TUMANOTI GALAKTIKI

TUMANOTI GALAKTIKI, abrhoi azimi changu gazi bayni sitorahost, ki ba tarkibi Galaktika dokhil meshavand. Tumanoti galaktikii diffuzi, sayeravi, baqiyahoi afruzishi sitorahoi navtarin va tumanoti galaktikii atrofi sitorahoi Volf-Raye mavjudand.
Sohahoi durakhshontarini partavi gazi baynisayyoragiro tumanoti diffuzi menomand.

Tarkibi tumanoti gaziro asosan gidrogen tashkil mekunad. Dar onho geliy, nitrogen, oksigen va elementhoi vaznintar niz mavjudand. Andozaashon khele buzurgand, rushnoi az yak kanori onho to digarash pas az dahho, sadho sol meoyad. Massai tumanot odatan dahho, sadho va bazan hazorho bor az massai Oftob kalon ast.
Tumanoti sayyoragi yake az namudhoi tumanoti gazi meboshad. Onho hangomi mushohida bo teleskop ba qursi sayyoraho monandand. Tumanoti sayyoragi pardai khele tunuki gazi ionizonidashuda meboshad, ki sitoraro ihota mekunad. Az rui lagzishi rakhhoi spektri in pardaho oshkor karda shud, ki tumanoti sayyoragi bo surati 10—40 km/son vase meshavand. Harorati tumanoti sayyoragi 10000—20000 K buda, zichiashon ddr 1 sm3 hazorho atom va andozaashon ba hisobi miyona 0,1—1 pk meboshad.
Baqiyahoi afruzishi sitorahoi navtarin niz yak namudi tumanoti diffuzionist. Onho (gayr az Tumanoti kharchangshakli burji Savr) nisbatan tiravu tuloniand va dar natijai afruzishi sitorahoi navtarin ba vujud meoyand. Hangomi afruzishi sitorai navtarin pardai berunii khele vaznivi on (ki mashaash ba massai Oftob qarib barobar ast) bo surati qarib 10 OOOkm/ son ikhroj va qismi markaziash fishurda meshavad.
Tumanoti atrofi sitorahoi Volf-Raye az tasiri mutaqobili bodi sitoragi va gazi baynisitoragi ba vujud meoyand. Sitorahoi Volf-Raye dar yak sol qarib 1025— 1026 kg massaashonro bo surati 10000 km/son ikhroj mekunand. Qismi kaloni energiyai kinetikii moddaiikhrojshuda dar davrai muayyan ba afkanishot mubaddal megardad.
P. Vobojonov.