MIKROBIOLOGIYa

MIKROBIOLOGIYa (az mikro… va biologiya), ilmest dar borai sokht, tarikhi inkishof, genetika, siste­matika, fiziologiya va ekologiyai mikroorganizmu (mas., bakteriyaho, mikoplazmaho, zanburugho va obsabzhoi mikroskopi). Mikrobiologiya asosan biologiyai mikroorganizmho, korkardi usulhoi muboriza bar ziddi mikroorganizmhoi zararrason va istirodai mikroorgaiizmhoi foidanokro tadqiq, menamoyad. Inkshiofi Mikrobiologiya va talaboti amaliya boisi ba sohahoi mustaqili zerin judo shudani ilmi mazkur gardid: Mikrobiologiyai umumi, qonunhoi asosii inkishofi biologiyai mikroorganizmho va maqomi onhoro dar gardishi moddaho dar tabiat meomuzad. Vazifai Mikrobiologiyai tekh­niki yo sanoati omukhtan va jori namudani prosesshoi mikrobiologie meboshad, ki baroi hosil kardaii khamirturush, lipidho, nurihoi bakteriyavi, fermentu vitaminho, antibiotiku aminokislotaho, safedai mikrobi va inchunin chorabinihoi hifzi mahsulotu ashyohoi va materialhoi sokhtmon, ki mikroorganizmho vayron mekunand, zarurand. Mikrobiologiyai khojagii qishlq mikroflorai tarkibi khok va rohi onro dar gardishi moddaho dar khok, baland bardoshtani hosilkhezii zamin va hosilnokii rastaniho muayyan menamoyad. Mikrobiologiyai khojagii qishloq mikroorganizmhoe, ki kasalii rastanihoi khojagii qishloqro ba vujud meovarand, meomuzad va baroi muboriza burdan bar ziddi onho choraho meandeshad. Vay inchunin usulhoi silosonii khuroki chorvo va az vayronshavi peshgiri kardani hosilro kor karda mebaroyad. Mikrobiologiyai tibbi va veterinari, mikroorganizmhoero, ki bemorihoi odamu hayvonotro ba vujud meorand, omukhta, oid ba tashkhisu peshgiri va muolijai in bemoriho choraho meandeshand. Mikrobiologiyai obi tarkibi sifatiyu miqdorii mikro­florai obanbor va roli onhoro dar prosesshoi biokhimiyavi dar obanbor omukhta, iflosii obi obanborro nazorat mekunad va rohhoi toza kardani onro takmil medihad. Mikrobiologiyai geolog prosesshoi biologii hosil shudan va vayronshavii jinshoi kuhi, neft va dig. sarvathoi tabiiro meomuzad. Dar rafti inkishofi Mikrobiologiya bakteriologiya, virusologiya, immu­nologiya va protistologiya chun ilmhoi mustaqil az on judo shudand.

Nimai duyumi asri 17 vaqte, ki olimi gollandi A. Levenguk avvalin marotiba mikroorganizmro kashf namud, Mikrobiologiya tashakkul yoft. Asosguzori Mikrobiologiya chun ilm olimi fransavi L. Paster ba shumor meravad. Vay na Faqat farqi morfologi, balki farqi fiziologii mikrobhoro niz muayyan kardaast. Paster isbot kard, ki turshshaviyu pusish va bemorihoi siroyatii odamu hayvonot dar natijai faoliyati mikroorganizmho ba vujud meorad. Dar in davra olimi nemis R. Kokh usulhoi hosil kardani mikroorganizmhoro kor karda baromad, kn onho baroi omukhtani namudhoi makhsusi mikroorganizmho imkoiiyat dodand. Dar inkishofi Mikrobiologiya khizmati biologi rus I. I. Mechnikov bagoyat kalon ast. U solhoi 80 asri 19 nazarii fagositozii (nig. Fago­sitoz) immunitetro kashf namud. Baroi inkishofi Mikrobiologiya tadqiqoti olimoni rus S. M. Vinogradskiy, D. I. Ivanovskiy, V. L. Omelyanskiy va dig., inchunin takomuli usulhoi tadqiqot, istifodai muvaffaqiyathoi khimiya, biokhimiya, fiziologiyai rastaniho, biofizika va ilmhoi dig. niz madad rasondand. Ahamiya­ti Mikrobiologiya dar khojagii khalq, ruz az ruz meafzoyad. Dar nazdi Soveti Vazironi SSSR Sarupravleniyai sanoati mikrobiologiya (1966) tashkil karda shudaast. Natijahoi tadqiqoti ilmi dar sohai Mikrobiologiya dar jurnalhoi «Mikrobiologiya», «Jurnal mikrbiologii, epidemiologiyai immuno­biologiya» nashr meshavand.

Dar Tojikiston az solhoi 40 in jonib dar sohai Mikrobiologiya tadqiqot mebarand. Dar navbati avval lozim omad, ki tarkib va khususiyathoi mikroflorai khoki Pomir (Instituti mikrobiologiya i AF SSSR), vodii Vakhsh (Instituti khokshinosii AF RSS Tojikiston), khokhoi navkorami dashti Samgori viloyati Leninobod (Instituti khokishnosii Vazorati khojagii qisholoq RSS Tojikiston) omukhta shavand. Soni omuzishi pahnshavii guruhi bakteriyahoi azotanduzi azrobi dar khokhoi Tojikistoni Shimoli va mikroorganizmhoi khokhoi Pomir ogoz yoft. Solhoi 50 ro­li mikroorganizmho dar hosil kar­dani soda (karbonati natriy) va shurkhoki karbonati dar janubi res­publika, bo tasiri aktinomisetho tagyir yoftani tarkibi khok omukhta shudand. Barobari tasis yoftani Instituti tadqiqoti ilmii sanitariyu bakteriologi dar Dushanbe (1931) Mikrobiologiyai tibbii nazariyavi va amali ta­shakkul yoft. Az tarafi bakteriologhoi respublika etiologiyai bemorihoi ruda, khannok va ahamiyati shaklhoi tagyiryoftai bakteriyahoi dizen­teriya omukhta shudand. Az solhoi 60 cap karda dar Instituti zoologiya va parazitologiyai AF RSS Tojikiston rohhoi istifodabarii bakteriyaho, zanburugho va mikrosporidiyahoro dar muborizai ziddi zararkunandagoni khojagii qishloq va rastanihoi mevador hamajihata tadqiq mekunand.

Ad.: Shlegel G., Obshaya mikrobi­ologiya, M., 1972; Tadjikskaya Sovetskaya Sosialisticheskaya Respublika, D., 1974.