Ontologiya

Ontologiya (yunoni ontos — vujud va logiya), yak fasli falsafaro guyand, ki aslu asosi kulli, prinsipho tarkib va qonuniyati umumii hastiro tahqiq mekunad. Mohiyatan Ontologiya yak nav manzarai olamero ifoda mekunad, ki ba marifati voqeiyat muvofiq omada, dar sistemai kategoriyahoi falsafie, ki ba inu on davr va inchunin ananai falsafi (materializm yo idealizm va gayra) khos ast, darj megardad.

Ba in mani kha­ma guna sistemai falsafi va umuman sistemai donishhoi nazari ba tasavvuroti muayyani Ontologiya takya meku­nad, ki khud ba qadri inkishofi marifat tagyir meyobad. Soli 1613 avvalin bor istilohi «Ontologiya»-ro R. Goklenius (Germaniya) dar istilohoti falsafi hamchun murodifi meta­fizika istifoda burdaast. Dar maktabi X. Volf Ontologiya hamchun nomi qismi avval va asosii metafizika istifoda meshud, ki bo tahsisu tabiri umuman hasti saru kor dosht.

Ontologiya to ibtidoi asri 19 ba tavri muroqibavi inkishof yofta ba tasavvuroti mavhume doir ba mohiyati ashyo takya mekard. Marksizm bar khilofi talimoti digari falsafi zarurati yagonagi va aloqamandii botinii Ontologiya, gnoseologiya va mantiq, vobastagii tasavvuroti ontologi va marifatro asosnok kardaast. Dar asri 20 barobari baland shudani darajai abstraktiyati marifati ilmi baze masalahoi prinsipialii onto­logi ba miyon omad. Masalan, sharhu tavili ontologii mafhumhoi mujarradi ilmi hozira (fizikai zarrahoi elementari, kosmologiya), ba vujud ovardani tahkursii nazariyavi baroi tadqiqoti metodologi va gayra.

Dar adabiyoti marksistii muosir masala dar bobi Ontologiya mavridi bahs qaror giriftaast: agar bazeho mustaqilona vujud doshtani Ontologiyaro inkor kunand, digaron boshand, baraks, meguyand, ki Ontologiya boyad dar zimni materializmi dialektiki hamchun cohai makhsus mavqei khudro nigoh dorad.

Yak qator raviyahoi falsafii hozirai burjuazi, az qabili fenome­nologiya, ekzistensializm va perso­nalizm pai onand, ki masalahoi peshinai Ontologiyaro az nav tajdid namuda, onhoro az jihati subektiviyu shakhsi takhqiq kunand.