Shahri Olmaato

Olmaato (qazoqi Almati — sebzor, to 1921 Verniy), shahr, poytakhti Respublikai Sovetii Sotsialistii Qazoqiston (az may 1929), markazi viloyati Olmaato. Dar nishebii shimolii qatorkuhi Alatovi Pasi Ili, dar balandii 650—950 metr voqe ast. Shahrro daryochahoi Olmaatoi Kalon va Khurd burida meguzarand. Harorati mohi yanvar— 8° Selsiya, iyul 22,3° Selsiya. Borishoti solona 600 milimetr. Aholiash 979 hazor nafar (1981). Shahr ba 6 rayoni ma- muri taqsim shudaast.

Olmaato dar magistrali rohi ohani Toshkent — Novosibirsk joy giriftaast. Aeroport dorad. Az Olmaato to shahrhoi Toshkent, Frunze va Semipalatinsk rohhoi shosse tul kashidaand.

Dar solhoi sokhtmoni sotsialisti Olmaato ba markazi kaloni sanoatii Respublikai Sovetii Sotsialistii Qazoqiston tabdil yoft. Makhsusan sanoati khurokvori va sabuk taraqqi kardaast. Kombinathoi gushtu konserv, ord, shir, vino, konservi meva, tamoku, fabrikahoi qannodi, choy, zavodhoi likyo­ru arak, pivo, inchunin kombinathoi matohoi pakhtagin va muina, fabrikai qolin, ittihodiyahoi trikotajii ba nomi Dzerjinskiy, poyafzolduzii «Jetisu» va gayra mavjudand.

Sanoati vaznin az korkhonahoi moshinsozi va korkardi metall (zavodhoi moshinsozii vaznin, dastgohsozii «20-solagii Oktyabr», elektrotekhniki, elekt­romekhaniki, tamiri mekhanizmho va gayra) iborat ast. Korkhonahoi sanoati masolehi binokori qismhoi vaslkuni, har guna konstruksiyahoi bino­kori va gayra istehsol mekunand. Kombinati chubgari, ittihodiyai mebeli «Olmaato», stansiyahoi elektrii olavi dorad; dar daryoi Olmaatoi Kalon yak silsila GZS-ho va dar daryoi Ili GES-i Kapchagay bunyod yoftaand.

To Revolyutsiyai Kabiri Sotsialistii Oktyabr dar Olmaato 20 maktab, az jumla 2 maktabi miyona — gimnaziyahoi mardona va zano­na mavjud bud. Maktabi oli nabud. Soli khonishi 1981 /82 dar Olmaato 180 mak­tabi malumoti umumy, 26 maktabu omuzishgohi kasbhoi tekhniki, 15 maktabi miyonai makhsus, 12 donish- kadai oli (az jumla universitet, instituthoi politekhniki, khojagii khalq, khojagii qishloq, zooveterinari, tibii, 3 instituti pedago­gi va gayra) vujud doshtand.

Akademiyai Fanhoi Respublikai Sovetii Sotsialistii Qazoqiston shubai sharqii VASKhNIL va digar muassisahoi ilmi niz dar Olmaato voqe gashtaand. Dar shahr Kitobkhonai davlatii ba nomi Aleksandr  Sergeevich Pushkin, 7 teatr (opera va balet, drama va gayra), filarmoniya, sirk, kinostudiyai «Qazoqfilm», 17 kinoteatr, 92 klub, 4 muzey, Qasri pionerov, 6 stadion va gayra hast.

Poytakhti Qazoqiston yake az shahrhoi zebotarini SSSR ba shumor me- ravad. Kuchahoi rostu vasei onro darakhtoni soyaafkan zinat medihand. Boghoi meva bisyorand. Makhsusan binoi Teatri opera va baleti ba nomi Abay, Qasri madaniyat, Kitobkhonai ba nomi Aleksandr Sergeevich Pushkin, Khonai hukumat, mehmonkhonahoi «Olmaato», «Qazoqiston» va gayra jolibi diqqatand.

Olmaato yake aa markazhoi kaloni sport va turizmi mamlakat ast. Dar qis- mi janubi shahr, dar nishebii qatorkuhi Alatovi Pasi Ili kurortu sanato- riyaho, khonahoi istirohat, lagerhoi pioneri, bazahoi turistiyu alpinisti joy giriftaand. Dar nazdikii shahr kompleksi sportii balandkuh — «Medeo» voqe ast, ki dar on musobiqahoi umumiittifoqi va baynalkhalqi barpo megardand.

Olmaato soli 1854 hamchun istehkomi harbii rus — Zailiyskoe sokhta shud va dertar Verniy nom girift. Soli 1867 markazi viloyat Haftrud (Jetisu) gardid. Az okhiri asri 19 badargagohi mahbusoni siyosi bud. Solhoi revolyutsiyai 1905—07 dar Verniy guruhi sotsial- demokrati tashkil yoft va namoishu korpartoiho ba vuqu omadand. Soli 1917 tashkiloti bolshevikom tasis yoft. 2—3 marta 1918 bo rohbarii ni tashkilot dar shahr Hokimiyati So­veti barpo karda shud. Shahr bo ordeni Lenin mukofotonida shudaast (1983).

Adabiyot:       Alma-Ata — stolisa Sovetskogo

Kazakhstana, Alma-Ata. I960; D u y s e n o v E., Alma-Ata (stolisa Kazakhsta­na), Alma-Ata, 1968.