خاک‌شناسی

خاکشناسی، علمیست، که ترکیب، خاصیت، پیدایش، انکشاف، پهن‌شوی گیاگرفی خاک و استفادة عاقلانة آن را می‌آموزد. به علمهای طبیعی و تاریخی منسوب است. خاک را چون جسم طبیعی، واسطة استحصالات و پریدمیت محنت می‌آموزد (نیگ. خاک) ، فصلهای مهمترین xاک‌شناسی: گنزیس (پیدایش) خاک، ژئوشیمی، شیمی فیزیکی، کالاّئیدی و بیولوگی خاک، بیولوگیه، فیزیکه، گیدرالوژی و جغرافی خاک.

xاک‌شناسی همچون علم در تاجیکستان سالهای حاکمیت ساویتی انکشاف یافت. حکومت ریسپوبلیکه 2 نوامبر 1929 عاید به تدقیق خاک در مهلت پنج سال قرار قبول کرد. به حلّ این وظیفه کالّیکتیو خاک‌شناسان و باتنیکهای انیستیتوت خاک‌شناسی انیویرسیتیت دولتی آسیای میایه (سگ و) را با راهبری ا. ا. رازناو، م. و. کولتیساو و ن. ا. دما جلب کردند. اساساً زمینهای آبی وادیهای حصار، وخش، کافرنهان، ویل. لنین‌‌آباد، اینچنین وادیهای بیشکینت، کولاب و فرخار، یاوان و دنغره را تدقیق، نمودند. نتیجه‌های تدقیقات سالهای 1929-33-را جمع‌بست نموده، س. 4935 م. ا. پنکاو مونوگراف «خاک تاجیکستان» را (روسی) نشر کرد. در اثر مذکور بار اوّل مسئله‌های تصنیف، منطقه‌ها، اینچنین بعضی خاصیتهای شیمیایییو فیزیکی خاک ریسپوبلیکه بیان شدند.

س. 1936 در قُرغان‌تپّه ستنسیة خاک‌شناسی-می‌لیارتیوی وخش تأسیس یافت. کارمندان ستنسیه با راهبری آکادمیک اف رسّ تاجیکستان ا. ن. انتیپاو-کرته‌یف در طول سالهای زیاد خاک وادی وخش را تدقیق نمودند. س. 1946 ا. ن. رازناو با سپارشی ستنسیه خریطة خاک تاجیکستان را ترتیب داد و «ذخیرة زمین تاجیکستان» (روسی) نام اثری چاپ کرد. کارمندان ستنسیه از س. 1947 تا 1950 خاک وادیهای تاجیکستان جنوبی را تدقیق نمودند، که این اهمیت کلان علمی و عملی داشت. آ. ا. گرباوسکیه و پ. ا. کیرزم دینامیکة جریان خاکحاصل‌شوی را در منطقة خاک خاکستررنگ آموختند. دیرتر چنین تدقیقات در خاک کوه و بلندکوه تاجیکستان گذرانیده شدند. خاک پامیر را و. ن. الناو (س. 1949 کیت. «شرایط خاک پامیر و راههای انکشاف زراعت» را نشر کرده است؛ ، روسی) تدقیق نمود.

در نتیجة تأسیس انیستیتوت خاک‌شناسی، می‌لیارتسیه و ارّیگتسیة آکادمی فنهای رسّ تاجیکستان (1951) تدقیق خاک خیلی انکشاف یافت. با راهبری آکادمیک ا. ن. انتیپاو-کرته‌یف، آ. ا. گرباوسکیه، پ. ا. کیرزم تصنیف نو خاک تاجیکستان را ترتیب دادند، در حدود ریسپوبلیکه تدقیقات گیاگرفی بردند و آبشوی خاک را آموختند. در زمینة آن خریطة خاک و خریطة نقشوی آبشوی خاک رسّ تاجیکستان را تهیه دادند. سالهای 1958-71 ایکسپیدیتسیة خریطه‌کشی انیستیتوت لایحه‌کشی «تاجیکگیپرازیم» 578 هز. گه زمین آبی، 2213 هز. گه زمینهای للمی و چراگاه ریسپوبلیکه را تحقیق کرد. سالهای 1953-63 گوروه خاک‌شناسان انیستیتوتّ لایحه‌کشی «تاجیکگیپراوادخاز» قریب 350 هز. گه زمین للمی در آینده آبیاریباب را آموختند؛ حالا قسم زیاد این زمینها کارم شده است. مخصوصاً، انستیتوت خاک‌شناسی وخق رسّ تاجیکستان تدقیقات می‌لیارتیوی و اگراخیمیوی، بیولوگی و میکربیالاگی، فیزیکی و مکانیکی، مینیرلاگی، می‌لیارتیوی زمینهای آبی و للمی ریسپوبلیکه را وسعت داد. آکادمیک ا. ن. مخصوماو در اساس تدقیقات بسیارساله اصولهای اگراتیخنیکی کارکرد خاک را آموخت، که آن به سیرحاصلی زراعت للمی مساعدت کرد. در انکشافن خاک‌شناسی ریسپوبلیکه سهم کارمندان کفیدرة اگراخیمیه و خاک‌شناسی انیستیتوت خواجگی خلق تاجیکستان و انیستیتوت تدقیقات علمی زراعت تاجیکستان کلان است. نتیجة تدقیقات بسیارسالة خاک‌شناسان ریسپوبلیکه در 20 جلد «اثرهای انیستیتوت تدقیقات علمی خاک‌شناسان تاجیکستان» (روسی) ، مقاله و رساله و مونوگرافهای سیر‌شمار جمبست شده است.

دبیات: گلینکه ک. د. . ، پاچواویدینی، م. ، 1927: داکوچه‌یف و. و. ، ساچ. ، ت. 1-9. م.-ل. ، 1949-61؛ سیبیرتسیف ن. م. ، ازب. ساچ. ، ت. 1-2، م. ، 1951-53؛ کاوده و. ا. ، آسناوы اچینیه آ پاچوخ، کن. 1-2، م. ، 1973.    م. ر. یکوتیلاو.