Ornitologiya

Ornitologiya (az yunoni ornis, ognithos—parranda va … logiya), yak sohai zoologiya ast, ki embriologiya, morfologiya, fiziologiya, ekologiya, sistematika va taqsimoti geografii parrandahoro meomuzad. Nakhustin asar oid ba Ornitologiya— «Tarikhi hayvonot» ba qalami Arastu (asri 4 to milod) taalluq dorad. U dar asarash dar borai 170 namudi parranda malumot dodaast. Asosi fehristi nomho va tasnifoti ilmii imruzai parrandahoro K. Linney dar asari khud «Sistemai tabiat» (nashri 1—1735) guzoshtaast.

Dar asrhoi 17—18 tadqiqi parrandaho berun az hududi Ev­ropa surat girift. Vale to nimahoi asri 19 dar Ornitologiya oid ba morfologiya, si­stematika va pahnshavii geografii parrandaho korhoi sof tasviri bartari doshtand. Badi ba vujud omadani nazariyai evolyutsionii Charlz Dar­vin dar borai olami organiki (1859) ba omuzishi morfologiyai muqoisavi va filogenii parrandaho pardokhtand. Dar in bobat tadqiqothoi olimoni anglis T. Gekeli, rus — M. L. Menzbir, nemis — M. Fyurbinger va digar maqomi baland dorand. Dar Rossiya asri 19 az tarafi P. S. Pallas, A. F. Middendorf, I. G. Voznesenskiy, G. I. Radde, N. A. Seversov, I. A.

Zarudniy va digar omukhta shudani hayoti parrandahoi mintaqahoi gunoguni mamlakat boisi ravnaqi Ornitologiyai rus gardid. Dar asri 19 va ibtidoi asri 20 Un-iversiteti Moskva markazi asosii ornitologii Ros­siya ba hisob meraft. Ornitologiya badi galabai Revolyutsiyai Oktyabr khele inkishof yoft; yak qator muassisahoi zoologi tashkil karda shudand va ba tufayli onho korhoi tadqiqoti oid ba Ornitologiya boz ham rivoj yoftand. Dar natija oid ba orintofaunai Ural, Sibiri Garbi, Qazoqiston va digar mintaqahoi mamlakat malumoti ziyode jam karda shud. In malumotho dar asarhoi «Parrandahoi Ittifoqi Sove­ti» (rusi; jildi 1—6, 1951—54), yak qator jildhoi «Faunai SSSR» (rusi), fehristi parrandaho va gayra darj gardidand.

Ornitologiyai imruz yake az sohahoi mukammal omukhtashudai zoologiya buda, bo yak qator fanhoi biologi alokai zich dorad. Sohahoe, ki ba problemahoi fotoperiodizm, balansi energetiki, mubodilai namak, orientasiya dar fazo, kuchi parrandaho va gayra aloqa dorand, khele pesh raftand. Dar ayni zamon sohahoi bo ilmhoi digar aloqadoshtai Ornitologiyai— Ornitologiyai  aviatsioni (korkardi apparathoi parvozkunanda, ki hangomi bo parrandaho barkhurdan ustuvor boshand), Ornitologiyai  tibbi (omukhtani parrandaho hamchun pahnkunandai bemorihoi siroyatii khavfnok va gayra) niz inkishof meyoband.

Ornitologiyai dar khojagii qishloq va khojagii jangal (masalan, baroi muboriza burdan bo zararrasonkho) aqa- miyati kalon dorad. Ornitologhoi bisyor mamlakatho dar jamiyathoi millii ornitologi muttahid gashtaand. Dar SSSR shubahoi ornito­logi va zoologii Jamiyati moskvagii  tabiatshinoson, Jamiyati umumirossiyagii muhofizati tabiat va gayra mavjudand.

Tadqiqothoi ilmi doir ba Ornitologiya  dar jurnali «Ornitologiya» (az soli 1958), majmuavu jurnalhoi zoologi nashr meshavand.

Omuzishi ornitofaunai Tojikiston az okhiri asri 19, az on dame ki tabi- atshinos va sayyohi rus N. A. Sever­sov dar davomi yakchand sol parrandahoi Turkistonro muntazam omukht, ogoz yoft. In tadqiqotho dar kitobi «Pahnshavii hayvonoti Turkiston» (rusi; 1873) gird omadaand. Dar ibtidoi asri 20 tadqiqoti ilmiro oid ba Ornitologiya dar Turkiston N. A. Zarudniy davom dod. Yak qator asarhoi ilmi, ba monandi «Parrandahoi Tojikiston»-i A. I. Ivanov (rusi; 1940), «Parrandahoi Hisoru Qarotegin»-i A. V. Popov (rusi; 1959), «Parrandahoi Pomiru Oloy»-i A. I. Ivanov (rusi; 1969) va gayra nashr gardidand.

Dar ibtidoi solhoi 70 se qismi asari 19 jildai «Faunai Respublikai Sovetii Sotsialistii  Tojikiston» (rusi; 1971, 1973, 1977), ki ba parrandahoi respublika bakhshida shu­daast, nashr gardid. Alhol oid ba Ornitologiya (kuchi parrandaho, muayyan kardani maqomi onho dar pahn namudani bemorihoi siroyati, konsentratsiyai mavsimmi parrandaho va gayra) kormandoni shubai ekologiyai hayvonhoi khushkigardi muhradori Instituti zoolo­giya va parazitologiyai Akademiyai Fanhoi Respublikai Sovetii Sotsialistii  Tojikiston tadqiqot mebarand. Oid ba masalahoi bahisobgiri va muhofizati parrandahoi nodir va az bayn rafta- istoda kormandoni shubai muhofizati tabiati nazdi Prezidiumi Akademiyai Fanhoi Respublikai Sovetii Sotsialistii Tojikiston tadbirho meandeshand,

Adabiyot: Razvitie biologii v SSSR, Moskva, 1967; Abdusalyamov I. A., Fauna Tadjikskoy SSR, t. 19. Ptisi, chasti 1—3, 1971—77.