FOTOBIOLOGIYa

FOTOBIOLOGIYa (az foto… va biologiya), yak fasli biologiyaro guyand, ki tasiri rushnoiro ba organizm va ahamiyati onro dar hayoti nabotot, hayvonot va odam tadqiq mekunad. Ba numu, inkishof va funksiyahoi gunoguni organizmho tasir pamudani rushnoi az qadim
malum ast. Dar asrhoi 18-19 kashf shudani fotosintez, daryofti asoshoi nazariyavii rangbini, tasnifn fototaksis va gayra ba fitobiologiya ibtido guzoshtand. Bale fitobiologiya chun yak sohai mustaqili ilm nimai duyumi asri 20 dar natijai inkishofi nazariyai afkanishoti kvanti (asosi fizikii fitobiologiya ast), biokhimiya, biofizika, fiziologiya va GAYRA paydo shud. Masalahoi asosii omuzishi fitobiologiya chuninand: jarayoni dar payvasthoi biologii sintezshavanda zakhira shudatgi energiyai oftob (fotosintezi rastani); tasiri rushnoi ba sintezi molekulahoi muhimmi biologi (zinai okhirini sintezi biologii khlorofill, pigmentho va gayra); tasiri rushnoi ba paydoishi hayot, jarayoni tahavvulot, muvozinati ekologiya va gayra. Baroi jarayoni hodisahoi fotobiologi dar organizm mavjud budani pigmentho—fotoreseptorho, ki dar strukturahoi makhsusi hujairavi (khloroplasthoi rastanihoi darajai oli, khromatoforhoi obsabzu bakteriyaho va gayra) joy girifta, rushnoiro intikhoban furu mebarand, zarur ast. Ba pigmentho — fotoreseptorhoi nabotot khlorofill va hosilahoi gunoguni on, karotinoidho, fikobilinho, baze kofermentho va gayra va ba pigmenthoi hayvonot boshad, pigmenthoi bosirayu pust (melanin) mansuband. Fitobiologiya asosi nazariyavii baland bardoshtani mahsuli fotosintezi rastanihoi khojagii qishloq, sermahsulgardonii hayvonoti khojagii qishloq, istifodai afkanishot dar amaliyai tib va muborizai ziddi iflosii muhit meboshad.

Dar RSS Tojikiston omuzishi fitobiologiya solhoi avvali badi Jangi Buzurgi Vatani dar Stansiyai biologii Pomir va Bogi botanikii Pomir ogoz yoft. Khosiyathoi fotosintezi rastaniho dar sharoiti balandkuh tadqiq va tasiri radiasiyai ultrabunafsh ba hayoti nabotot omukhta shudand. Az soli 1960 in jonib markazi asosii tadqiqoti fotobiologi Instituti fiziologiya va biofizikai rastanihoi Akademiyai Fanhoi RSS Tojikiston meboshad. Doir ba baze masalahoi fitobiologiya (mekhanizmhoi aloqamandii stadiyahoi fotokhimiyavi va ferientativii fotosintez vobasta ba mahsulnokii rastani va tasiri afkanishoti lazeri ba apparati genetikii rastani va fiziologiyai fotosintezi pakhta) dar Universiteti Davlatii Tojikiston va Shubai genetikai umumii pakhtai Akademiyai Fanhoi RSS Tojikiston niz tadqiqot mebarand.
Adabiyot: Nasirov Yu. S., Fotosintez i genetika khloroplastov. M.. 1975; Konev S. V.. Volotovskiy I. D„ Fotobiologiya, Minsk, 1979.
Yu. E. Giller.