TALIMOTI EVOLYuSIONI dar biologiya

TALIMOTI EVOLYuSIONI dar biologiya, majmui donishhoest doir ba inkishofi tarikhii tabiati zinda. Muvofiqi talimoti evolyusioni hamai namudhoi organizmhoi hozira dar natijai tagyiri bardavom az organizmhoe paydo shudaand, ki peshtar zindagi kardaand. Bunyodi talimoti evolyusioniro nazariyai tahavvul (evolyusiya) tashkil mekunad. Fikrhoi avvalii doir ba inkishofi hayot dar asarhoi faylasufoni atiqa Empedokl, Demokrit, Lukresiy Kar va digaron zikr shudaand. Vale onho az takhminu ande, shahoi falsafi iborat buda, asosi biologi nadoshtand. Asri 18 dar biologiya muqobili kreasionizm (majmui aqidaho doir ba makhluq va tagiirnopazirii namudho) transformizm (talimot dar borai tagiiryobii namudhoi hayvonotu nabotot) tashakkul yoft.

Tarafdoroni in aqida J. Byuffon, E. J. Seit-Pler (Fransiya). Ch. Darvin (Angliya) I. V. Gyote (Germaniya) va K. F. Rule (Rossiya) tagyirpazir budani namudhoro bo du dalel (mavjudiyati shaklhoi guzaranda dar bayni namudhoi ba ham nazdik va yagonagii sokhti organizmi aksar hayvonotu rastani) isbot namudand. Ammo onho sabab va omilhoi tagyiri namudhoro daryofta natavonistand. J. B. Lamark dar tahiyai nazariyai temi epolyusioni bori nakhust ikdom kard. U dar «Falsafai zoologiya» (1809) nom asarash doir ba quvvahoi harakatdihandai tahavvulot malumot dodaast. Omilhoi haqiqii tahavvulotro Ch. Darvin kashf namuda, nazariyai evolyusioniro ba vujud ovard. Ba aqidai Darvin tagyirpazirii nomuayyan va intikhobi tabii quvvahoi harakatdihandai tahavvulot meboshand (nigared Darvinizm). Lamarkizm va darvinizm evolyusiyaro az mavqehoi muqobil tavsif medihand (lamarkizm tahavvulotro bo adaptasiya, darvinizm boshad, adaptasiyaro bo tahavvulot sharh medihad). Inkishofi biologiya durust budani nazariyai Darvinro isbot kard. Az in sabab dar biologiyai muosir istilohoti «darvinizm» va talimoti evolyusioniro aksar murodif medonand. Taraqqiyoti minbadai genetika baroi fahmidani mekhanizmi paydoishi tagyirpazirii irsii nomuayyan imkon dod. Asosi in zuhurot mutasiya meboshad. Tagyirpazirii mutasioni baroi organizmhoe, ki yadroi haqiqi nadorand (nigared Prokariotho),masolehi asosii evolyusiya ast. Baroi organizmhoe, ki hujayraashon yadroi haqiqi dorand, tagyirpazirii mushtarak (yakjoya shudani genho dar jarayoni afzoishi jinsi) ahamiyati kalon dorad. Vohidi oddii tahavvulot populyasiya ast. Dar talimoti evolyusionii muosir tasavvurot doir baomilhoi evolyusiya barobari chun vohidi oddii tahavvulot judo shudani populyasiya, nazariyai izolyasiya va mukammaltar shudani nazariyai intikhobi tabii ganitar gardid. Prosesshoi evolyusionii dar dokhili namud suratgirandaro, ki bo paydoishi namud khotima meyobad, aksaran ba tavri umumi mikroevolyusiya menomand. Vazifai asosii mikroevolyusiya tahlili tanosubi inkishofi fardi va tarikhii organizmho, tahlili qonuniyati filogenez va jihathoi asosii jarayoni tahavvulot meboshad. Talimoti evolyusioni va makhsusan qismi nazariyavii on (nazariyai evolyusioni) asosi muhimi tabiiyu ilmii materializmi dialentiki va yake az tahkursihoi metodologii biologiyai muosir ba hisob meravad.