dodashuda ba majmui qimathoi imkonpaziri nomalumho M vobasta meboshad. Agar Muodila dar majmui M hal nadoshta boshad, onro dar M halnashavanda menomand. Muodila metavonad yak, du va hatto yakchand hal dosh- ta boshad. Masalan, Muodilai l4 — 4 = 0 dar sohai adadhoi ratsionali halnashavanda meboshad, vale dar sohai adadhoi haqiqi du hal: kh, = U2, kh, =» = —u2, dar sohai adadhoi kompleksi chor hal: kh2 =_^2, kh2 = —U2, kh$ = tt gu2, kh4 = —«U2 dorad. Miqdori halhoi Muodilai sinx=0 dar sohai adadhoi haqiqi beintiho ziyod meboshad: khp = kp (* = 0, ±1, ±2, …). Agar Muodila baroi hamai adadhoi sohai M hal doshta boshad, onro dar in soha ayniyat menomand. Masalan, Muodilai kh — ukh2 dar sohai adadhoi gayrimanfi ayniyat meboshad, vale dar sohai adadhoi haqiqi ainiyat nest. Majmui Muodilahoe, ki qimathoi nomalumhoyashon dar yak vaqt hamai Muodidahoro qone megardonand, sistemai Muodilaho nomida meshavand. Qimathoi nomalumhoi dar yak vaqt hamai Muodidahoro qonegardonandaro halhoi sistema menomand. Masalan, kh + 2u = 5, 2kh + u — z = 1 sistemai du Muodilai senomaluma meboshad; yake az halhoi in sistema kh = 4, u — 2, kh = 3 ast. Agar dar yak halli yak sistema (yak
Muodila) halli digari sistema (digar Muodila) boshad, va baraks, on goh in du sistemai Muodilaho (yo du Muodila) barobarquvva nomida meshavad; dar in mavrid dar du sistema (Muodila) dar hamon yak soha muoina karda meshavand (nigared Muodilahoi barobarquvva). Har guna sistemai Muodilaho ba sistemai namudi M*i» kh3, …» khp) = 0 (ya – 1, 2, …) barobarquvva meboshad. Odatan prosessi justujui halli muodila bo Muodilai barobarquvva ivaz namudani on ast. Muodilahoe, ki baroi onho bisyoruzvai tagyiryobandahoi Kh|, kh2, …, khp meboshand, yane muodila h o i algebravi beshtar tadqiq shudaand, Masalan, Muodilai algebravii yaknomaluma chunin shakl dorad:
Oo*”+ai*n-i+ •« + ap = 0 (vo*0),
adadi p darajai Muodila nomida meshavad. Justujui halli Muodilai algebravi dar asrhoi 16—17 yake az masalahoi asosii algebra bud. Dar in davra usuli halli Muodilai algebravii darajai 3-yum yofta shud (nigared Algebra, Formulai Kardano), (Usuli halli Muodilahoi algebravii darajai 1-um va 2-yum az davrahoi qadim malum budand.) Baroi ifodai reshahoi mu- odilai darajai 5-um va az on bolo formulai umumi mavjud nest, zero onho dar radikalho hal nadorand (N. Abel, 1824). Masala dar borai halpazirii Muodilahoi algebravi dar radikalho boisi paydoishi nazariyai umumii Muodilahoi algebravi gardid (E. Galua, tadrijan 1830). Soddatarin sistemai Muodilaho sistemai Muodilahoi khatti meboshand, ki dar onho /k bisyoruzvahoi darajai yakum nisbat ba xi, X}, …, kh„ meboshand. Halli sistemai Muodilaho (khatti budanashon shart nest) umuman ba halli yak Muodila ovarda meshavad (bo usuli pai ham khorij namudani nomalumho). Istilohi «Muodila» dar digar ilmhoi tabiatshinosi niz istifoda meshavad. Nigared Muodilai vaqt (astronomiya), Muodilai holat (fizika).
A. Qurbonov.