STRUKTURALIZM

STRUKTURALIZM, yak raviyai tadqiqotist dar ilmhoi gumanitari, ki dar omuzishi masalahoi zabonshinosi, etnografiya, adabiyotshinosi, tarikh va gayra metodu uslubhoi strukturi, modelsozi, unsurhoi semiotika va matematikoniro istifoda mebarad va dar solhoi 20 asri 20 ba vujud omadaast. Ba manoi tang Strukturalizm majmui aqidahoi ilmi va falsafiest, ki dar zaminai tatbiqi metodi strukturi surat giriftazst va solhoi 60 asri 20 dar Fransiya intishor yoftaast. Zimni tahlili strukturi avval munosibathoi sinkhroni va tasiri mutaqobili mavzu tahqiq shuda, bad tarikh va inkishofi diakhronii on omukhta meshavad. Az in ru, bartarii metodologii sinkhroniya az diakhroniya va munosibatho az unsurhoi sistema ruknhoi asosii Strukturalizm meboshad.

Muvofiqi talimoti Strukturalizm na obekthoi alohida, balki tahlili strukturahoi tom boyad nuktai asosii tadqiqoti ilmi boshad. Mafhumi struktura saravval dar ilmhoi jamiyatshinyusi vositai az juzho sokhtani kullro ifoda mekard. Badtar in mafhumro bo «shakl», «sistema», «organizm», «model» va gayra barobar kardand. Masalan, ham munosibati genetiki ba tamomi namudhoi struktura va ham prinsipi yagonai mantiqi mohiyati talimoti strukturavii psikhologi shved J. Piajero tashkil medihad. Jarayoni marifate, ki dar on realiyat ba vositai alomat yo sistemai alomatho tasvir megardad, imkon medihad, ki az mushohidayu tasviri predmeti ba modelsozi guzarad. In baroi darki ashyo va yo padida musoidat menamoyad, ki dar hamin zamina khulosahoi mantiqi, dalelho va farziyaho barovardan mumkin ast.

Alomat darajahon gunoguni tamim dorad. Shakli nisbatan taraqqikardai tamim ba alomathoi zaboni taalluq dorad. Zero zabon az sistomai alomathoe iborat meboshad, ki sokhti muayyan dorad. Az in ru, Strukturalizm dar zabonshinosi hamchun metodi  tahqiq intishor yoftaast.

Namoyandai mashhuri Strukturalizm etnolog va sosiologi fravsavi Klod LeviStros metodhoi tajribaviyu tasviriro dar etnografiya bo metodhoi mantiqiyu matematiki payvasta, onro ba darajai metodi tahqiqi nazariyavi rasond va mavzui tahqiqashro etnolagiya nomid. Strukturalizm dar omuazishi madaniyati ananavii qabilahoi jamiyati ibtidoi, folklorshinosi va digar sohahoi ilmi jamiyatshinosi baze muvaffaqiyatho ba dast ovard.

Goyahoi Strukturalizm hanuz dar avvali paydoishash mavridi bahsu munozirahoi namoyandagoni raviyayu jarayonhoi falsafi va afkori ilmi qaror girifta bud. Bazeho ba on janbai tomi falsafiyu siyosi doda, kushish menamudand, ki ideologiyai strukturalistiro ba vujud ovarand. Strukturalistoni digar dar asosi majmui obektivii Strukturalizm ahamiyati ilmiyu metodologii Strukturalizmro mutlaq gardonda, kushish mekunand, ki onro hamchun masalai muhimi jamiyati va umuman jahonbinii tom qalamdod namoyand va strukturaro ba shakhs va tarikh muqobil guzorand. In kushishi onho tanho ziddiyati miyoni shakhsiyat va strukturai kapitalizmi davlatiyu monopolistiro ifoda mekunad. Falsafai marksisti Strukturalizmro hamchun majmui murakkabu ziddiyatnoki goyaho, ki aslan metodi strukturalistiro ba materializmi dialektiki muqobil meguzorad, tanqid namuda, dar ayni hol tadqiqothoi musbati konkretiyu ilmii onro etirof menamoyad.

Strukturalizm maktabi navi falsafi (ba monandi navgegelchiyon, bergsonizm, ekzistensializm va gayra) nabuda, balki metodi navi omuzishi ilmi meboshad, ki baze masalahoi metodologiyu tafakkuri ilmiro dar bar girifta, dar zaminai inkishofi ilmhoi jamiyatshinosi va tajriba ba vujud omadaast.

Adabiyot: Strukturalizm:  «Za» i «Protiv», Moskva, 1978.

M. Hazratqulov.