METEOROLOGIYa

METEOROLOGIYa (az yun. meteoros — bolo bardoshtashuda, osmoni, meteora — hodisoti atmosferi va osmoni va… logiya), ilmest dar borai atmosfera va prosesshoi dar on ba amaloyanda. Qismi asosii Meteorologiya fizikai atmosfera ast, ki hodisayu prosesshoy fizikii atmosferaro tadqiq mekunad. Prosesskhoy khimiyavin atmosferaro khimiyai atmosfera — fasli navi bosurat taraqqikunandai Meteorologiya meomuzad. Tavassuti metodhoi nazariyavii gidroaeromekhanika omukhtani prosesshoi atmosferi vazifai dinamikai meteorologi ast, kp yake az masalahoi asosii on korkardi metodhoi adadii peshguii obu havo meboshad. Faslhoi digari Meteorologiya inhoand: ilmi obu havo va metodhoi peshguii on — meteorologiyai sinoptiki va ilmi iqlimhoi Zamin — iqlimshinosi (klimatologiya), ki khud ba ilmi mustaqil tabdil yoftaast. Tasiri omilhoi atmosferiro ba prosesshoi biologi biometeorologiya meomuzad, ki on dar navbati khud Meteorologiyai khojagii qishloq va biometeorologiyai odamro dar bar megirad. Sokht va tarkibi qabathoi balandi atmosferai Zamin, ta-shakkuli abru borishot va usulhoi tanzimi onho, garmiivazshavi dar qabatkhoi balandi atmosfera, jarayoni havo, tasiri mutaqobili massahoi havo va g-ro aerologiya meomuzad. Tavsifi digar faslhoi Meteorologiyaro nig. dar maqolahoi Aktinometriya, Akustika, Optikai atmosferi.

Tadqiqotkhoi meteorologi az davrai atiqa in jonib (Arastu) guzaronda meshavand. Meteorologiya az nimai yakumi asri 17, vaqte ki olimoni italiyavi G. Galiley va E. Torrichelli nakhustin asbobhoi meteorologi — barometru termometrro sokhtand, bosurat inkishof kard. Omuzishi qonuniyati prosesshoi atmosferi dar asrhoi 17—18 ogoz yoft. Az korhoi on davra tadqiqothoi M. V. Lomonosov va B. Franklin jolibi diqqatand, ki onho ba omuzishi hodisahoi elektri dar atmosfera diqqati makhsus medodand. Tadqiqothoi empirii sirkulyasiyai atmosfera bo maqsadi asosnokkunii metodhoi peshguii obu havo dar asri 19 ru ba inkishof nihod. Korhoi U Ferell dar ShMA va G. Golmgols dar Germaniya ba tadqiqoti sohoi dinamikai harakathoi havo acos guzoshtand. Dar miyonai asri 20 dar omuzishi girdgardishi umumii havo metodhoi dinamikii Meteorologiya holo inkishof yoft. Bo yorii onho meteorologhoi amerikoi  J. Smagorinskiy va S, Manabe kharitahoi umumijahonii harorati khavo, borishot va dig. elementhoi neteorologiro tartib dodand. Dar solhoi Hokimiyati Soveti yak qator muassisakhoi ilmii meteorologi sokhta shudand, ki markazi gidrometeorologii SSSR (sobiq Instituti markazii peshguii obu havo), Rasadkhonai markazii aerologi, Instituti fizikai atmosferai AF SSSR va g. az jumlai onhoayad. Asosguzori maktabi sovetii Meteorologiyai dinamiki A. A. Fridman meboshad. Dar korhoi u va dig. olimon qonuniyati harakathoi atmosferii gunogunmiqyos tadqiq shudaand. Olimoni Ittifoqi Soveti dar bobati ba prosessi atmosferi tasiri faolona rasondai natijahoi muhim ba dast ovardand. Tajribahoi tasirrasoni ba abrhoyu borishot, ki D. I. Obolonskiy cap karda bud, dar solhoi badijangi vusat yoftaand. Dar natijai tadqiqothoe, ki tahti rohbarii E. K. Fyodorov guzaronda shudaand, nakhustin sistemae tashkil gardid, ki ba kam kardani jolabori dar terr-hoi kalon imkon medihad (mas., ekspedisiyahoi ziddijola dar vodihoi Hisori RSS Tojikiston va Fargonai RSS Uzbekiston nig. Jola).

Dar Meteorologiyai muosir kashfiyothoi navtarini fizika va tekhnikaro hamajihata istifoda mebarand. Chunonchi baroi mushohidai holathoi atmosfera az radifhoi meteorologi (nig. Radifi meteorologi) va dar Meteorologiyai nazariyavi komiyuterhoro vase tatbiq menamoyand. Ba korhoi ilmiyu amali oid ba M. Umuri gidrometeorologii SSSR, ki soli 1929 tashkil yoftaast, rohbari mekunad. Tashkiloti umumijahonii meteorologi az digar muassisahoi bayialkhalqii meteorologi faoliyati umurhoi obu havoi mamlakathoi gunogunro idora mekunand.

Ad.: Tverskoy P. K.. Kurs meteorologii, L.. 1002; Meteorologii i gidrologiya aa 50 let Sovetskoy vlasti, L. 1967; Fyodorov B. K., Chasovie pogodi, L„ 1970.