STALIN Iosif Vissarionovich

STALIN (familiya Jugashvili) Iosif Vissarionovich (21. 12. 1879, shahri Gori, hozira Resspublikai Soveti Sotsialistii  Gurjiston—5. 3.1953, Moskva), yake az arboboni Partiyai Kommunisti, Davlati Soveti, harakati kommunisti va korgarii baynalkhalqi, nazariyotchi va targibotchii marksizm-leshinizm. Az oilai muzaduz. Soli 1894 Omuzishgohi dinii Goriro khatm namuda, ba seminariyai pravoslavii Tbilisi dokhil shud. Dar zeri tasiri marksistoni rus, ki dar Zakavkaziya zindagi mekardand, ba harakati revolyusioni hamroh shud. Bakili Konferensiyai 1-umi RSDRP dar Tammerfors (1905), sezdhoi 4 va 5-umi RSDRP (1906, 1907).

Dar davrai faoliyati pinhonii revolyusioniash borho habs va badarga shudaast. Yanvari 1912 dar majlisi Komiteti Markazii RSDRP ba hayati Komiteti Markazii goibona kooptasiya va ba Byuroi Komiteti Markazii RSDRP oid ba Rossiya dokhil karda shud Solhoi 1912—13 dar Peterburg kor karda, bo guruhhoi «Zvezda» va «Pravda» faolona hamkori menamud. Ishtirokchii Majlisi mashvaratii Komiteti Markazii RSDRP bo korkunoni partiyavi dar Krakovo (1912). Fevrali 1913 Stalin boz habs va ba kishvari Turukhon badarga shud.

Badi sarnagun shudani hokimiyati mutlaqa 25 marti 1917 Stalin ba Petrograd bargasht va dar Konferensiyai 7-umi (aprelii) umumirossiyagii RSDRP(b) azoi Komiteti Markazi intikhob gardid (az hamon vaqt sar karda to Sezdi 19-umi partiya azoi Komiteti Markazi bud). Muvofiqi suporipsh Komiteti Markazi dar Sezdi 6-umi RSDRP(b) bo hisoboti siyosii Komiteti Markazi va maruza dar borai vaziyati siyosi baromad kard.

Stalin hamchun azoi Komiteti Markazi dar tayyor kardan va ba amal barovardani Revolyutsiyai Oktyabr faolona ishtirok namud: dar hayati Byuroi Siyosii Komiteti Markazi, Markazi harbiyu revolyusioni — organi partiyavi oid ba rohbarii shurishi musallah va hayati Komiteti harbii revolyusionii (KHR) Petrograd bud. Dar Sezdi 2-yumi Umumirossiyagii Sovetho (8 noyabbri 1917) ba hayati avvalin Hukumagi Soveti dar vazifai komissari khalqi oid ba korhoi millatho (1917—22) intikhob gardid; dar barobari in ba Komissariati khalqii nazorati davlati rohbari mekard (1919—22), ki on soli 1920 ba Komissariati khalqii Inspeksiyai korgaru dehqon (IKD) tabdil yoft.

Dar davrai Jangi grajdani va intervensiyai harbii khoriji (1918 —20) Stalin yak qator suporishhoi masuli Komiteti Markazii RKP(b) va Hukumati Sovetiro ijro mekard.

Badi ba okhir rasidani Jangi grajdani Stalin dar muborizai partiya dar roqi barqaror kardani khojagii khalq, amali gardonidani siyosati navi iqtisodi, mustahkam namudani ittifoqi sinfi korgaru dehqon faolona ishtirok kard. Dar vaqti mubohisa dar borai itgifoqhoi kasaba, ki bo tashabbusi Troskiy sar zada bud, platformai leniniro dar borai roli ittifoqhoi kasaba dar sokhtmoni sosialisti tarafdori namud. Dar Sezdi 10-umi RKP(b) (1921) oid ba «Vazifahoi navbatii partiya dar masalai milli» maruza kard. Apreli 1922 Plenumi Komiteti Markazii Stalinro Kotibi generalii Komiteti Markazi intikhob namud va u dar in vazifa besh az 30 sol kor kard.

Stalin ba sifati yake az korkunoni rohbarikunandai sohai sokhtmoni milliyu davlati dar tashkili Ittifoqi Respublikahoi Sovetii Sosialisti ishtirok namud.

Stalin  badi vafoti V. I. Lenin dar muayyan kardan va ba amal tatbiq namudani siyosati KPSS, planhoi sokhtmoni khojagi va madani, mustahkam kardani iqtidori mudofiavii mamlakat va amali gardondani rohi siyosati berunii partiya va Davlati Soveti faolona ishtirok kard. Stalin bo hamrohii digar khodimoni rohbarikuyaandai partiyabar ziddi dushmaponi leninizm muborizai oshtinopazir burd, dar torumori goyaviyu siyosii troskizm va opportunizmi rost, dar muhofizati talimoti Lenin, dar borai imkonpazirii galabai sosializm dar SSSR, dar mustahkam namudani yagonagii partiya roli namoyon bozid.

Dar sharoiti pesh omadani khatari jaig va dar solhoi Jangi Buzurgi Vatani (1941—45) Stalin dar faoliyati sersohai partiya oid ba mustahkam gardopdani iqtidori mudofiavii SSSR va tashkili torumori Germaniyai fashisti va Yaponiyai militaristi mavqei rohbarikunandaro ishgol mekard.

6 mai 1941 Raisi SKKh SSSR (az soli 1946— Raisi Soveti Vazironi SSSR), 30 iyuai 1941 raisi Komiteti davlatii mudofia, 19 iyul komissari khalqii mudofiai SSSR, 8 avgust Sarfarmondehi Olii Quvvahoi Musallahi SSSR tain gardid. Hamchun sardori Davlati Soveti dar konferensiyahoi rohbaroni se davlat — SSSR, ShMA va Britaniyai Kabir dar Tehron (1943), Qrim (1945) va Potodam (1945) ishtirok kard.

Dar faoliyati Stalin dar barobari jihathoi musbat baze khatoiho niz joy doshtand. Agar dar solhoi avvali bo V. I. Lenin kor kardanash ba erodhoi tanqidi diqqatu etibor doda boshad, vale badtar az prinsiphoi leninii rohbarii kollektivona va dormahoi hayoti partiyavi dur shudan girift, ba khizmathoi khud dar muvaffaqiyathoi partiya va khalq az budash ziyod baho medodagi shud. Ohista-ohista parastishi shakhsiyati Stalin ba vujud omad, ki on ba dagalona vayron kardani qonuniyati sosialisti sabab shud, ba faoliyati partiya, kori sokhtmoni kommunisti zarar rasond.

Stalin azoi Byuroi Siyosii Komiteti Markazii VKP(b) (1919—52), azoi Prezidiumi Komiteti Markazii KPSS (1952—53), azoi Komijroiyai Internasionali Kommunisti (1925 —43), azoi Komijroiyai Internasionali Kommunistii Umumirossiya (az soli 1917), azoi Komijroiyai Internasionali Kommunistii SSSR (az soli 1922), deputati Soveti Olii SSSR (davathoya 1—3) bud. Stalin bo unvonhon Qahramoni Mehnati Sosialisti (1939), Qahramoni Ittifoqi Soveti (1945), Marshali Ittifoqi Soveti (1943), unvoni olii harbi — Generalissimusi Ittifoqi (soveti (1945) sarfaroz va bo 3 ordeni Lenin, 2 ordeni «Galaba», 3 ordeni Bayraqi Surkh, ordenya Suvorov (darajai 1) va medalho mukofotonida shudaast. Dar Maydoni Surkh dafn shudaast.

Osor: Asarho, jildi 1—12, Stalinobod, 1948— 55